کار درتاریکی

«شب‌کارها» همان‌هایی هستند که وقتی همه شهر در خواب شیرین فرو رفته‌اند آنها مجبورند با تلخی‌های زیاد شب بیداری روزگار بگذارنند تا شهر بتواند روز بعدی را نفس بکشد. در قرن جدید حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد مشاغل مشمول شیفت کاری می‌شوند و این در حالی است که این شیفت‌های شب صدمات جبران‌ناپذیر جسمی و روحی را به دنبال دارند، گاهی حتی صدمات شب‌کاری از این بیشتر شده و روابط خانوادگی فرد را با مشکل مواجه می‌کند. تمام صدمات شب‌کاری یک طرف و اینکه شب‌کارهایی پیدا می‌شوند که به ازای ساعات طولانی کار حداقلی‌ترین دستمزد و مزایا را دریافت می‌کنند هم یک طرف.

عقربه‌های ساعت که به ۱۲ شب می‌رسد، شهر به سمت یک تاریکی مطلق حرکت می‌کند و تعداد زیادی از افراد جامعه خواب شبانه را برای آغاز یک روز پرنشاط آغاز می‌کنند. بنا به هر دلیلی یکی دو ساعت که این خواب شبانه دیر می‌شود، خلق مان زیر و رو می‌شود و تاب و تحمل شرایط سخت می‌شود، اما همین زمان که شهر در خواب شیرینش غوطه می‌خورد تعداد زیادی از افراد باید بیدار بمانند تا شهر بتواند فردای آرامی را آغاز کند. اگر این افراد بیدار نمانند به احتمال زیاد بسیاری کارها زمین خواهند ماند و حتی جان عده‌ای از افراد جامعه به خطر می‌افتد. این افراد همان کسانی هستند که به شب‌کارها معروفند و شغل‌شان ایجاب می‌کند شب‌ها بیدار بمانند. شب‌کارها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ دسته اول کسانی که شرایط شغلی‌شان به صورتی است که باید همیشه شب‌کاری کنند و دسته دیگر کسانی هستند که شب‌کاری آنها به صورت شیفتی است. اما شب‌کاری چندان هم کار راحتی نیست و با خود عواقب بسیاری دارد که گاهی حتی ممکن است زندگی فرد را به مخاطره بیندازد.

صدمات شب‌کاری

مدیران شبکه اینترنت، خبرنگاران و گزارشگران رسانه، فعالان حوزه بهداشت و درمان مانند پرستارها و پزشکان، راننده‌های آژانس و راننده کامیون ها، خلبانان، کارگران کارخانه و کارمندان نیروی انتظامی تنها تعدادی از افرادی هستند که شب‌کاری به بخش اجباری زندگی شان تبدیل شده است. طبق آمار نزدیک به ۲۰ تا ۳۰ درصد شاغلان کشورهای توسعه یافته، به صورت شیفتی کار می‌کنند و این در حالی است که سازمان ملل، استرس‌های شغلی مانند آنچه در کارهای شیفتی وجود دارد را بیماری قرن بیستم اعلام کرده است. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد ساعت ۱۱ شب تا ۹ صبح بهترین زمان برای خواب است که طی آن سم‌ها و مواد غیرضروری بدن از بین می‌روند. زمانی که فرد این زمان حیاتی را بیدار بماند صدمات مختلفی از نظر جسمی و روحی خواهد خورد. تغییر الگوی خواب، تغییر خلق، تحریک‌پذیری، عصبانیت، مشکل در تعامل با محیط، فراموشی، افسردگی، اضطراب، اختلال هوشیاری و ایجاد مشکلات جسمی مانند دردهای مبهم گوارشی و عضلانی، مشکلات هورمونی، حالت کوفتگی، سرگیجه و بروز برخی درد‌های عصبی مثل سردرد تنها بخشی از مشکلاتی است که شب‌کاری برای افراد ایجاد می‌کند. از سوی دیگر شب‌کاری می‌تواند در روابط افراد با خانواده و نزدیکانشان هم اختلال ایجاد کند. نتایج پژوهش‌های مختلف بارها و بارها صدمات شب‌کاری را به اثبات رسانده‌اند. برای نمونه سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۷ اعلام کرد که کار در شیفت شب یکی از عوامل احتمالی سرطان است. همچنین نتایج مطالعات متعدد در کشورهای اروپایی نشان می‌دهد که افراد شب‌کار دست‌کم پنج سال نسبت به همکاران روز کار خود کمتر عمر می‌کنند، طلاق در میان خانواده آنان سه برابر بیش از افراد روز کار است و علاوه بر آن، ۴۰ درصد بیش از سایر همکارانشان زمینه ابتلا به انواع بیماری‌های روانی، قلبی و گوارشی را دارند.

شب‌کاری‌های یک پرستار

یکی از مشاغلی که با شب‌کاری عجین شده است پرستاری است که شاغلان در آن مجبورند مشکلات زیادی را تحمل کنند. میثم ۲۵ ساله مشکلات شب‌کاری در شغل پرستاری را این‌گونه بیان می‌کند: «شب‌کاری ریتم شبانه زندگی را به هم می‌ریزد و علاوه بر مشکلات جسمی که دارد استرس بالای آن هم فرد را اذیت می‌کند.» او به بالا رفتن خطا در اثر شب‌کاری اشاره می‌کند و می‌افزاید: : «با توجه به کمبود پرستاری که در بخش‌های بیمارستانی و به ویژه بخش داخلی وجود دارد، امکان خطا بالا می‌رود. شب‌ها تعداد پرستاران هم کمتر است و همین حجم کاری را دو برابر می‌کند و امکان خطا را بیشتر.» میثم پرستاران شب‌کار را به سربازان تفنگ به دستی تشبیه می‌کند که همیشه باید آماده باشند و می‌گوید: «شب‌کارها آدم‌های معمولی با زندگی معمولی نیستند و همین موضوع زندگی شخصی و خانوادگی آنها را دچار مشکل می‌کند. اوایل خانواده‌ام با شب‌کاری‌هایم کنار نمی‌آمدند و من را درک نمی‌کردند، صبح‌ها که شیفت تمام می‌شد و من برای خواب به خانه بازمی‌گشتم سر و صدای خانواده امکان یک خواب راحت را از من می‌گرفت و همین باعث می‌شد نتوانم استراحت کافی داشته باشم.» او مشکلات همکاران خانمش را چندین برابر می‌داند: «بعضی خانم‌های متاهل به هیچ‌وجه شیفت شب قبول نمی‌کنند و آنهایی هم که کار در شیفت شب را قبول می‌کنند مشکلات زیادی دارند، برای نمونه یکی از همکارانمان که بچه شیرخواره دارد باید بچه را تا پاسی از شب نزد خود نگه دارد و بعد از خواب او را به خانه بفرستد، اختلافات خانوادگی آنها با همسرانشان سر شب‌کاری گاهی خیلی جدی می‌شود و همین باعث می‌شود که فشار وارده بر آنها چندین برابر پرستاران مرد باشد.» مشکل پیدا کردن در روابط خانوادگی و اجتماعی یکی از صدمات شب‌کاری به‌طور مداوم است که باعث می‌شود مشکلات شب‌کارها از چیزی هم که هستند بیشتر شود.

شب‌کاری‌های یک خبرنگار

«خبرنگاران شیفت شب دیده‌بانان جامعه هستند که تلاش برای اطلاع‌رسانی درست در شرایطی که همه خواب هستند، حس خوبی را به آنها می‌دهد.» این را محمدجواد ۲۹ ساله که خبرنگار یک خبرگزاری است به «آرمان» می‌گوید: «اینکه احساس کنی زمانی که تو بیدار هستی بقیه خوابند، باعث استرس می‌شود. اما با این وجود مجبوریم که با شب‌کاری کنار بیاییم.» او ادامه می‌دهد: «شب‌کاری زمانی که یک شغل استراتژیک و حیاتی داشته باشی که با سرنوشت و زندگی افراد جامعه سر و کار داشته باشد باعث مباهات می‌شود. برای خبرنگاران هم به همین صورت است. خبرنگاری که شب‌ها بیدار می‌ماند تا اخبار به موقع و درست را به دست افراد جامعه برساند احساس تأثیرگذار بودن به او دست می‌دهد. همان‌گونه که خدمات یک پزشک شب‌کار برای سلامت جسمی افراد جامعه لازم است، خدمات خبرنگار شب‌کار هم برای سلامت در اطلاع رسانی به افراد جامعه ضروری است.»

حقوقی که از پایین هم پایین‌تر است

مطالعاتی که توسط موسسه آمریکایی هارینگتون انجام شده است، نشان می‌دهد فقط ۱۰ درصد افراد شب‌کار از نوبت کاری خود لذت می‌برند و بقیه به نحوی با آن کنار می‌آیند. با اینکه قانون کار در کشور ما از مزایای بیشتر برای ساعت‌های شب‌کاری سخن می‌گوید اما در بسیاری از شغل‌های غیررسمی مانند کار در آژانس‌ها و هتل‌ها شاهد هستیم که کمترین مزایا به شب کارها پرداخت می‌شود. کافی است لغت شب‌کاری را در موتور جست‌وجو تایپ کنی تا یک فهرست بلند از آگهی‌های استخدام در این زمینه را بیابی. در یکی از این آگهی‌ها نوشته شده است: «به یک کارگر میانسال برای کار در شیفت شب در مسافرخانه در شهرری با حقوق ۶۰۰ هزار تومان نیازمندیم.» ۶۰۰ هزار تومان حقوق برای کار از ساعت ۸ شب تا ۹ صبح پرداخت می‌شود. برای ۱۳ ساعت نخوابیدن و شب‌بیداری مبلغی پرداخت می‌شود که حتی با آن نمی‌توان یک کرایه خانه در مناطق پایینی شهر را پرداخت کرد. اما در این بین آگهی‌های کار در شیفت شب آژانس‌ها و تاکسی سرویس‌ها هم سرنوشت جالبی دارند. محل تاکسی سرویس حوالی پل حافظ است و ساعت کاری هم از ۷ شب تا ۷ صبح، اما شما چه حقوقی را برای این کار پیش‌بینی می‌کنید؟ به احتمال زیاد اگر بگویم فقط ۷۰۰ هزار تومان حقوق پرداخت می‌شود شوکه می‌شوید اما صبر کنید از این هم بدتر می‌توان شنید، تاکسی سرویس حوالی میدان آزادی به یک فرد باتجربه نیازمند است که از ساعت ۷ شب تا ۸ صبح کار کند و حقوقش هم تنها ۵۰۰ هزار تومان باشد. بعضی از آگهی‌های دیگر که وضعشان کمی بهتر است ساعت کاری‌شان از ۱۰ شب تا ۷ صبح است و به ازای یک روز در میان کار کردن ۵۰۰هزار تومان به آنها پرداخت می‌شود. با این حساب باید گفت شب‌کارهایی در این شهر هستند که حقوقی که برای کارشان دریافت می‌کنند حتی نمی‌تواند بخش کوچکی از هزینه‌های درمانی صدماتی را که در اثر شب‌کاری به آنها وارد می‌شود، جبران کند.
آرمان – سندوس محمدی