بت وارگی سیاست

آرش موسوی

امیل دورکهایم زمانی “تقسیم کار” (Division of Labor) را موتور محرک جوامع مدرن خوانده بود. تقسیم کاری که چارلی چاپلین زمانی خوانش افراطی آن را به نیکی در فیلم “عصر جدید” به تصویر کشید. دورکهایم اما، و برخلاف خوانش اکثر خوانندگانش، بر اهمیت “باورهای مشترک” به مثابه شالوده سطوح اجتماعی نیز تاکید نموده بود. باورهایی که خود به افکار، ایده ها، و شیوه های اندیشیدن اشاره دارد که جهان اجتماعی را پی می فکند. دو سویه “تقسیم کار- باورهای مشترک” خود رانه تئوریک علوم احتماعی از دیرباز بوده است. شور بختانه اما چنین دوگانه نظری در فلات ایران به ترکیبی جمع ناپذیر ترجمه یافته است. دوگانه ای که در بزنگاه های تاریخی نیز نقشی قابل اعتنا داشته است: تخصص یا تعهد.
دوگانه عملی – نظری تخصص یا تعهد خود دوگانه ایست نام آشنا که در فردای انقلاب ۵۷ ره به اذهان – کنش های سیاسیون – سَیّاسیون وطنی جست. گر چه غلیان احساسات انقلابی کفه ترازو را در دهه نخست به سوی متعهدین برد، متعهدینی در “خط امام”، تخصص اما آرام آرام وزن و چربش خویش را نشان داد. به نظر می رسید که جامعه ایرانی گر دست رد به سینه “دروازه تمدن بزرگ” زده بود، افتان و خیزان اما “مدینه النبی” مدرنی را در این زمانه پی خواهد فکند.
علیرغم برتری ظاهری تخصص بر تعهد، ساده انگاریست که شاکله جامعه ایرانی را بتوان بر تخصص، آن هم با خوانش مدرنش، دید. در جامعه ای که روابط، و نه ضوابط، سرنوشت مومن – رعیت، و نه شهروند، را رقم می زند، سخن گفتن از چیرگی تخصص امری عبث می نماید. ریشه نهایی بی مصرفی برتری تخصص بر تعهد در جامعه ایرانی- اسلامی را اما می باید در جایگاه سیاست جست. فراز و نشیب عرصه سیاست ایرانی خود موید آن است که اکثریت قریب به اتفاق ایرانیان در عین ناآگاهی از علم سیاست و به ویژه سیاست خارجه، “سیاسی” یعنی سیاست زده هستند. ازین رو هر بار که ایرانیان را فرصتی آمده است سرنگونی دولت را غایت خویش قلمداد می نمایند، خواه دولتی اسلامی و خواه سلطنتی، خواه عدالت جو و خواه آزادیخواه. ریشه آن را می توان در تصور ایرانیان از دولت دید: دولت همچو اصل شر. از این دیدگاه می توان قاطبه ایرانیان را شبه مارکسیست نامید. گروهی مارکسیست نامیدن خود را مایه مباهات و فخر می بینند، گرچه دریافت آن ها از مارکسیسم نیز از “شاپینگ سوسیالیستی” فراتر نمی رود. اکثریت اما مارکسیست هایی شرمگین هستند. هم از این رو، “وولکس واگن” را به کناری نهاده و به یکباره “بولدوزری” انقلابی می گردند. کوتاه آن که، سیاست ورزی در ایران کنش – انگاره ای نیست مگر ساقط کردن قدرت موجود.
چنین کژبنیادی را می توان در بسیاری از حوزه های جامعه مدنی نحیف ایرانی دید. حوزه هایی که علی الخصوص ارتباطی تنگاتنگ با “نگارش” داشته است. ریشه آن را می توان در تحدید فضای کنش سیاسی از سوی رژیم های مسلط بر این مرز و بوم دید. در جامعه ای که نگاشتنِ نظر به آزمونِ عمل ختم نمی گردد، نگارندگان نگاشته خود را همچو کشف الاسرار و نسخه الشفای راستین و بی نقص آلام و اشکالات جامعه ایرانی می بینند. هم از این رو، کنش گری ایرانی از ره “مانیفست نگاری” می گذرد. بی دلیل نیست که عاملان عرصه سیاست ایران در زمانی واحد نقش هایی چند بر عهده دارند: گاه وبلاگ نویس و فیسبوک نشین خواهند بود، زمانی روزنامه نگار می گردند، دست آخر نیز خود را سیاستمداری حرفه ای ! می خوانند.
در این میان حوزه روزنامه نگاری نیز از آسیب بدور نمانده است. آن جا که نگارش خود تجلی راستین کنش سیاسی است، شوربختانه اما روزنامه نگاری به سطحی تنزل گشته است که همه قلم بدستان خود را خداوندگار دانش سیاسی می پندارند. از این نقطه نظر، پاشنه آشیل دوره اصلاحات را، در کنار عدم تحقق “فشار از پایین- چانه زنی در بالا”، می باید در تغییر جایگه روزنامه نگارِ ایرانی به سیاست گزار (policy-Maker) دید. آن جا که تنی چند روزنامه نگار به نسخه پیچی از برای تحقق شعارهای دوم خرداد مشغول گشتند. نتیجه اما پروژه عبور “چهارنعله” بود از سید خندان!
اینجاست که می باید سیاستِ ایرانی را “بی پدر و مادر” دید، نه زان رو که پای گزاردگان را بدان عاقبت نیست، نه بدان واسطه که سیاست عرصه ای پیش بینی ناپذیر است، بل بدان دلیل که بیچاره یتیم است و یسیر. تو گویی ورود به همه علوم را تخصصی لازم است مگر سیاست.
چنین معضلی، رد تخصص در علم سیاست، خود موجد تنزل سطح سیاست در جامعه امروزین ایران گشته است. سطح پایین سیاست نه تنها به ضعف مشهود در تحلیل پیشامدهای سیاسی اشاره دارد، بل خود “سطح تحلیل (Level of Analysis)” سیاست در ایران را نیز پایین آورده است. اگر بپذیریم که در ورای افراد – نخبگان میدان سیاست سطوح دیگری نیز موجود است (همچو گروه، قشر و گروه های منزلتی، طبقه، اقوام) مباحثات سیاسی در ایران اما همگی حول منازعه میان بازیگران سیاسی قلمداد می گردد. رخدادهای سیاسی همگی از دریچه نقشه ها و خدعه های هزارتوی بازیگران دیده می شوند. تاسف بارتر اما ضعف آشکار اینان، وبلاگ نویس – روزنامه نگار – فیس بوک نشین – سیاستمدار -مبارز، است در فهم سیاست خارجه. چنین ضعفیست که به ساده انگاری در تحلیل رخدادهای سیاسی ختم می گردد. تحلیل هایی همچو “راه برپایی جامعه ای آزاد و آباد از دشمنی / دوستی با غرب می گذرد” خود برخاسته از این نگرش ابتر بوده است.
پایین آمدن سطح تخصص در تحلیل پدیده های سیاسی خود مصدر همه گیری و همه گستری “میل” سیری ناپذیر در آنالیز کردن مسائل سیاسی گشته است. هم از این روست گر پیشامدی کوچک یا بزرگ روی دهد، جماعت وبلاگ نویس – روزنامه نگار – فیس بوک نشین را می یابی، همچو مور و ملخ، که به طرفه العینی به تولید – تحلیل ( و در حقیقت سمبل – کپی) روی می آورند. با این حال چون سیاست زدگی را جانشین علم سیاست می کنند، اصل مطلب را درست نمی فهمند.
سرک کشیدن دائم به حوزه های سیاسی و همه گستری میل به مباحثه سیاسی خود اما پرتویی است از بحران ژرف هویت در ایران. بحرانی که در کنار نابودی سیستم شایسته سالاری منبعی است نهایی درتنزل سطح مباحثات سیاسی. نزول سطح سیاست را می توان در خلاصه نمودن مباحث سیاسی به فلسفه سیاسی دید. بی شک آگاهی از فلسفه سیاسی تاثیری بسزا بر تنویر پدیده های سیاسی خواهد داشت. ان چه اما در ایران فعلی جاریست مسابقه ای همه گیر در “از برکردن” مفاهیم و اصطلاحات فلسفی. بکارگیری مفاهیم مبهم و استفاده از زبانی متکلف با تکیه بر آخرین کتاب ها و رسالات اندیشمندان غربی خود گوشه ای از سنجه و معیار برخورداری از سواد سیاسی است در میان چنین سیاست زدگانی. چنین است که عطش دیوانه وار در کسب “لایک” فیسبوک نشینان شاخص راستین برخورداری از سواد تلقی می گردد: “هر که لایکش بیشتر، سوادش بیشتر”. در میانه رقابت بر سوار شدن بر دستگاه پروپاگاندای عوام پسندِ “لایک” جمع کن است که بکارگیری اصطلاحات جدید و مغلق از “مهم نوشتن” پیشی می گیرد. می توان آن را “بت وارگی سیاست” (Fetishism of Politics) نامید. هم از این روست که مباحث سیاسی خود فرسنگ ها از آن چه در ساحت سیاست ایرانی در جریان است بدور بوده است. شکافی که در نهایت آبشخور خیزش و قدرت گیری آسان پوپولیست ها در این مرز و بوم بوده است.
بحران هویت خود پیش درآمد ظهور “انسان توده ای” بوده است. اورتگا ای گاست زمانی بر ظهور انسان های توده ای و متوسط، انسان هایی “شکم-محور” ، در دنیای امروزین اشاره کرده بود. انسان هایی که شوربختانه در جامعه “کلنگی” ایرانی رویشی قارچ گونه داشته اند. سیاست زدگانی که مترصدند تا به طرفه العینی گاه در هیأت روشنفکری و گاه در کسوت سیاستمداری دستی در سیاست داشته باشند. نکته این که چنین افرادی، چه بسا از ره ناچاری، پای به عرصه ای گذاشته اند بی هیچ گونه سنخیتی با استعداد آنان، و صد البته آوردگاه سیاستِ ایرانی خوان نعمت را برای اینان گسترانده است؛ زان رو که سیاست ایرانی عرصه روابط است و نه ضوابط. عرصه ای که از صدقه سریِ نابخردی سیستم حاکم، “نامی”! نیز برای این قشر دست و پا کرده است. راه یافتن بدین نام ونشان نیز خود اما به “زندان” ختم می گردد؛ می توان ادعا نمود که رهِ “ناموری” در جامعه ایرانی از “اوین” می گذرد. امری که مع الاسف تولید بی رویه و “پراید” گونه فیسبوک نشین – وبلاگ نویس – روزنامه نگار- سیاستمدار- مبارز را در پی داشته است. حبل المتینِ همگی را اما می توان رانه هایی برخاسته از تکاپو در “جلب توجه” شمرد. چنین تکاپویی خود معلول نهایی ویرانگی سیستم شایسته سالاری در ایران زمین بوده است. امری که موجد پدیده “خود- همه- فن- حریف پنداری” در میان سیاسیون وطنی گشته است. ویژگی که نطفه کار گروهی و عمل حزبی را در این مرز و بوم با چالش روبرو کرده است. بدین سان، نقد کژ بنیادی عالم سیاست ایرانی را می باید در فراسوی نظر دید. چرا که جامعه- کانتکست پیرامونمان آفریننده چنین انسان هایی ست.
دوره پسا انتخاباتی اما با تمام تغییرات خود، مع الاسف “بی کَسی” سیاست، و به ویژه سیاست خارجه، را نه تنها درمان ننموده است، بل به حوزه ای “همه کَس کش” بدل گردانده است؛ حوزه ای که از جماعت روزنامه نگار- وبلاگ نویس- سیاستمدار- مبارز _ و در یک کلام، آنان را که از برای زندان رفتن دست به هر کاری می زنند ( و نه مبارزین و “محصورین” وطنخواه) بسی دل رباییده است. نقطه اوج بی کَسی سیاست را می توان در همهه برخاسته از “توافقنامه ژنو” دید. چو بحث از توافقنامه به میان آید، همه سیاست گذار می گردند و صاحب نظر. خواه روزنامه نگار باشند و خواه وبلاگ نویس. هم از این روست که امروز نتایج ان را مثبت می بینند و مذاکره کنندگان را به عرش می برند و فردا اما آنان را به لمحه ای به فرش می زنند: جلوه ای از نخبه کشیِ وطنی …
بدین سان، این جماعت سیاست زده در فردای هر رخدادی وسوسه دستیابی به لایک فیسبوک نشینان را به پیشه کردن زبان سکوت ارجحیت می بخشند. و این تصویریست از “تعهد” به شناخته شدن و جلب توجه در این زمانه بی هویتی. گو این که در این مرز و بوم و در این عرصۀ سیاست ایرانی از برای کوفتنِ خرمن نه به گاوِ نری نیاز است و نه مردی کهن.ِ در این جمع همگی را دستی بر آتش است و ادعایی بر زبان. پر بیراه نیست که ایران زمین را از دیرباز سرزمینی “نخبه کش- حقیر پرور” نامیده اند.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)