تندیس مارتین لوتر
– آنچه هنگام نصب اعلامیهی لوتر رخ داد –
مارتین لوتر ۵۰۰ سال قبل اعلامیهی حاوی ۹۵ تز معروف خود را با میخ به در کلیسایی کوبید و با این کار، مسیر تاریخ کلیسا را تغییر داد. این تصویر که قرن‌ها است از آن رویداد روایت شده، باشکوه است. اما آیا واقعی نیز هست؟ این نوشته پیشنهادی برای توضیح آن ارائه می‌دهد.
راهب عصیانگر، مصمم به سوی در کلیسا گام برمی‌دارد. چکشی به دست می‌گیرد و اعلامیه‌اش را با میخ بر در آن کلیسا می‌کوبد، همان اعلانی که قصد دارد با آن جهان را تغییر دهد. نود و پنج ماده را در آن اعلامیه به نگارش درآورده که دادخواستی است علیه کلیسای کاتولیک روم و هویت‌نامه‌ی ایمانی نوین در جهان مسیحیت.
این صحنه که از قرن‌ها پیش از رویداد کلیسای کاخ ویتنبرگ روایت کرده‌اند، باشکوه است. به همین دلیل، در آلبوم لحظه‌های تاریخی آلمان نصب اعلامیهی نودوپنج‌ماده‌ای مارتین لوتر جایگاه برجسته‌ای را به خود اختصاص داده است. اما به احتمال زیاد، اقدام او در روز ۳۱ اکتبر سال ۱۵۱۷ تا این حد شدید و مصمم نبوده است.
اطلاع دقیقی در دست نیست که در آن زمان چه اتفاقی افتاده، هرچند زمانی طولانی تصور رایج این بود که چنین آگاهی‌ای وجود دارد. بعدها، در سال ۱۹۶۱ اِروین ایزِرلو، تاریخدان، نکته‌ای را دریافت: در سراسر نوشته‌های لوتر، هیچ جا از نصب اعلامیهی نودوپنج‌ماده‌ای بر در کلیسا سخنی به میان نیامده است. اگر با وجود این، شخص رهبر اصلاحات دینی درباره‌ی اقدام قهرمانانه‌اش هیچ سخنی نگفته، شاید چنین اتفاقی هرگز رخ نداده باشد. حال، واقعیت ماجرا چیست؟
انفجارِ آغازین اصلاح دین هیچ شاهدی ندارد
مسیرِ یافتنِ منبع این صحنه‌ی مشهور به فیلیپ ملانشتون می‌رسد. او در سال ۱۵۴۶، اندکی پس از درگذشت لوتر، در مقدمه‌ی آثار گردآوری‌شده‌ی او نوشت که رهبر اصلاحات دینی ماده‌های انتقاد خود از آمرزش‌نامه را «علنی بر در کلسیایی نصب کرده که به کاخ ویتنبرگ متصل است، آن هم یک روز پیش از جشن ‘عید قدیسان’ در سال ۱۵۱۷».
ملانشتون، در جایگاه عالمی متعهد و همراهِ نزدیک لوتر، روایتگری موثق است و انفجار نخستینِ جنبش اصلاح دین که وی آن را توصیف کرده، با شخصیت استوار لوتر و همچنین روند رویدادهای ثبت‌شده از سال ۱۵۱۷ سازگار است. اتفاق‌هایی که می‌شد از پیوند آن‌ها، به شیوه‌ای شگفت‌انگیز، داستانی عظیم را شکل داد. ۳۱ اکتبر ۱۵۱۷، تا کنون در تقویم روز ویژه‌ی اصلاحات دینی به شمار رفته است. اما در این بین، ایرادی باقی می‌ماند: ملانشتون در آن روز شاهد صحنه‌ی نصب اعلامیهی لوتر نبوده، چون او نخست در سال ۱۵۱۸ به ویتنبرگ رفت.
گئورگ رُئرِر، منشی لوتر طی سال‌های بسیار، از سال ۱۵۲۲ در ویتنبرگ ساکن بود. اگرچه او نیز مانند ملانشتون شخصاً شاهد نصب اعلامیهی لوتر نبود، اما چند سال پیش، یادداشتی تازه‌‌یافته با دستخط خود او توجه بسیاری برانگیخت. رُئرِر در پایانی‌ترین بخش نسخه‌ای از عهد جدید با ترجمه‌ی آلمانی لوتر که از آن مشترکاً با رهبر اصلاحات مسیحیت برای کار ویراستاری متن استفاده می‌کرد، این یادداشت را نوشته است: «در سال ۱۵۱۷ در شب پیش از عید قدیسان، ماده‌هایی در باب آمرزش‌نامه از دکتر مارتین لوتر بر درهای کلیساهای ویتنبرگ نصب و ارائه شد.»
اشاره‌ای راهگشا
از این موضوع که در یادداشت سخن «درها» و «کلیساها» به میان آمده، می‌توان امکان تازه‌ای را استنباط کرد. اعلامیهی نودوپنج‌ماده‌ای لوتر در چندین جای مختلف در ویتنبرگ منتشر شده است.
این امکان پذیرفتنی است. در آن زمان، بر پایه‌ی مقررات دانشکده‌ی الاهیات لازم بود که دعوت به نشست دفاع علمی از دیدگاه‌ها را بر در کلیساهای ویتنبرگ نصب کنند و لوتر نیز دست‌کم در ظاهر، انتقاد از آمرزش‌نامه‌‌‌‌های کلیسا را با دعوت به بحثی تخصصی پیوند داده بود. در پیشگفتار اعلامیهی نودوپنج‌ماده‌ای او آمده است: «برای عشق به حقیقت و در تلاش برای کاوش در آن، باید در باره‌ی احکام زیر به مباحثه پرداخت.»
اساسنامه‌های دانشگاهی در زمان لوتر این موضوع عملی را نیز مشخص می‌کردند که چه کسی باید چنان اعلان‌هایی را نصب کند: مستخدم یا به بیان دقیق‌تر، سرایدار دانشگاه. دانیل یوته، استاد تاریخ دانشگاه هاروارد، در سال ۲۰۱۴ بار دیگر به این موضوع اشاره کرده است. او متخصص بیان اسرار درها و دروازه‌های قدیمی و تشریح نقش آن‌ها است. بر اساس پژوهش‌های او، در زمان لوتر روش نصب اعلان برای آگاهی‌رسانی در ویتنبرگ بسیار رایج بوده است. یوته می‌گوید: «درهای کلیسا جایگاهی محوری مانند تابلوی اعلانات در مکان‌های عمومی امروزی داشتند.» در این بین، یکی از روش‌هایِ معمولِ اطلاع‌رسانی، چسباندن اعلان‌ها با سریشم یا مومِ مهر بر در کلیساها بود.
شاید به همین دلیل باشد که لوتر هرگز در باره‌ی آنچه در تاریخ ۳۱ اکتبر ۱۵۱۷ رخ داد، سخنی به میان نیاورده است. سرایداری که با سطل چسب از در کلیسایی به سوی در دیگری می‌رفته و اعلامیه‌‌هایی را می‌چسبانده، چه اهمیتی می‌توانست برای او داشته باشد؟
مقاله‌ها و گزارش‌های بیشتر در وب‌سایت زمانه (لینک)
گزیده‌ای از داستان‌ها، مقاله‌ها و ترجمه‌ها (لینک)
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نظر را بنویسید.