چرا زنان بامزه نیستند؟

برنامه‌اش از پرطرفدارترین شوهای کمدی تلویزیون است و خودش از معروف‌ترین زنان کمدین آمریکایی. از ۲۳ سالگی در کافه‌های محلی روی صحنه رفت تا مردم را بخنداند و سرانجام توانست برنامه‌ی مخصوص خودش را در تلویزیون داشته باشد: «شوی آلن دو ژنرس»، برنامه‌ای که وارد دوازدهمین فصل نمایش‌اش شده است، با حدود ۳.۲ میلیون بیننده و برنده‌ی ۲۵ جایزه‌ی گرمی، در کنار جوایز بسیار دیگر.

البته آلن همیشه این‌قدر خوش‌شانس نبوده است. وقتی یک روز در مصاحبه‌ای با اوپرا وینفری در سال ۱۹۹۸ – در آستانه‌ی چهل سالگی – اعلام کرد که همجنس‌گرا است، با واکنش‌های ناخوشایندی روبه‌رو شد. بسیاری از شبکه‌های تلویزیونی از پخش برنامه‌اش سر باز زدند و در نهایت شبکه‌ی ای‌بی‌سی شوی او را لغو کرد. فقط مادرش در هرجایی که فرصت داشت از دخترش حمایت می‌کرد.

بعد از آن، آلن مدتی در فیلم‌های هالیوودی بازی کرد و استند‌آپ کمدی‌های مختلفی را اجرا کرد، تا سال ۲۰۰۳ که با برنامه‌‌ی «آلن شو» دوباره به تلویزیون بازگشت، و در سال ۲۰۰۶ به عنوان اولین فرد همجنس‌گرا مجری برنامه‌ی جایزه اسکار شد. مجله‌ی فوربز در سال ۲۰۱۴ آلن را چهل و ششمین زن قدرتمند جهان نامید.

شاید آن‌چه آلن و برنامه‌اش را از دیگر برنامه‌های محبوب تلویزیونی متمایز می‌کند توجه او به موضوع برابری جنسی و نقد تبعیض‌های جنسیتی باشد

ولی شاید آن‌چه آلن و برنامه‌اش را از دیگر برنامه‌های محبوب تلویزیونی متمایز می‌کند توجه او به موضوع برابری جنسی و نقد تبعیض‌های جنسیتی باشد. مجله‌ی میس، معروف‌ترین مجله‌ی فمنیستی آمریکا، درباره‌ی آلن می‌نویسد: «او آرزو نمی‌کند که یک فعال و یا سخنگو برای جامعه‌ی دگرباشان جنسی باشد، ولی معمولاً به طور علنی قواعد غیرهمجنس‌گرایانه را زیر سؤال می‌برد و از برنامه‌ی تلویزیونی‌اش استفاده می‌کند تا به دفاع از حقوق دگرباشان بپردازد.» همان‌طور که خود‌ آلن می‌گوید، او به برابری جنسیتی اعتقاد دارد و هرآن‌چه را که باعث تفاوت گذاشتن بین زن و مرد می‌شود مضحک می‌داند. او در یکی از برنامه‌ها شرکت نوشت‌افزار بیک را به خاطر ارائه‌ی محصولی به نام «خودکار زنانه» به سخره می‌گیرد و تمام کلیشه‌های جنسیتی بازتولیدشده توسط این شرکت را با یک اجرای کمدی زیر سؤال می‌برد. آلن در برنامه‌اش با استفاده از زبان طنز به بیان مسائلی می‌پردازد که ممکن است در فضایی جدی‌تر نه تنها مخاطب زیادی پیدا نکند بلکه با واکنش‌های تندی روبه‌رو شود.

زنان کمدین

اما آلن در جهان حرفه‌ای خود رقبای همجنس زیادی ندارد. نسبت زنان کمدین به مردان کمدین بسیار کم است. تحقیقات نشان می‌دهد که، تنها ۱۰-۱۵ درصد از کمدین‌ها را زنان تشکیل می‌دهند. کلاً زن‌ها در حرفه‌هایی که به شوخی و خنده مربوط است حضور کم‌رنگ‌تری دارند. مثلاً در میان کاریکاتوریست‌ها هم زن‌ها به شدت در اقلیت هستند.

بعضی‌ها فکر می‌کنند زنان به اندازه‌ی کافی بامزه نیستند. کریستوفر هیچنز، نویسنده‌ی معروف آمریکایی، زمانی در مقاله‌ای با عنوان «چرا زنان بامزه نیستند؟» در مجله مطرح ونیتی فر، دلایلی زیادی را برای این که چرا زنان بامزه نیستند ارائه کرد. یکی از دلایل هیچنز این بود که: «به ‌خاطر این که طنز نشانه‌ای از تیزهوشی است (و بسیاری از زنان باور دارند – یا توسط مادرشان به آن‌ها چنین یاد داده شده – که نباید در برابر مردان چندان باهوش به نظر برسند). در نتیجه زنان به اندازه‌ی کافی بامزه نیستند. مردان هم نمی‌خواهند زنان بامزه باشند. آن‌ها فقط می‌خواهند زنان مخاطب‌شان باشند، نه رقیب‌شان.»

مجموعه‌ای از ملاحظات اخلاقی وجود دارد که معمولاً فقط از زنان خواسته می‌شود که آن‌ها را رعایت کنند، ولی برای مردان معمولاً چنین قیدوبندهایی مطرح نمی‌شود. مثلاً واکنش‌ها به زن کمدینی که جوک جنسی بگوید بسیار متفاوت خواهد بود در مقایسه با وقتی که مردی همان جوک را تعریف کند

ولی «چرا زنان بامزه نیستند؟» یکی از دلایل‌اش می‌تواند این باشد که کمدین بودن همچنان حرفه‌ای مردانه محسوب می‌شود که زنان برای حضور در آن باید با موانع بسیاری دست و پنجه نرم کنند. برای حضور در چنین حرفه‌ای، کلیشه‌های جنسیتی و محدودیت‌های فرهنگی فراوانی معمولاً پیش روی زنان است. زنان باید ثابت کنند که خنداندن مردم با «شأن زنانگی» منافاتی ندارد. برخی بر این اعتقاد اند که آن‌چه حرفه‌ی کمدین‌ها را مردانه می‌کند تهاجمی بودن آن است. عایشه تایلر، کمدین و هنرپیشه‌ی آمریکایی، می‌گوید: «به ما زنان گفته می‌شود که باید باوقار، خوشگل، و بانمک باشیم و کمدی نه با وقار است، نه خوشگل، نه بانمک.» از طرف دیگر، مجموعه‌ای از ملاحظات اخلاقی وجود دارد که معمولاً فقط از زنان خواسته می‌شود که آن‌ها را رعایت کنند، ولی برای مردان معمولاً چنین قیدوبندهایی مطرح نمی‌شود. مثلاً واکنش‌ها به زن کمدینی که جوک جنسی بگوید بسیار متفاوت خواهد بود در مقایسه با وقتی که مردی همان جوک را تعریف کند. چنین رفتاری از طرف مخاطبان «مردانه» تلقی می‌شود و «نامناسب» برای زنان و عبور از خط قرمزهای جنسیتی. البته می‌توان حضور همین تعداد محدود زنان کمدین در برنامه‌ها و شوهای تلویزیونی را گواهی دانست بر این که کلیشه‌ی «بی‌مزگی» زنان خیلی هم موجه نیست.

در بسیاری از فرهنگ‌ها، زنانگی با دختر خوب بودن و ساکت بودن تعریف می‌شود. باور کردن این که زنی بخواهد لطیفه و یا داستان‌های خنده‌دار از تجربیات‌اش را برای یک مخاطب عمومی تعریف کند برای خیلی‌ها سخت است. در چنین فرهنگ‌هایی – که شاید فرهنگ ایرانی را هم بتوان در آن دسته جای داد – کمدین بودن همچنان حرفه‌ی قابل احترامی محسوب نمی‌شود و از کمدین گاهی با صفاتی مثل لوده و یا دلقلک نام برده می‌شود. حضور تک نفره بر روی صحنه برای خنداندن خیل مخاطبان، که گاهی با تقلید صدا و یا ادا و شکلک در آوردن همراه است، رفتاری جلف و سبک‌سرانه محسوب می‌شود که برای زنان، در جامعه‌ای که نجابت و وقار را همچنان مهم‌ترین صفات آنان می‌داند، یک ضدارزش است.

ولی ظاهراً این نگاه در بعضی از کشورهای خاورمیانه که کمتر محافظه‌کار اند در حال تغییر است. در ایران، برخی از سریال‌های طنز که پخش آن‌ها از اواسط دهه‌ی ۷۰ شروع شد (مثل «ساعت خوش» و بعدترها سریال‌هایی با کارگردانی و بازیگری مهران مدیری)، پای زنانی را که نقش‌های کمدی و طنز بازی می‌کردند به تلویزیون باز کرد، بازیگرانی مثل سحر ولدبیگی، شقایق دهقان، و بهنوش بختیاری. این بازیگران کلیشه‌ی رایج زن جدی و گاهی غمگین را در تلویزیون تغییر دادند ولی هنوز سخت است که به آن‌ها عنوان کمدین اطلاق شود.

در سال‌های اخیر در اَمّان، پایتخت اردن، سالانه جشنواره‌ی استندآپ کمدی برگزار می‌شود که زنان نیز در آن به اجرای برنامه می‌پردازند. ایمان الحسینی، کمدین کانادایی – فلسطینی که تورهایی را در خاورمیانه برگزار می‌کند، می‌گوید که به جز عربستان سعودی، که زنان در آن‌جا نمی‌توانند بر روی صحنه ظاهر شوند، در کشورهایی که تور داشته است برنامه‌اش با استقبال روبه‌رو شده است. البته، به عقیده‌ی او، «وقتی روی صحنه‌ هستی، افراد انتظار دارند که واقعاً بامزه باشی و به زن‌ها سخت‌تر می‌گیرند تا به مردها. تو باید در مقایسه با همکارهای مردت بیشتر تلاش کنی.»

میسون زاید

او همراه با میسون زاید (که در آمریکا زندگی می‌کند) به اجرای برنامه می‌پردازد. زاید اولین کسی است که در فلسطین و اردن استندآپ کمدی اجرا کرده است. میسون، که جشنواره‌ی استندآپ کمدین‌های خاورمیانه را از سال ۲۰۰۳ در آمریکا به راه انداخته است، می‌گوید: «تعداد زنانی که در جشنواره هستند بسیار کم است و گاهی فقط من و الحسینی هستیم که به اجرای برنامه می‌پردازیم. وقتی از کسی درباره‌ی کمدین محبوب‌اش می‌پرسی، معمولاً نامی که برده می‌شود نام یک کمدین مرد است.»

زن‌ها هنوز راه زیادی در مقایسه با مردان در پیش رو دارند تا خود را در دنیای کمدین‌ها به اثبات برسانند، ولی وجود افرادی مثل آلن به خیلی از دختران جوان این امید را داده است که زنان نه تنها می‌توانند «بامزه» باشند بلکه می‌توانند از این طنز و شوخی برای بهبود وضعیت زنان بهره بگیرند.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)