توهمات جادویی نئاندرتال ها۱
مطالبی که در زیر می آید فرضیه هایی در باره ظهور انسان زیبایی شناس است. هر چند که این فرضیه ها با داده های کنونی انسان شناسی در تضاد نیستند، اما با اطلاعات اندک کنونی نیز قابل رد یا اثبات نیستند. این فرضیات ذهن انسان را به گونه ای تصویر میکنند که میتوان از زاویه کاملا متفاوتی به آن نگاه کرد و آزمایشهایی کاملا متفاوت با آنچه که با پیشفرضهای کنونی در باره ذهن انسان انجام میشوند، انجام داد.
دوران طولانی گله زیستی
در روابط گله ای، زور و قدرت فیزیکی نرهای قوی، سلسله مراتب رهبری گله را میساختند. ترس ضعیف ترها از قویترها و تبعیت ناشی از آن، مهمترین عامل در تنظیم روابط گله ای بود. افراد قویتر در دفع انواع خطراتی که موجودیت گله را تهدید میکردند موثرتر بودند. در شکار نیز قدرت و زور قویترها عامل مهمی در موفقیت شکار بود. اما ما نمیدانیم که آیا قویترها در خوردن و بهره مندی از گوشت شکار تقدم داشتند و آیا تا آنها سیر نمی شدند به ضعیفترها اجازه نزدیک شدن به شکار را نمی دادند یا نه؟ در گله های میمونها، عامل روانی ترس، مناسبات بین افراد ضعیف و قوی را تنظیم میکرد. قدیمیترین نشانه هایی که میشود آنها را به فرهنگ جادویی نسبت داد، چیزهایی است شبیه به پرستش کله های خرس غار -در این جا واژه پرستش را مسامحتا بپذیرید اما آن را خیلی جدی نگیرید (پدیده پرستش را در فصل های بعدی بررسی خواهیم کرد) شاید با این کار گمان می کردند که قدرت خرس به رهبر گله منتقل می شود.
مراسم تدفین مرده ها به گونه ای بود که با گذاشتن سنگ های بزرگ سعی داشتند مانع شوند که آنها پس از مرگ برخیزند و راه بروند. احتمالا آنهایی را که مرده بودند در خواب میدیدند و گمان میکردند که مرده ها در تاریکی شب راه میروند و از گور بیرون میآیند. گویا که این توهمات، نخستین اشکال فرهنگ جادوییند، البته اگر بشود نام فرهنگ بر آنها گذاشت. جادو، توهمِ قدرتی را که نداشتند ایجاد میکرد و ترسشان را کم میکرد. از طرف دیگر، همین توهم (توهم انتقال قدرت از خرس به رهبران گله) موجب می شد که رهبرانشان را قویتر تصور کنند و شاید که این توهم اخیر، منجر به کاهش تنازعات و کشمکش های درون گله های انسانهای اولیه شده است. به واقع می توان گفت که همه آنچه که امروزه به نام تزئینات و هنر انسان دیرینه سنگی می گوییم در مقوله جادو بوده و کارکرد آنها ایجاد توهم قدرتمندی و ارتباط با نیروهای فوق انسانی بوده است. پیدایش فرهنگ جادویی، هم به پیدایش موجودات فوق بشری کمک کرده، وهم با ارتباط دادن بین رهبران گله و موجودات قدرتمند فوق بشری، منجر به تثبیت قدرت و فرمانروایی رهبران گله شده، و این ترس منجر به کاهش میل به تمرد و شورش در نرهای نوبالغ شده است. نتیجه این شده است که احتمالن گله های انسان های اولیه از گله های شمپانزه ها و گوریل ها متفاوت تر شده اند. یعنی با تداوم قدرت رهبران گله، افرادی که تجربه بیشتری داشته اند به مدت طولانی تری -یعنی به احتمال قوی تا زمان پیری و بروز نقص آشکار جسمی- به عنوان رهبر گله باقی می ماندند. در حالی که در گله های حیوانی به محض آنکه یک نر جوان قوی در مبارزه تن به تن با رهبر پا به سن گذاشته ی گله بر او پیروز می شد، بلافاصله رهبر جدید جای رهبر قدیم را می گرفت. اما در مورد گله های انسانی که دارای فرهنگ جادویی بودند -مثل نئاندرتال ها- باور به قدرت جادو موجب طولانی تر شدن مدت زمان رهبری رهبر می شد. یعنی در میان اعضای گله (که باورهای جادویی مشترکی داشتند) رسم حیوانی مبارزه تن به تن متروک شده بود. اما با بروز نشانه های ضعف بدنی و نقص جسمانی رهبر، زمان تعویض او فرا می رسید. زیرا در فرهنگ جادویی نقص جسمی ناشی از کم التفاتی یا نظر منفی موجودات فوق بشری در حق آن فرد پیر یا معیوب تعبیر میشد و این به معنی مجوز تمرد و شورش بود. یعنی به محض آنکه رهبر گله بینایش تضعیف میشد یا نقص عضوی پیدا می کرد، این به معنی این بود که از چشم نیروهای فوق بشری افتاده است و نمایان شدن این نقص، به معنی مجوز تمرد و شورش نرهای نوبالغ بود بر علیه رهبر گله و در عین حال گسترش کشمکش بین آنها. تا سرانجام دوباره سلسله مراتب از قوی ترین نر به پایین برقرار شود و دوباره توهم ارتباط قدرت بین رهبری جدید و نیروهای فوق طبیعی ایجاد شود. شاید با قید احتیاط بتوان گفت که در فرهنگ تازه پای گله های انسان های نخستین، رهبر جدید و سلسله مراتب جدید رهبری نظرکرده و برکشیده نیروهای مافوق بشری اند.
پیدایش توهمات جادویی و نقش آن در تاکید بر خطر و تشدید تمرکز
در غالب گله های میمون ها، به هنگام بروز خطر، یک اجماع عملی و خود بخودی در متابعت کامل اعضای گله از رهبر گله ایجاد می شود. رهبر گله و سایرین به پیروی از او، متمرکز بر خطر می شوند و تمامی اقداماتی که می کنند نهایتا متوجه دفع آن خطر است. طبعا گله های انسانهای نخستین نیز این ویژگی ها را داشته اند. اما آن ها به عنوان انسان هایی متمایز از سایر میمون ها چیزی بیشتر داشتند. آن عده از گله های انسان های نخستین که قدرت تخیلشان رشد بیشتری کرده بود توانستند در مسابقه زنده ماندن از دیگران جلو بزنند. این تخیلات و توهمات توانستند در آن ها یک اجماع همگانی ایجاد کند که گویا آن ها مثلا با شکار سرِ یک انسان قوی از گروه رقیب و یا با شکار کله یک خرس قوی صاحب همان نیرو می شوند. آن ها در اثر این توهم، روحیه قوی و عزم راسخ پیدا کردند و توانستند گله هایی را که فاقد چنین باور هماهنگ و همگانی بودند شکست دهند. بدین ترتیب انسان هایی که زنده ماندند و تکثیر شدند از آن نوعی بودند که دارای نیروی تخیل و توهم شدید تری بودند. این نکته ی اخیر به طور مشخص گله های انسانی را از گله های حیوانی و میمون ها و به ویژه شمپانزه ها متمایز می کرد. آن عده از گله های انسانی که با توهم تصاحب قدرت یک موجود قویتر از انسان، به این باور رسیدند که قویتر از دیگرانند، و این قدرت ناموجود و توهمی را جزو مکانیزم باورهای جمعی خود کردند، فرهنگی را بنا نهادند که به نام فرهنگ جادویی شناخته شده است. فرهنگ جادویی بر دو اصل مشابه یا جایگزین، و همنشین یا مجاور، استوار است:
الف- اصل مشابهت یا جایگزینی : مثلا اگر گوشت و خون و مغز خرس غاررا بخوری یا جمجمه های خرس غار را یکجا با نظم و ترتیب خاصی روی هم بچینی و مراسمی بر آن انجام دهی صاحب نیروی عظیم خرس غار می شوی.
ب- اصل همنشینی یا مجاورت : اگر مو، ناخن، یا هر چیز دیگری که متعلق به الف باشد را در مجسمه ای از خمیر یا موم قرار بدهی و سر آن مجسمه را ببری یا در قلبش سوزن فرو کنی، در اثر این جادو آسیب مرگباری به فرد الف وارد خواهد شد. جادو بر دو قسم است جادوی سفید و جادوی سیاه در جادوی سفید به روش جادوی مشابهت یا به روش جادوی مجاورت برای الف چیز مفیدی میخواهی. در جادوی سیاه به همان روش برای الف چیزی مضر می خواهی.
قدیمی ترین فرهنگ جادویی بنام فرهنگ موسته ری ین (mousterien) از حدود دویست تا پنجاه هزار سال پیش در میان نئاندرتالها شکل گرفت. نئاندرتالها به جسد مرده هاشان گِل اخرای سرخرنگ می مالیدند. ما نمی دانیم آنها چه توهماتی در باره اجساد سرخ اندود مرده هاشان داشتند. آیا می توانیم بگوییم که مشابهت رنگ گِل سرخ با رنگ خون آن ها را به این باور کشانیده که…؟
نئاندرتالها مرده هاشان را دفن میکردند در برخی جاها قبرها به سمت و سوی مشخصی کنده شده اند. آن ها جمجمه های خرس غار را به ترتیب خاصی روی هم چیده اند. خرس غار بسیار قوی و بزرگ بود و بر روی دو پا که میایستاد قدش به سه متر هم می رسید. گسترش این توهمات، شاید نوعی ترس غیرعادی و فوبیا گونه از نیروهای طبیعت ایجاد کرده باشد بسیار فراتر از ترس موجه و معقول حیوانات از حوادث طبیعی مخرب. این ترس، -ترس وهم آلود از نیروهای مخرب طبیعت- پدیده ای روانی است که روان گله های انسانی را از روان گله های حیوانی متمایز میکند. این جا مسامحتا از روان گله ای به ویژه از روان گله های حیوانی صحبت میکنیم. حیوانات نیز از طبیعت به هراس میافتند. اما ترس حیوانات ترسی موجه است. مثلا انها از صدای رعد و برق می ترسند و می رمند. در گله های انسانهای اولیه مساله بغرنجتر بود. آنها با استفاده از دیالکتیک ساده ی همانندسازی، هرآنچه را که صدا و حرکت ایجاد می کرد موجودی میدانستند مثل سایر حیوانات بزرگ و خطرناک. آنها از این موجودات عجیب و ناپیدا که در آسمان و زمین بر همدیگر میغریدند و گاه خشم خود را بر سر انسانها فرود میآوردند(رعد و برق، توفان، آتش فشان، زلزله و…) ترس و هراسی بسیار فراتر از ترس معقول حیوانات داشتند. در این مرحله انسان ابزارهایش را تکامل داده، آتش را به خدمت گرفته، تراش سنگها دقیق تر شده، نیزه و زوبین و تبر سنگی و برخی ابزارهای استخوانی اختراع شده اند. در این مرحله با پیدایش همین هراس نامعقول از نیروهای طبیعی، روان انسانی تازه شروع به شکل گرفتن کرده بود، اما انسان زیبایی شناس هنوز پا بر زمین نگذاشته است.
در تمامی این دوران طولانی، انسان موجودی است که با ابزارسازی و استفاده از آتش مرز مشخصی بین خود و پیشرفته ترین میمون ها کشیده و تبدیل به موجودی متوهم و خیالباف شده است. در حالی که حیوانات به طور معقول و متناسب با خطری که از ناحیه نیروهای مخرب طبیعت تهدیدشان می کند می ترسند، انسان از توهمات و آفریده های ناموجود تخیل خویش چنان به هراس می افتد که در عالم حیوانی برای ان نمی توان معادلی پیدا کرد. اگر قرار باشد تکامل انسان را به افزایش خردمندی او نسبت دهیم، دستکم در این برهه از تکامل انسان باید از افزایش توهمات او بگوییم. آنچه نخستین فرهنگ انسانی را پایه ریزی کرد نیروی توهم در آدمی بود. انسان با اختراع توهم و آنچه که واقعیت نداشت از مرزهای روان حیوانی گذر کرد. در واقع نخستین جلوه های حیات روانی انسانهای نخستین نه چیزی شبیه به خرد که دقیقا پدیده ای شبیه به مالیخولیا است.
انسان شناسان از علاقه و توجه انسانهای نئاندرتال به سنگهای براق و رنگین صحبت میکنند. نظریه ای که درک زیبایی را امری غریزی میداند گردآوری سنگهای بلورین رنگین و شفاف از طرف انسانهای اولیه را دلیل آن دانسته اند. البته اگر این نظریه را جدی بگیریم مرغان هوا پیشرفته ترین زیبا شناسان جهانند. اما همانطور که در ادامه این درسها خواهیم دید زیبایی به عنوان یک پدیده فرهنگی پدیده ای است بکلی بیشباهت با واکنشهای غریزی پرندگان و حشرات و حیوانات نسبت به رنگها. توجه انسان نئاندرتال و انسان مدرن (اجداد ما) به چیزهای تزیینی، ارتباطی با زیبایی ندارد. این پدیده های فرهنگی را میتوان در ارتباط با ویژگیهای جادو و فرهنگ جادویی توصیح داد. این سنگها در بین انسانهای غار نشین نئاندرتال و انسانهای مدرن نقش تزئینی نداشتند. اگر آنها را به خود آویزان میکردند و یا در غارهایشان از آنها با حرمت و آیین خاصی نگهداری میکردند، نه از بابت زیبایی آنها بود. نظریه تکوینی حس زیبایی به ما میآموزد که حس زیبایی به مرور و در سیر تکامل انسانهای اولیه به وجود آمده است و انسانهایی که این حس در آنها رشد کرده توانسته اند دیگر گروه های انسانی را در نبرد سرنوشت برای تصاحب منابع غذایی شکست بدهند. بر اساس پژوهشهای من، پیدایش حس زیبایی، در ارتباط با پدیده تحسین کردن و تحسین شدن در شرایط خاصی تکوین یافته است. چرا نئاندرتالها با تحسین کردن و تحسین شدن آشنایی نداشتند؟ چه چیزی کم داشتند و یا فقدان چه عواملی موجب می شود که آنها فاقد این ارزشها باشند؟ در این مقطع، انسان یک حیوان ابزار ساز یا حیوان ناطقست اما نمی توان گفت که انسان حیوانیست که ستایشگرست، تحسین کننده و زیباشناشست.
در برخی از نوشته های انسانشناسان چند دهه پیش، با اشاره به این فرضیه اثبات نشده که گویا زبان آهنگین و شعری، زودتر از زبان نثری و گفتار عادی، به وجود آمده است، آن را دلیل بر وجود حس یا غریزه زیباشناسی انسانهای اولیه گرفته اند. جادوی مشابهت که نقطه آغازی برای شروع شناخت انسانهای اولیه بود میتواند حتا انسانشناسان را به اشتباه بیندازد. امروزه آنگاه که زیبایی هر پدیده مادی یا معنوی ما را به هیجان میآورد و کلاممان آهنگین و شعرگونه میشود میگوییم شعر محصول درک زیباییست و اگر قرار باشد انسانهای اولیه نیز زبانی آهنگین و شعرگونه داشته باشند جادوی مشابهت به ما القاء میکند که: پس باید آنها پیوسته غرق در لذت زیبایی شناسانه بوده باشند! آهنگین بودن زبان صوتی-حرکتی انسانهای اولیه را میتوان به برخی عوامل نسبت داد. زبان اولیه تقلیدی از حرکات و اصوات طبیعت و حیوانات پیرامون انسانهای اولیه و نیز تاثیر طبیعت حیوانی انسان بود.
انسانشناسانی که متاثر از مارکسیسم بودند بر این باور بودند که ضرورت شکار دسته جمعی حیوانات بزرگ(ماموت، گاو وحشی و گوزن و …) احتمالن منجر به همکاری در استفاده دسته جمعی از محصول شکار شده است. یعنی همکاری در شکار= همکاری در استفاده از محصول شکار. در قرن هجده مورگان آمریکایی تصویری ایدآل از جامعه اشتراکی اولیه ساخت، که گویا مبتنی بر برابری و برادری بود. چنین جامعه هایی کم و بیش در برخی مناطق به وجود آمدند. اما شکل گیری چنین روابطی صرفا در جاهایی بود که طبیعت سخی بود و جمعیت اندک. آمریکای پیش از کریستفکلمب این ویژگیها را داشت و همین گزارشها بود که تبدیل به منبعی برای روسو و فرضیه “وحشی نجیب” شد. بعدها نیز نوشته های مورگان فردریش انگلس را به اشتباه انداخت و استثنا را به جای قاعده گرفت. زندگی گله ای انسانهای اولیه با اطلاعات کنونی انسانشناسی به طور قاطع بیش از دو میلیون سال تخمین زده میشود. که بیش از دویست هزار سال آن توام با همکاری دسته جمعی در شکار حیوانات بزرگ بوده است. با داده های کنونی انسانشناسی شواهدی در رد یا اثبات وجود روحیه همکاری و تعاون در بهره مندی از محصول شکار در بین آنان نداریم.
نئاندرتالها در طی حدود ده هزار ساله آخر حیات نوع خود فرهنگ ظریفتر شاتل پرونی ین (Chatelperonian) را ایجاد کرده اند. ویژگیهای این فرهنگ مورد توجه ما نیست. فرضیه های گوناگونی در باره موجبات نابودی نئاندرتالها مطرح شده است. یک فرضیه میگوید چون مصرف انرژی نئاندرتالها در حدود سی درصد بیش از انسان مدرن بود در دورههای خشکسالی شانس کمتری برای بقا داشتند. فرضیه دیگر میگوید که خوردن مغز حیوان یا انسان مرده میتواند مرضی شبیه به جنون گاوی ایجاد کند و چون نئاندرتالها علاقه زیادی به خوردن محتویات مغز قربانیانشان داشتند به این مرض مبتلا شده اند و چون علت آن را نمیدانستند به این کار ادامه داده و نسل آنها منقرض شده است. فرضیه دیگر میگوید در حدود چهل هزار سال پیش فورانهای عظیم و گسترده آتش فشانی منجر به نابودی آنها شده است. فرضیه چهارم انسانهای مدرن را عامل اصلی نابودی نئاندرتالها معرفی میکند. حتا بخشی از این نظریه اخیر میگوید که نئاندرتالها توسط انسانهای مدرن کشته و خورده شده اند. اتهام آدمخواری در مورد نئاندرتالها به طور دقیق ثابت نشده است. آنها شکارچی سر بودند و سرهای دشمنانشان را قطع کرده و (بنا به برخی از انسانشناسان) مغز آنها را میخوردند و جمجمه های آنها را با آیین خاصی رویهم می انباشتند، همینکار را با کله های خرس غار نیز میکردند. اما دلیلی در دست نیست که گوشت آدم به طور مرتب جزو منوی غذایی آنها بوده باشد. در حالی که آدمخواری انسانهای مدرن در طی هزاره ها حتا تا اواخر نوسنگی به اثبات رسیده است. انسان مدرن گویا از حدود یکصد و پنجاه هزار سال پیش در افریقا پیدا شده و در رویارویی با نئاندرتالها همیشه پیروز نبوده اند. انسانهای مدرن در یکصد هزارسال نخست توسط نئاندرتالها از خاور نزدیک به اروپا رانده شده اند (Coolidge 2012, cf. ). گویا در مواردی نیز آمیزش بین نئاندرتالها و انسانهای مدرن صورت گرفته است و به طوری که متخصصین ژنوم (ژن انسان) میگویند یک تا چهار درصد ژنهای ما میراث نئاندرتالی ماست. هرچند که نئاندرتالها در طی حدود ده هزار سال پیش از زوال نسلشان موفق به ایجاد تحولی عظیم در شیوه زندگی خود شدند و فرهنگ معروف به شاتل پرونی ین را ایجاد کردند، اما این نیز نتوانست مانع نابودی آنها شود. آخرین فرهنگ نئاندرتالها (شاتل پرونی ین) مشترکات بسیاری با فرهنگ انسانهای مدرن موسوم به فرهنگ اورینیا سی ین (Aurigniacian) داشت، به طوری که برخی انسانشناسان بر این گمانند که نئاندرتالها از فرهنگ انسان مدرن کپی برداری و تقلید کرده اند. عده دیگری نیز میگویند که خود نئاندرتالها موفق به ساختن آنها شده اند، زیرا شیوه های ساخت آنها متفاوت از شیوه های انسان مدرن است. نظریه سومی نیز جدیدا پیشنهاد شده است که میگوید نئاندرتالها با مشاهده ابزارهای ظریف سنگی و زینت آلات استخوانی انسانهای مدرن (با مشاهده انسانهای مدرن از فاصله، و یا در بازدید از باقی مانده های سایتهای آنها) ، از نو همانها را به شیوه ای متفاوت و با ابتکار خودشان ساخته اند (Coolidge 2012).
نئاندرتالها در دوره کوتاهی که فرهنگ شاتل پرونی ین را ساختند. چیزهای تزیینی نیز ساخته اند. اینها آویزه های استخوانی هستند که بیشتر انسان شناسان بر این باورند که گویا کاربردهایی چون گردنبند داشته اند. آیا میتوانیم بگوییم که نئاندرتالها زیباشناس شده بودند؟ اگر به اثرات جادویی آویزه ها تمرکز کنیم شاید بهتر بتوانیم ذهنیت نئاندرتالها را درک کنیم. اثرات جادویی آنها دادن احساس قدرت و امنیت بیشتر یا چیزی در همین حدود بوده است. برای اینکه حس درک زیبایی در انسان پیدا شود، برخی زمینه سازیها باید بشود و به نظر نمیرسد که آن زمینه ها در آنزمان فراهم بوده باشد.
قدیمیترین ردپای نئاندرتالها در ایران (در حدود یکصد و بیست هزار سال پیش) در لرستان در غار هومیان کشف شده است. اما معروفترین آثار مربوط به نئاندرتالها با قدمتی در حدود ۳۶ هزار سال، بنام فرهنگ برادوستی ین (Baradostian culture) معروف شده و مربوط به برادوس(تلفظ محلی) منطقه ای در کردستان در مرز بین ایران و عراقست که مشابه شاتل پرونی ین آخرین فرهنگ نئاندرتالهاست. در حدود ۱۳ هزار سال پیش در همان منطقه، بقایای فرهنگ زرزاها(انسان مدرن) (Zarzaian cultue برگرفته از نام منطقه زرزا در کردستان در مرز ایران و عراق) بدست آمده که مشابه فرهنگ گراوتی ین است. مرکز این یافته ها غار شنیدر در کردستان عراق است. در سمنان (میرک) نیز بقایای انسانهای نئاندرتال کشف شده است. ابزار سنگی مربوط به عصر پارینه سنگی که در غار ورواسی (warwasi) در شمال کرمانشاه یافت شده در موزه باستانشناسی کرمانشاه موجود است. جان هاوکس(John Hawks) (2006) معتقد است که زن های نئاندرتال همانند مردها در شکار حیوانات بزرگ شرکت می کردند این نظریه را استاینر(stiner) و (kuhn) نیز تایید کرده اند.
خلاصه و نتیجه گیری:
فرهنگ جادویی قدمتی بیش از دویستهزار سال دارد. به تقریب میتوان گفت که فرهنگ انسان های نئاندرتال، نخستین پارادایم فرهنگی نوع انسان است. آنها کله های بریده دشمنانشان و نیز جمجمه های ماموت و خرس غار را به طور منظم در جاهای مخصوصی چیده اند. با آنها چه کار میکردند؟ با اطلاعات کنونیمان پاسخی نداریم. احتمالن با اجرای مراسم آیینی جادویی در مقابل آن کله ها و جمجمه ها (هرچند که این فرضیه با داده های کنونی قابل اثبات نیست) گمان میکردند که صاحب قدرت آنها میشوند. آنها اجساد مرده هاشان را با گل اخرا به رنگ سرخ -رنگ خون- در آورده و آنها را دفن کرده و بر روی آنها سنگهای بزرگ میگذاشتند. شاید بتوان گفت که آنها مردگانشان را در خواب میدیدند و به این نتیجه میرسیدند که مرده ها به هنگام شب و با تاریک شدن هوا از تاریکی زیرزمین به تاریکی روی زمین راه یافته و پیش از روشن شدن آسمان دوباره به زیرزمین برمیگردند. به هرحال، این باورها در دوران نئاندرتالها ساخته شده باشند یا بعدها توسط انسان مدرن بافته شده باشند، شاید بتوان گفت باورهایی کم و بیش در همین حدودها مشغولیت فکری انسانهای پیش از تاریخ بوده اند و چنان پایدار بوده اند که تا عصر تمدن نیز ادامه داشته اند.
توهمات جادویی و داشتن توهم در باره نیروهای طبیعت و فاصله گرفتن از واقعگرایی حیوانی، نخستین ویژگی فرهنگی نوع انسان (نئاندرتال و مدرن) است. انگار که انسان از همان ابتدای تکاملش موجودی است با ویژگیهای ناهماهنگ و ناهمخوان. از یک سو موجودی است که با موتاسیون (جهش) های ژنتیکی و تکامل مغزش، شروع می کند به ابزارسازی به گونه ای کاملن واقعگرا. او با ساختن ابزارهای کارآ و سودمند و نوآوری در روشهای موثر و موفق شکار، و غافلگیر کردن حیوانات و دشمنان، به تداوم و تکامل این جهشهای ژنتیکی کمک میکند بی ان که بداند واقعن چه کار میکند؟ اما از طرف دیگر همین مغز و ذهن تکامل یافته شروع به بافتن و بازتولید توهمات سریالی در باره نیروهای طبیعت میکند و از واقعگرایی حیوانی فاصله میگیرد. ترس حیوانات از نیروهای مخرب طبیعی ترسی معقول و منطقی و متناسب با بزرگی و کوچکی و دوری و نزدیکی خطرها و موثر بودن عملی آنهاست. اما ذهن انسانهای تکامل یافته، آنگاه که به نیروهای مهیب و مخرب طبیعت مینگرد، برخلاف حیوانات به طور غیر منطقی و نامعقول و بی ارتباط با درجه شدت و موثر بودن خطر انها شروع به تخیل و تولید توهمات باور ناکردنی در باره آنها میکند، و دقیقا به آنها باورمند میشود. ترس را تبدیل به فوبیا کرده و ان باورها را تشدید کرده و تبدیل به یقین و مسلماتی به دور از شک میکند و به ان ها ایمان میآورد. این ویژگی دوگانه ذهن و فرهنگ انسانی، از ابتدای پیدایش انسان تا کنون ثابت و پابرجا بوده است. تضاد و ناهماهنگی استعدادهای دوگانه تکنولوژیک- فرهنگی انسان همیشه مسئله ساز بوده است. در هزاره های طولانی پیش از تاریخ و در چند هزار ساله دوران تاریخی، میلیونها انسان در معابد در توهم کسب رضایت خدایان و یا فرونشاندن خشم انها بیرحمانه قربانی شده اند و در بسیاری از موارد خون زیباترین دختران و پسران جوان در معابد ریخته شده است. در قرون وسطا در جنگهای مذهبی میان کاتولیکها و پروتستانها صدها هزار نفر جان باخته اند. در خشونتها و جنگهای قرن بیستم، توهم ایجاد نژاد پاک و نابودی ناخالصیهای نژادی و ایجاد انسانهای سالم و جوامعی پاک و رها از آلودگیهای توهمی، میلونها قربانی گرفته است. من قبول دارم که برتری طلبی رهبران و رقابت گروه های نخبه و صاحب امتیاز برای سروری برجهان و منابع آن، کارگردان پشت صحنه این جنگها بوده اند. اما بررسی محتوای شعارها و تبلیغات و باورها و اسطوره هایی که در هر دوران ذهنها را تسخیر میکنند ما را به هزینه های سنگین و باور نکردنی ذهن توهم آفرین انسان راهنمایی میکنند.
نظرات
این یک مطلب قدیمی است و اکنون بایگانی شده است. ممکن است تصاویر این مطلب به دلیل قوانین مرتبط با کپی رایت حذف شده باشند. اگر فکر میکنید که تصاویر این مطلب ناقض کپی رایت نیست و میخواهید توسط زمانه بازیابی شوند، لطفاً به ما ایمیل بزنید. به آدرس: tribune@radiozamaneh.com
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نظر را بنویسید.