واژه های آزاردهنده

فرودست انگاری زبانی امری بسیار رایج است، چه در گفتار و چه در نوشتار و در خصوص اقوام، نژادها، جنسیت ها می توان تولید و باز تولید آن را به سادگی در محیط خود مشاهده کرد. برای مثال، مهمانی ها تنها جایی نیستند که جنسیت دستمایه ی ساختن طنز و جوک می شود. از پیامک های طنز تلفن همراه و جوک هایی که دهان به دهان می چرخد تا عبارات و کنایه های موجود در فیلم های کمدی، بسیاری دارای نشانه های جنسیتی است.
شاید این سوال در ذهن شما هم برانگیخته شده باشد که چرا زبانی که سخن می گویم محتوای ذهنی مرا به دیگران به درستی منتقل نمی کند و سرشار از تبعیض و کج نظری ست؟
اینجا نه با یک مقاله ی پژوهشی تخصصی درباره ی زبان ، بلکه با دغدغه های فردی کنجکاو روبه رو هستید که بر اساس مشاهدات اش در اینترنت و در زندگی روزمرگی اش با این مسئله درگیر است.
اگر خوشبینانه این را بپذیریم که نابرابری نژادی مبتنی بر رنگ پوست و اصالت خونی، در بستر تاریخ در حال دفن شدن است اما در زبان همچنان ما با کلیشه هایی سر و کار داریم که موجب تشدید تبعیض های عمیق فرهنگی،اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می شود.
نمونه های بسیاری می توان نام برد که در آن تحقیر و تبعیض را آشکارا مشاهده کرد ؛ ٬٬ناقص العقل٬٬ ٬٬ ضعیفه ٬٬ ٬٬ کمتر از زن ٬٬ ٬٬نامرد٬٬
همچنانکه در اوج عصبانیت و دعوا،فحش جنسی به اعضای مونث وابسته به طرف مقابل داده می شود.
در این زبان معمول صفات مثبت مردانه است ٬٬ شجاعت ٬٬ . قول فقط قول ٬٬ مردانه ٬٬ است.
تبعیض و تحقیر جنسیتی در رسانه هایی نظیر تلویزیون و سینما بسیار تکرار می شود که گاهی به دلیل عجین شدن با خنده باعث می شود راحت تر و با کمترین انتقاد پذیرفته شود، جا بیفتد و حتی با سرعت بیشتری گسترش یابد.
می توان نمونه هایی از کلیشه های زبانی را در نوشته های روزنامه ها ، وبلاگ ها و وبسایت ها برشمرد که در آن ٬٬ زنانگی ٬٬ نیاز به پسوند و پیشوندی ٬٬ مردانه ٬٬ دارد تا مقام اش را ارتقا دهد؛ آن زن برای خودش یک پا مرد است ٬ زنان مبارز دربند ٬٬ شیر زن ٬٬ می شوند ، چون زن بودن به تنهایی نمی تواند بار شجاعت را برای یک زن به دوش بکشد.
در سطور زیرین، نمونه هایی از ترویج چنین تفکر و چنین زبانی را در کتاب فارسی سوم دبستان مشاهده می کنیم. ,این کتاب در هفت فصل تنظیم شده و در هر فصل، ضمن آموزش زبان فارسی ، انتقال مفاهیمی نظیر نهادها ، بهداشت، اخلق و.. مورد نظر برنامه ریزان آموزش و پرورش بوده است, با هم نگاهی می اندازیم تنها به فصل اول کتاب که به نهادها اختصاص داده شده و دو درس اصلی و دو متن فرعی را شامل می شود.
پسران، راوی هر دو متن اصلی (محله ما و زنگ ورزش)در این فصل هستند. در درس ٬٬ محله ما ٬٬ ، پسر از خانه بیرون می رود و با محله و بچه های آن آشنا می شود و همان جا به عضویت تیم فوتبال محله در می آید. در آخر، درس با این جمله پایان می یابد که ٬٬ حال دیگر بچه های محله، امید را می شناسند و با او دوست هستند ٬٬ . امید اجتماعی می شود و در محله ی خود با پسرهای دیگر پیوند می خورد.
اما متن فرعی اختصاص داده شده به دختران (شعری با عنوان پدر بزرگ و قصه ی تنگ بلور)، در شعری که از زبان دختر بیان می شود پدربزرگ خسته به خانه می آید، مادر برای او چای می آورد و نهایتا در پایان متن ، پدربزرگ با عصایش دختر را قلقلک میدهد و تمام. ٬٬ در دست پیر او بود/باز آن عصای زیبا/خندید و قلقلک داد/با آن عصا دلم را ٬٬ .
در این کلیشه ها مادران همیشه نقش زنان سنتی را بازی می کنند؛ مادر وسایل خانه را جابه جا می کند. مادر چای تازه می آورد. مادر سیب ها را می شوید. مادر سماور بزرگی می آورد و مادر رختخواب را پهن می کند !
از کودکی به ما آموخته می شود که فضاهای ٬٬ بیرونی ٬٬ (نظیر محله و ورزشگاه) جای پسران و ٬٬ اندرونی ٬٬ خانه، فراهم کردن شرایط برای رفع خستگی مردان٬ کار دختران است.
با این پیش فرض می توان درک کرد که ما با توشه ای از علوم، چه فهم و درکی نسبت به جنسیت و جامعه می توانیم داشته باشیم. بماند که این درک ارایه شده نیز تنها به قالب کلیشه ای از جنسیت پرداخته است. (۱)
در هر گفتگو ، مکالمه و نوشتار این حساسیت ماهست که می تواند چنین کلیشه هایی را شناسایی و نسبت به آن واکنش نشان دهد و برای نقد زبان تبعیض آمیز می بایست استفاده از زبان از سطح ناخودآگاه به سطح خودآگاه آورده شود.
آری، پالیش زبانمان از تبعیض ها و کلیشه های جنسیتی سخت حاصل می شود و این امر زمانی شدنی است که مرتبا کلام و زبان مورد نقد ، تحلیل و اصلاح قرار گیرد.
اما ارزش اش را دارد چراکه خاطری دیگر با زبان ماآزرده نمی شود. ………………………………………………………………………………………………………. پا نوشت؛ این نقد زبان تنها محدود به جنسیت نمی شود بلکه شامل کلیشه های قومیتی ، نژادی و طبقاتی نیز هست که نمونه های هر روز اش را در جوک ها مشاهده می کنیم.
(۱) همچنین جامعه ی کوییر .
در این مقاله از ۲ منبع استفاده شده
زبان جنسیت‌زده (لیلا موری) ٬‌ ادبیات کودکان (رجبعلی مختار پور)

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)