درحاشیه گزارش احمد شهید درباره دریاچه ارومیه

به کجا کوچ می کنید؟
بی شک آن‌جا که بدان می کوچید
بدتر خواهد بود.
وآن‌جا که از آن کوچ می کنید
بهتر بوده است*

احمد شهید گزارشگر ویژه سازمان‌ملل در امور حقوق‌بشر ایران درجدیدترین گزارش خود ٢٧/٠٩/٢٠١۴ در میان موضوعات مطرح شده به موضوع مهمى اشاره کرده است که شاید در نظر اول اشاره به آن به‌ نظر بیاید که در وظیفه احمد شهید نگنجد، ولى اشاره احمد شهید در گزارش ویژه‌اش نشان از اهمیت ویژه موضوع مورد بحث دارد، موضوعى که حتى والاتر از آزادى یا حقوق بشر باشد، چونکه مستقیما زندگى میلیون‌ها انسان را تحت تاثیر قرار مى دهد و اصولا اگر حیات و یا زندگى نباشد، چگونه حقوق بشرى باشد؟
دربند ٨٣ گزارشگر ویژه سازمان ملل آمده است که بنا به گزارش رسمى حکومت جمهورى اسلامى ایران، نود و سه درصد دریاچه ارومیه خشک شده است و میزان نمک موجود درآب دریاچه به دو برابر حد استاندارد رسیده است که موجب افزایش ریسک سرطان و بیماری‌هاى تنفسى شده است. در ادامه بنا به گزارش منابع رسمى آمده است که اگر تا آبان ماه ١٣٩٣ اقدامات مکفى صورت نگیرد، قسمت جنوبى دریاچه ارومیه به‌ کلى خشک مى‌شود که این به‌ نوبه خود به‌ طور مستقیم زندگى بیش از پنج میلیون‌ انسان را تحت تاثیر قرار مى‌دهد که مجبور به مهاجرت به مناطق دیگر شوند.

نقطه وحشتناک‌تر دربند٨۴ است؛ دراین بند آمده است که بنا به گزارش رسمى دفتر نمایندگى سازمان ملل درجمهورى اسلامى، نزدیک به ششصد هزار نفر از ساکنین حاشیه دریاچه اورمیه به‌ خاطر شرایط اسفناک دریاچه به مناطق دیگر مهاجرت کرده اند و افراد باقیمانده درمناطق اطراف یا حاشیه اى دریاچه، روز به روز به خطر فقر مبرم نزدیک تر مى‌شوند و باد و طوفانهاى گردوخاک و نمک از١٢٠ روز درسال به ٢۴٠ روز درسال افزایش یافته است.(١)
شاید در نظر اول بنا به تبلیغات جمهورى‌اسلامى، گزارش احمد شهید به‌خاطر موقعیت‌ سیاسى، مغرضانه به‌زنظر برسد، ولى یادآورى این نکته خالى ازلطف نیست که احمد شهید استناد به آمار جمهورى اسلامى ایران کرده است، و حتى هر روزه خود مسولان جمهورى اسلامى خطرات خشک شدن این دریاچه را گوشزد مى کنند، چنانچه یکى از شعارهاى انتخاباتى حسن روحانى رئیس‌ جمهور، احیا دریاچه اورمیه بود، اما با این وجود عیسى کلانترى دبیرستاد احیاى دریاچه اورمیه در٨ شهریور١٣٩٣ گلایه مى کند که هنوز با گذشت ماه‌ها از تصویب اعتبار مورد نیاز براى احیاى دریاچه ارومیه ریالى از این بودجه پرداخت نشده است(٢).
البته که خشک شدن دریاچه ارومیه محصول یکى دوسال نیست که احیاى آن درعرض مدت کوتاهى عملى گردد، ولى بى‌عملى و دادن وعده‌هاى سر خرمن امرى نیست که از چشم هزاران انسان جستجوگر پنهان بماند!
گزارشات کارشناسى و حتى حکومتى ازاحتمال آوارگى حداقل پنج میلیون نفرحکایت دارد، حال این‌که کدامین شهر و منطقه ظرفیت پنج میلیون آواره را دارد؟ سوالى است که مسببین امورباید پاسخ‌گو باشند؟
مسببین امور! مسببین امور به‌ جز دولت چه کسى مى‌تواند باشد؟ منطقه اى که پنجاه سال قبل جزو مناطق خوش آب‌ و هواى کشور بود، مى رود که غیرقابل سکونت‌ شود، ستاد احیاى دریاچه ارومیه در بهترین حالت سى درصد تغییرات اقلیمى را مقصر خشکى دریاچه اورمیه مى داند، بقیه هفتاد درصد را عوامل انسانى مى داند، وانگهى درمقایسه نزولات آسمانى بین سال‌هاى ١٣٣١ تا ١٣٧۴ و١٣٧۴ تا ١٣٩١ فقط هجده درصد کاهش میانگین بارش مشاهده مى شود(٣)
عوامل انسانى دراین‌جا دولت است که با احداث سدها و چاه‌هاى عمیق به‌ قیمت کویر کردن اراضى تلاش کرد،هم فقر عریان موجود در منطقه را به‌صورت موقت درمان کند، وهم با تغییر محصولات مورد کشت، که با تحمیل کشت ارقام مورد نیاز به آبیارى بیشتر مانند چغندر قند، سیب و گندم، درتولید شکر، گندم و دیگر محصولات کشاورزى خودکفا شوند! به چه قیمتى؟ آرى؛ به قیمت غیرقابل سکونت کردن کل منطقه آذربایجان، وقتى که اصولا برنامه اى به‌ جز شعار واهداف کوتاه مدت پشت اهداف توسعه اى نباشد واصولا توسعه بلندمدت و متوازن نباشد، نتیجه اى بهتر از این انتظار نمى رود، وبه همین دلیل است که عیسى کلانترى درگفت‌وگوبا خبرگزارى دانا نقل قول مى کند که محموداحمدى نژاد در سفر فیروزکوه خود در مورد حفرچاه و کم آبى اظهار مى کند؛اصل ممنوع و غیرممنوع یعنى چه؟هرکس هرجا مى خواهد چاه بزند.(۴)
غرض زانوى‌غم بغل‌گرفتن یا حتى محاکمه مقصراصلى نیست که درحل مسئله اصلى شاید خیلى کمک نکند، مسله نگاه به آینده است، سواى ازطبیعت و زیبایى دریاچه‌ اورمیه(که خود مسئله مهمى است) بیشتر تاثیر مستقیم خشک شدن این دریاچه بر زندگى میلیون‌ها انسان مدنظر است، میلیون‌ها انسانى که با فقر، بیمارى وآوارگى درگیر خواهند شد و مطمئنا کشور را به بحران‌ اقتصادى وامنیتى سوق خواهند داد. توماس فریدمن درمقاله خود به‌تاریخ ١٨ می٢٠١٣ درنیویورک تایمز به‌روشنى نقش قحطى و مهاجرت روستائیان به شهرهاى سوریه را دربحران سوریه نشان داده است.(۵)

البته این‌هم درست است که که اصولا روند سیاست و تاریخ درنقاط مختلف فرق مى کند و هم‌سان نیست، ولى این نکته را نباید فراموش کرد که اغلب کارشناسان از یک بحران نمک هشت میلیارد مترمکعب نمک که تا شعاع هفتصد کیلومتر را با ریزگردهایش تحت تاثیر قرار مى دهد، صحبت مى کنند. این بحران در مرحله اول به‌ ترتیب اقتصادى-انسانى وامنیتى خواهد بود. هرچند که اولا اخلاقى است، حتى بدون درنظر گرفتن بحران امنیتى از نقطه نظرانسانى واقتصادى اهتمام به حل موضوع داشته باشیم، درغیراین‌صورت مطمئنا این بحران منجر به شکاف طبقاتى‌ و قومیتى شده و مطمئنا تبدیل به بحران حاد امنیتى مى شود.
امروز دریاچه ارومیه نه مسئله منطقه اى یا کشورى، بلکه حتى نیازمند توجه جهانى است. محمد بابایى وبلاگ نویس ارومیه اى تعبیر خاصى دارد؛ به اعتقاد او چیزى که در نقشه ها و ماهواره ها دریاچه‌ارومیه خوانده مى‌شود، براى ما فقط دریاست، دریایى شاید بزرگ‌تر از تمام اقیانوس‌ها و واقعا هم اینطور است. کسی درپیرامون دریاچه‌ارومیه آن را به اسم دریاچه ارومیه نمی شناسد،همه آن‌ را دریا می نامند، یک کلمه ساده؛ دریا.
مرگ دریاچه ارومیه، فقط مرگ یک دریاچه نیست، مرگ تمدن است، مرگ تاریخ است، مرگ محله دوه چى تبریز است که ستارخان با آن روح شرقى‌اش، نتواند جلوى اشک چشمانش را بگیرد و با گریه به دختر زخمى مجاهد بگوید: مگر ستارخان مرده است که تو لباس رزم بر تن کنى؟ مرگ پاریس کوچولوى شرق است، شهرهم‌زیستى ادیان واقوام(ارومیه)، آیندگان باید عاشیق را با سازش دربغل سَرچُوپی کش(۶) پیدا کنند، همان‌طور که معشوق را درحال معاشقه درآغوش عاشق در پمپى پیدا کردند.
*برتولت برشت
—

http://shaheedoniran.org/wp-content/uploads/2014/09/A-69-356-SR-Report-Iran.pdf

(٢)http://www.khabaremruz.com/دبیر-ستاد-ریالی-از-اعتبار-احیای-دریاچه/
(٣)http://ulrp.sharif.ir/سئوالات-متداول/۳۳-پرسش%E2%80%8Cهای-متداول/۳۸۴-۱-چه-عواملی-موجب-وضعیت-کنونی-دریاچه-ارومیه-گردیده%E2%80%8Cاند؟.html
(۴)http://www.tabnak.ir/fa/news/423699/فروش-میلیاردی-آب-در-روستاها
(۵)http://www.nytimes.com/2013/05/19/opinion/sunday/friedman-without-water-revolution.html?pagewanted=all&_r=4&

(۶) در رقص کردى، اولین نفرسمت راست گروه که با دستمالی در دست وظیفه هدایت وهماهنگ کردن حرکت بقیه رقصندگان را به عهده دارد و سرعت و ریتم و شور رقصندگان بستگی به هدایت او دارد را در زبان بومی سَرچُوپی کِش(به کردی: سەر چۆپی کێش) مى گویند.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)