سکه شناسی و برخی مسائل تاریخی

سکه شناسی بخشی مهم از باستان شناسی است که توانسته با روشن نمودن زوایای تاریک و مبهم تاریخ بسیاری از مسائل مورد اختلاف تاریخی را حل نماید. سکه نمایانگر نام حاکمان، برخی آداب، خط و زبان، هنر و مذهب و ارتقاء و انحطاط وضعیت اجتماعی ، ثروت ویا ورشکستگی، منبع اطلاعاتی ذیقیمتی برای محققان است.

با غلبه اسکندر بر ایران سکه‌های طلا کمیاب و از جریان خارج شد. در آن زمان دیگر در ایران طلا ضرب نمی‌شد. سلوکی‌ها در معاملات داخلی خود سکه‌های نقره به کار می‌بردند و اشکانیان نیز به تقلید از سلوکیان از پول نقره استفاده می‌کردند. اشکانیان برای تسهیل امور تجاری وبازرگانی و گسترش آن ، پول خود را بر مبنای تازه ای قرار ندادند بلکه اصول و روش پول سلوکی ها ، ترتیب آتیک – را ادامه دادند ، این شیوه موجب توازن پولی با همسایگان غربی و سپس با رومیان گردید ، بعضی از سلسه های محلی – که حکومت پارت را برخویشتن شناخته بودند چون عیلام و پارس از خود سکه می زدند.

در دوران شهریاری مهرداد یکم (۱۳۸-۱۷۱ ق.م) که دوران اوج شاهنشاهی پارت است ، پادشاهی ها و فرمانروایی هایی که در دوره سلوکی ها در نواحی مختلف ایران زمین تشکیل یافته بود به اطاعت وی درآمد ، هر یک از این مناطق مانند نواحی شمالی ، ماد ، الیمایی، خاراسن، پارس، بابل و آشور که مسخر وی گشت از جهات گوناگون دارای ذخایری بود که به وضع مالی پارت ها رونق زیادی بخشید و خزاین شاهنشاهی را پربار ساخت .مهرداد در تابستان سال ۱۴۱ ق.م به شهر سلوکیه که کانون اقتدار و پایتخت معتبر سیاسی و اقتصادی سلوکی ها بود وارد گردید و شاه بابل شناخته شد.

سکه های اشکانی از جنس نقره و برنز هستند و به جز یک مورد استثنایی سکه طلا دیده نشده است به عبارت دیگر سکه های طلا ضرب ننموده اند مگر احتمالاً به صورت مدال‌واره‌های تشریفاتی. مبنای پول نقره، درهم نامیده می شد که تقسیمات کوچکتر آن ابول و بزرگتر چهار درهم بود. واحد سکه های برنز نیز کالکوی نامیده می شد. عیار چهار درهمی ها ابتدا خوب بود اما در اواخر حکومت به علت ضعف دولت اشکانی به تدریج به پستی و ناخالصی گرایید. عیار درهم ها نیز در ضرابخانه های شرق کشور از زمان فرهاد چهارم (۳۷ ق. م/ ۲ م) رو به تنزل گذاشت تا جایی که در زمان بلاش اول ضرب آنها در شرق امپراتوری به طور کلی متوقف گردید اما عیار سکه ها در ضرابخانه های غرب همیشه خوب بود و فقط در زمان شاهان آخر سلسله، اندکی ناخالصی در آنها دیده می شود. عیار کالکوی ها نیز به مرور زمان پست تر گردید به طوری که در اواخر حکومت اشکانیان تقریبا” به نصف تنزل یافت. فقط سکه های ضرب سلوکیه از این قاعده مستثنی و همیشه از عیار خوبی برخوردار بوده اند. جنس فلز هر محل اغلب معرف وضع اقتصادی و قدرت مالی آن می باشد ، مثلااگر چهار درهمی آن که از نقره خالص بود مورد قبول معامله در تمام ناحیه مدیترانه شد.

در دوران پارت ها در اوزان نیز تغییراتی دیده می شود. چنانکه درهم ها که در آغاز این دوره به وزن ۴ گرم تا ۴.۳۰ گرم بودند از دوره شاهنشاهی فرهاد چهارم کاهش وزن پیدا کرد و در حدود ۳.۹۰ تا ۳.۶۰ گرم شد. چهاردرهمی برای نخستین بار در دوره شهریاری مهرداد یکم ضرب شد و وزن آن در حدود ۱۶ تا ۱۷ گرم بوده است. از شاهنشاهی فرهاد چهارم وزن چهاردرهمی ها نیز کاهش یافت و در دوره بلاش چهارم به وزن ۱۳ گرم رسید تا در پایان دوران پارت به ۱۲.۵ گرم کاهش می یابد.

جنس نقره ، چهاردرهمی در آغاز دوره پارت بسیار خوب و مرغوب بود ولی از میانه ی سده یکم میلادی آن مرغوبیت را ندارد و جنس سیم ها پست است. در دوره‌ی اشکانی، استان‌ها و شهرها دوباره مجاز به ضرب سکه شدند. برای استفاده‌ی محلی، سکه‌های مسین وبرنزی، در اصل برپایه‌ی chalkos دو گرمی یونانی، رایج بود. این سکه‌ها نیز کم‌بها و پست شدند و تا زمان چیرگی ساسانیان در ۲۲۴ م.، آن‌ها غالباً حاوی کم‌تر از یک گرم فلز بودند.

علل عدم ضرب سکه طلا در دوره ی اشکانیان را می توان در موارد زیر دانست : ۱.  میزان طلای موجود در کشور بعد از غارت خزاین ایران توسط یونانیان فوق العاده ناچیز شده بود ۲. ایرانی ها برای تسهیل تجارت با رومی ها ناچار بودند از ضرب سکه های طلا خودداری کنند زیرا رومیان ورود طلا را از ممالک خارجه به داخل روم قدغن کرده بود و از این رو بازرگانان  ایرانی که با تجار روم معامله داشتند مجبور بودند که طلا بگیرند و نقره بدهند ،دولت ایران نیز برای همراهی با آنها سکه رایج نمود . ۳. انحصار سکه زر را دولت روم به جهت اظهار عظمت ، خاص خود می دانست ۴. دولت ایران هر چند که خود سکه طلا نداشت ولی از ورود طلا به ایران جلوگیری نمی کرد و در مواردی هم که دولت روم مجبور می شد، مبلغ هنگفتی به عنوان خسارت جنگی به ایران بپردازد، دولت ایران این پول ها را یا در خزانه نگهداری می کرد ویا به مصارف تجارتی و تزئینی می رسانید.

ساسانیان به سنت های کهن توسل جسته اند، این امر در طرح سکه هاشان مشخص است. همچنین آنان سبک هلنی را در وزن سکه هاشان حفظ نمودند. این سکه ها از جنس طلا، نقره، برنز و آلیاژی از قلع و سرب هستند. سکه­های طلا، نقره و دینار را درهم می گفتند.وزن درهم ساسانی ۶۵/۳ الی ۳/۴ گرم بود. واحدهای کوچکتر درهم عبارت بود از نیم درهم، ۶/۱ درهم یا دانگ و واحدهای بزرگتر از درهم شامل چهاردرهمی بود. سکه های برنز استاندارد وزنی دقیقی نداشت و به کم ارزش ترین آنها پشیز می گفتند. وزن سکه های طلایی ساسانی در سده سوم و چهارم میلادی به اندازه وزن سکه هایی آئورئوس رومی بود.

تمام این مطالب نشان می دهند که بازار ارز در کنترل حکومت های تاریخی ایران بوده است. امروزه در اکثر کشورها طلا مشمول مالیات است. دولت ما گرچه در تحریم به سر می برد ولی گویا خود از این آشفتگی سود جسته و کمبودهای مالی خود را از این طریق جبران می کند چرا که با تحریم بانک ها ، دلار به عنوان ارز جهانی راهی ایران نمی شود و دولت با نوسان بازار ارز دلار بسیاری از کشورهای همسایه به کشور جذب نمود.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)