اردیبهشت، ثور، گاو

در اسطوره‌های بسیاری از ملت‌ها نماد‌پردازی گاو ردپای زیادی به جای گذاشته است. در هزارهٔ چهارم پیش از میلاد صورت فلکی گاو به جای حمل/بره در اعتدال بهاری قرار داشت. در یکی ازالواح به دست آمده از می‌انرودان در هزارهٔ سوم پ. م. گفته می‌شود که سال جدید را همزمان با ورود خورشید به صورت فلکی گاو جشن می‌گرفتند.

در اسطوره‌های بسیاری از ملت‌ها نماد‌پردازی گاو ردپای زیادی به جای گذاشته است. در هزارهٔ چهارم پیش از میلاد صورت فلکی گاو به جای حمل/بره در اعتدال بهاری قرار داشت. در یکی ازالواح به دست آمده از می‌انرودان در هزارهٔ سوم پ. م. گفته می‌شود که سال جدید را همزمان با ورود خورشید به صورت فلکی گاو جشن می‌گرفتند (Busenbark، ۱۹۹۷: p. ۱۶).

نام بسیاری از صورت‌های فلکی در منابع بابلی به سومر آغازین باز می‌گردد. سه نام مهم سومری این سه صورت فلکی: gu. an. na (گاو آسمان) = Taurus، ur. gu. la (شیر) = Leo و gir. tab (عقرب) = Scorpio در ۴۰۰۰ هزار سال پیش از میلاد برابربا سه زمان مهم اعتدال بهاری، انقلاب تابستانی و اعتدال پاییزی بود (Salem، ۲۰۰۰، p. ۲۱۶). واژهٔ mul gu. an. na در حماسهٔ گیل گمش هم می‌آید و تحت الفظی «گاو آنو» معنی می‌دهد، آنو ایزد آسمان است و از این رو، گاو آسمان معنا می‌شود. در این داستان گفته شده که پس از رد درخواست عاشقانه ایش‌تر توسط گیل گمش، ایش‌تر نزد پدر خویش آنو می‌رود و از او می‌خواهد برای نابودی گیل گمش نرگاو آسمان را بیافریند. آنو گاو را می‌آفریند و برای نابودی گیل گمش به اوروک می‌فرستد. سپاه اوروک از پس مقابله با این گاو بر نمی‌آید و او به سوی انکیدو، دوست گیل گمش یورش می‌برد. انکیدو دم او را می‌گیرد و گیل گمش شمشیرش را در گردن گاو فرو می‌کند و او را می‌کشد. ایش‌تر که نقشهٔ خود را ناکارآمد می‌بیند، گیل گمش را نفرین می‌کند، انکیدو در پاسخ این نفرین ران راست گاو را به سوی ایش‌تر پرتاب می‌کند (مجیدزاده، ۱۳۸۰، ص ۳۳۸). پرتاب ران راست گاو به سوی ایش‌تر را برخی به دلیل نبود رانهای عقبی صورت فلکی گاو می‌دانند (بلک و گرین، ۱۳۸۵: ۸۹). جالب اینجاست که در بسیاری از تصویرهای متون نجومی بعد از اسلام گاو به طور نیمه تصویر شده است. بیرونی نیز آن را نیمه توصیف می‌کند: «بر صورت نیمهٔ پیشین از گاوی، زیرا که بر ناف جای بریدن اوست، و نیمهٔ پسین بر جای نیست و سر فرا زیر کرده دارد زخم را» (التفهیم، تصحیح همایی، ۱۳۶۷: ۹۱).

گاو نر از آغاز نماد قربانی شناخته می‌شد. برای چرخهٔ حیات و آغاز فصل کاشت نیاز به آیین‌های قربانی بود. تصویر قربانی گاو نر به دست میترا نیز با چنین باورهایی مربوط می‌شود. احتمالا در ایران هم چون یونان سالیانه پس از بذرافشانی گاو ورزایی را قربانی می‌کردند (Schwabe، ۱۹۵۱، S. ۳۸). بسیاری از ایزدان و قهرمانان خورشیدی در اسطوره‌ها بر گاوی تسلط می‌یابند و او را قربانی می‌کنند. برای نمونه در داستان تولد زئوس گفته می‌شود که هنگام تولد زئوس از جایگاهش آتش بزرگی بیرون می‌آید. او هنگام صعود به آسمان، گاوی که راه را بر او بسته است زیر پای قرار می‌دهد و از پشت او به عنوان کرسی برای رسیدن به شیر آسمان بهره می‌گیرد (Ibid، ۱۲۳). این مسئله در آیین‌های گاوبازی‌های کهن در کرت باستان حدود ۳ هزار پ. م. که از روی گاو می‌پریدند هم دیده می‌شود. بازنمود چنین باورهایی هنوز در اسپانیا نیز رایج است. نمونه‌ای از همین اسطوره‌ها در داستان می‌ترا، هرکول و گیل گمش هم دیده می‌شود (Ibid، ۱۲۵). با توجه به چنین پژوهش‌هایی، می‌توان درک بهتری از قربانی گاو توسط میترا داشت. گاو هم نمادی از صورت فلکی است و هم جانور قربانی در آیین‌های سالیانه کشاورزی در آغاز سال. تصویر قربانی گاو توسط میترا که در مهرابه‌های بسیاری بر جای مانده است، اساسا با نمادهای منطقه البروجی همراه است و کشته شدن گاو توسط او نیز همسو با چنین باورهایی است. (نیز نک. Busenbark، p. ۵۹; ۱۰۲).

در متون کهن بابلی آمده است که «اگر ستاره‌های صورت فلکی گاو پرنور باشند، زاد و ولد گله بسیار خواهد شد و اگر ستاره‌ها کم نور باشند، فراوانی از سرزمین خواهد رفت» (White، ۲۰۰۸: ۶۴).

بازماندهٔ باورهای قربانی گاو و رویش گیاهان از بدن گاو را به نوعی در بندهشن نیز می‌بینیم: «پنجم نبرد را گاو را یکتا آفریده کرد. چون درگذشت، به سبب سرشت گیاهی، از اندام‌های گاو پنجاه و پنج نوع غله و داوزده نوع گیاه درمانی از زمین رست» (ترجمهٔ مهرداد بهار، ۱۳۶۹: ۶۵-۶۶).

همچنین بازنمود پرش ایزد یا قهرمان خورشیدی بر پشت گاو نیز در آیکون بسیار مشهور یورش شیر بر پشت گاو در تخت جمشید و دیگر نمونه‌ها با چنین باور نجومی توسط برخی از پژوهشگران مطرح شده است (Hartner، ۱۹۶۸: ۲۲۷-۲۵۹). همانطور که در توضیح برج اسد آوردیم، شیر نماد اوج خورشید در انقلاب تابستانی بود. از این رو، چه خود شیر چه ایزدان یا قهرمانانی که بازنمود چنین باوری بودند نیز گاو را قربانی می‌کنند.

بیرونی این صورت فلکی را بر گروه گندم فروشان، کیالان، وکیلان و برزیگران منسوب می‌دارد (التفهیم، ص ۳۳۱). همچنین جایهایی چون کوه، بستان، جایگاههای گیاه و انبارهای طعام و جای پیلان و گاوان به این برج منسوب است (همو، ص ۳۳۳).

منابع:

بندهشن، (۱۳۶۹)، ترجمه مهرداد بهار، توس، تهران.

بلک، جرمی؛ گرین، آنتونی (۱۳۸۵)، فرهنگنامهٔ خدایان، دیوان و نمادهای بین النهرین باستان، ترجمه پیمان متین، امیرکبیر، تهران.

پیربایار، ژان، (۱۳۷۶)، رمز‌پردازی آتش، ترجمهٔ جلال ستاری، نشر مرکز، تهران.

بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد، (۱۳۸۶)، آثارالباقیه عن القرون الخالیه، ترجمه اکبر داناسرشت، امیرکبیر، تهران.

———————-، (۱۳۶۷)، التفهیم لآوایل الصناعه التنجیم، به تصحیح جلال الدین همایی، تهران.

مجیدزاده، یوسف، (۱۳۸۰)، تاریخ و تمدن بین النهرین، تهران.

مختاریان، بهار: «ماهی سفره هفت سین»: http: //www. anthropology. ir/node/۱۰۶۳

————، ۱۳۹۱، اهمیت ایکونوگرافی و آیکونولوژی در پژوهش‌های دین‌شناختی: آیکونوگرافی یونس و ماهی، نقدنامهٔ هنر، شماره ۱، تهران.

Behari، B.، (۲۰۰۱)، Introduction to esoteric astrology، New Delhi.

Boyce، M. (۱۹۶۸)، «Rapithwin، Nō Rūz، and the Feast of sade»، in: Partidāna، Mouton، Paris، pp. ۲۰۰-۲۱۵.

Busenbark، E.، (۱۹۹۷)، Symbols، Sex، and the Stars، San Diego، California.

Hall، R. (۲۰۱۲)، The zodiac: Myths and Legends of the Stars، Tweet.

Hartner، W.، (۱۹۶۱)، Oriens-Occidens: Ausgewählte Schriften zum ۶۰ Geburtstag، Darmstad، Germany..

Pakzad، F. (۲۰۰۵)، Bundahišn: zoroastrische Kosmogonie und Kosmologie، B. I، Tehran.

Pettipiece، T.، (۲۰۰۹)، Pentadic Redaction in the Manichaean Kephalia، Leiden Boston

Rochberg، F.، (۲۰۰۴)، The Heavenly Writing: Divination، Horoscopy، and Astronomy in Mesopotamian، New York: Cambridge University Press.

Salem; S. I.، Salem L. (۲۰۰۰)، The Near East، The Cardle of Western Civilizition، U. S. A.

Snodgrass، M. E.، (۱۹۹۷)، Signs of the Zodiac: A Reference Guide to Historical، Mythological، and Cultural Associations، Greenwood Publishing Group.

Schwabbe، J.، (۱۹۵۱)، Archetyp und Tierkreis، Benno Verlag، Basel.

Wiggermann، F.، (۱۹۹۲)، Mesopotamian Protective Spirits: The Ritual Texts، Groningen.

White، G.، (۲۰۰۸)، Babylonian Star-lore: An Illustrated Guide to the Star-Lore and Constellation of Ancient Babylonia، London.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)