جشن نوروز، از آغاز بهار تا روز عدالت

تحریریه تابلو

نوروز یکی از جشن های آیینی ایرانیان است که همزمان با نخستین روز فروردین آغاز شده تا ششم این ماه ادامه دارد. این جشن از دیر باز تا کنون ادامه داشته است. نخستین روز فروردین ماه هر ساله علاوه بر این که زمین در گردش خود به دور خورشید از مدار اعتدال فروردین گذشته و برج حمل تحویل می‌شود روز خاص اهورمزدا خدای ایرانیان بوده است. براساس باور گذشتگان ،نخستین روز از فروردین روز بازگشت فروهر مردگان به زمین است. ایرانیان کهن از بیست و پنجم سپندارمذ(اسفند) تا روز نخست فروردین آماده پذیرایی از این ارواح می شدند تا در نخستین روز سال جدید که طبیعت زندگی دوباره از سر می گیرد به زمین بیایند. در بسیارى از آثار گذشته نگاران، از جمله در تاریخ طبرى، شاهنامه فردوسى و آثار بیرونى، نوروز به جمشید، شاه افسانه اى و در پاره اى دیگر به کیومرث نسبت داده شده و آن را به دلیل آغاز بهار، برابر شدن روز و شب و از سر گرفته شدن درخشش خورشید و اعتدال طبیعت، بهترین روز در سال دانسته اند.برخی مورخان مانند بناکتی و ابن بلخی این روز را روز به سلطنت رسیدن جمشید تاجگذاری او می دانند:« ( جمشید) در تحویل آفتاب به نقطه حمل دران سرای بر تخت نشست و آن روز نوروز نام نهادند.» تاریخ بناکتی ص۲۹

نخستین روز فروردین ماه هر ساله علاوه بر این که زمین در گردش خود به دور خورشید از مدار اعتدال فروردین گذشته و برج حمل تحویل می‌شود روز خاص اهورمزدا خدای ایرانیان بوده است. براساس باور گذشتگان ،نخستین روز از فروردین روز بازگشت فروهر مردگان به زمین است.

فردوسی نیز براین باور است که در روز نخستین فروردین عدالت را در زمین گستراند و دست دیوان را از زمین کوتاه کرد و بر تخت نشست: جهان انجمن شد بر تخت او/ شگفتی فروماند از بخت او/ به جمشید بر گوهر افشاندند / مر آن روز را روز نو خواندند/ چنین جشن فرخ از آن روزگار / بمانده از آن خسروان یادگار/ ز رنج و زبدشان نبد آگهی/ میان بسته دیوان بسان رهی/ « شاهنامه فردوسی »

اما بسیاری از مورخان چون طبری و مسعودی در کتاب های خود آورده اند که این روزی بود که جم گردونه ای ساخت و بر فراز ایران گذر کرد و به همین علت آن را روز نو نامیدند:« پس (جمشید) دستور داد گردونه ای از آبگینه بسازند و بر دوش شیاطین نهاد و بران نشست و در هوا از شهر خود به بابل رفت. و آن روز هرمزد ( روز اول) روز از فروردین ماه بود. مردم از این شگفتی آن روز را نوروز نام نهادند و جمشید دستور داد آن روز تا پنج روز بعد آن را عید گیرند.» طبری ج ۱ ص ۱۰۹

ابوریحان بیرونی که در قرن سوم مطالعات زیادی در آیین ها و سنت های ایرانی و هندی داشته نظر دیگری دارد:« …. این روز نخستین روزی بود که جمشید مروارید از دریا بیرون آورد، پیش از او کسی مروارید نمی شناخت و این روز به دخول آفتاب در برج حمل نزدیک بود و مردم آن را عید می گرفتند و شادمانی کردند…» ترجمه آثار الباقیه ص ۵۶۳

ابوریحان بیرونی که در قرن سوم مطالعات زیادی در آیین ها و سنت های ایرانی و هندی داشته نظر دیگری دارد:« …. این روز نخستین روزی بود که جمشید مروارید از دریا بیرون آورد، پیش از او کسی مروارید نمی شناخت و این روز به دخول آفتاب در برج حمل نزدیک بود و مردم آن را عید می گرفتند و شادمانی کردند…»

این جشن بعد از دو نیمه شدن جمشید به دست ضحاک ماردوش به فراموشی سپرده شد. اما با روی کار آمدن آفریدون بنیانگذار کیانیان نوروز را به شیوه جمشید جشن گرفتند. براثر تلاش کیانیان نوروز ریشه گرفت و به همین دلیل به آن نوروز کیانی می گویند.

کنون شاه در جام گیتی نمای / به پیش جهان آفرین شد به پای/ چه مایه خروشید و کرد آفرین/ به جشن کیان هرمزد فروردین / شاهنامه فردوسی

نخستین روز نوروز روز عدالت

روز اول فروردین روزی است که جمشید پس از چند سده جنگ با دیوان زمین را از شر آنان پاک کرد و آن روز را عید شادی نهاد. در این روز روز اعتدال بهاری است و طول روز و شب در ایران زمین به اندازه یکدیگر است. پس اعتدال و صلح در میان شب و روز برقرار می شود. سرما و گرما که مظهر بدی هستند در این روز راهی ندارند. این ها از نشانه های عدالت جمشیدی است. در حبیب السیر آمده است:« در روزی که خسرو کوالب مواکب خورشید در درجه اول از حمل که بیت الشرف اوست نزول نمود، جمشید به احضار اکابر اشراف فرمان داد.» حبیب السیر ص ج ۱ ص ۱۷۸

میترائیسم ها نیز به دلیل همزمانی آیین داد در روز نخست فررودین و روزی که خورشید در اعتدال است آن روز را جشن می گرفتند.

آیین های نوروزی

در زمان جمشید جشن نوروز با چیدن هفت نماد بهاری میدان بزرگ میانه شهر برگزار می‌شد. یازده روز اول فروردین در دوران هخامنشیان، (فرورتیشن Farvartishn) ویژه انجام مراسم نوروز بود. شاهنشاه در نخستین روز سال نو روحانیون، بزرگان، مقامات دولتى و فرماندهان ارشد نظامى، دانشمندان و نمایندگان سرزمین هاى دیگر را مى پذیرفت و ضمن سپاسگزارى از عنایات خداوند، گزارش کارهاى سال کهنه و برنامه هاى دولت براى سال نو و نظر خویش را بیان مى کرد که نصب العین قرار گیرد. این آیین هر سال با جزیى تفاوت رعایت مى شد. رئیس کشور سپس پیشکش ها را دریافت مى کرد که نمونه آن در کنده کارى هاى تخت جمشید دیده مى شود. آنگاه مراسم سان و رژه برگزار مى شد و افسرانى که قهرمان دفاع از وطن شده بودند، ترفیع و پاداش مى گرفتند و مقامات تازه و قضات نو معرفى مى شدند.

در روز نوروز، مردم نخست به دیدن سالخوردگان خانواده، بیماران و ازکارافتادگان و قبور نیاکان و بزرگان مى رفتند و اداى احترام مى کردند. سپس عیددیدنى آغاز مى شد.پیش از دید و بازدیدها، در لحظه تحویل سال هر فرد از خدا مى‌خواست که در سال نو روان او را پاک و آرام نگه دارد.

ادامه برگزاری آیین ها از زمان جمشید تا دوران داریوش مشخص نیست. سلام نوروزی یکی از مهمترین مراسم روز اول سال بود در این روز پادشاه پس از انجام مراسم تحویل سال بزرگان را به حضور می پذیرفت. این رسم گرچه از دوران جمشید به جای مانده بود اما در دوران پادشاهی داریوش که در گسترش آیین هاى نوروزى تلاش زیادی کرد به اوج خود رسید. مهمترین سندی که در انجام این مراسم وجود دارد در دیوار پلکان شرقی تخت جمشید تصویر شده است که شاه بارعام داده است. در مراسم نوروز ۵۱۵ پیش از میلاد (هفت سال پس از آغاز فرمانروایى اش) تصمیم خود را در زمینه ایجاد سنگ نبشته بیستون _ حاوى آرزوها، اندرزها و شرح قلمرو ایران _ اعلام کرد. بزرگترین آرزوى داریوش که در این کتیبه آمده است، این است که خداوند ایران را از آفت دروغ و خشکسالى مصون بدارد.پس از تکمیل تخت جمشید در پارس و گشایش آن، آیین هاى رسمى نوروز، باشکوه بى مانندى در آنجا برگزار مى شد. مراسم نخستین نوروز در تخت جمشید دو هفته طول مى کشید. مردم عادى در تالار صد ستون و سران ایالات و مقامات تراز اول در تالارهاى دیگر این کاخ حضور مى یافتند.

این مراسم در دوران پس از هخامنشیان بخصوص در دوران ساسانیان به شیوه گذشته برگزار می شد. اطلاعات زیادی از دوران اشکانیان وجود ندارد. اما در دوران ساسانیان آیین نوروز جمشیدی به شیوه جمشید با در نظر گرفتن برخی تغییرات زمانی برگزار می شد. از چند روز پیش از آغاز سال نو شاه اعلام می کرد برای دادخواهی جلوس می کند. هرکسی دادی داشت در این روز اعلام می کرد و به آن رسیدگی می شد:«آیین ساسانیان درین ایام چنین بود که پادشاه بروز نوروز شروع می کرد و اعلام می نمود که برایشان جلوس کرده که به ایشان نیکی کند. » آثار الباقیه ص ۲۵۸

با حمله اعراب به ایران مردم این دیار با تطبیق برخی از آیین های ایرانی با اعیاد اسلامی نوروز را حفظ کردند.در سال ۱۵۹۷ میلادى شاه عباس صفوى آئین نوروز را در عمارت «نقش جهان» برگزار کرد و در نطق خود به این مناسبت اعلام داشت که اصفهان پایتخت همیشگى ایران خواهد بود و تصمیم دارد آن را به صورت زیباترین و امن ترین شهر جهان درآورد و به نمایندگان کشورهاى خارجى که به شرکت در مراسم دعوت شده بودند اجازه داد که براى کشور خود در اصفهان سفارتخانه بسازند. شاه عباس اول اکتبر سال ۱۵۸۸ میلادى رئیس کشور ایران شده بود. وى در رعایت اعیاد ملى و مذهبى شیعه دقت کامل به عمل مى آورد.

نادر شاه به نوروز و آئین هاى آن علاقه مندى فراوان داشت. وى سکه خود موسوم به سکه نادرى را در سال ۱۷۳۵ میلادى، در مراسم سلام نوروز رایج ساخت و قطعاتى از آن را به رسم عیدى به منشى ها و افسران خود داد که در یک طرف سکه نقش شده بود: «الخیر فى ما وقع» و در طرف دیگر سکه این عبارت دیده مى شد: «نادر ایران زمین». این عبارت نشان مى دهد که نادر خواهان احیاى امپراتورى ایران در چارچوب مرز هاى عهد ساسانیان، اشکانیان و هخامنشیان بوده است. نادرشاه در سال ۱۷۳۹ در جریان لشکر کشى به هند، پس از شکست دادن ارتش ۳۶۰ هزار نفرى این کشور و دریافت تاج شاه هند، براى ورود به دهلى منتظر فرارسیدن نوروز شد تا در روزى سعد به این آرزو برسد و روز ۲۰ مارس (نوروز) وارد دهلى شد و مراسم عید را در کاخ دهلى برگزار کند.کریم خان زند (وکیل مردم) پس از اعلام شهر شیراز به پایتختى ایران، از سال ۱۷۶۱ میلادى به بعد سلام نوروزى را در عمارت کلاه فرنگی نزدیک ارگ برگزار مى کرد و سپس به دیدن مردم عادى (کوچه و خیابان) مى رفت.

آغا محمد خان قاجار نیز روز اول «نوروز» را براى تاجگذارى اش تعیین کرد. وى در نوروز سال ۱۱۷۴ هجرى شمسى (مارس ۱۷۹۵ میلادى) در تهران تاجگذارى کرد و این شهر را پایتخت قرار داد که هنوز پایتخت است.در دوران سلطنت این سلسله روز اول فررودین روز سلام عام بود.

امروز پس از گذر از شش هزاره نوروز همچنان اولین و بزرگترین جشن ایرانیان است و در روز اول فروردین همه لباس نو می پوشند به شیوه قدمای خود به دیدار بزرگان و بیماران می روند

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)