کابوس سیاست افزایش جمعیت

فرودست انگاری زبانی امری بسیار رایج است، چه در گفتار و چه در نوشتار و در خصوص اقوام، نژاد‌ها، جنسیت‌ها.

می‌توان تولید و باز تولید آن را به سادگی در محیط خود مشاهده کرد. برای مثال، مهمانی‌ها تنها جایی نیستند که جنسیت دستمایهٔ ساختن طنز و جوک می‌‌شود، از پیامک‌های طنز تلفن همراه و جوک‌هایی که دهان به دهان می‌‌چرخد تا عبارات و کنایه‌های موجود در فیلم‌ و سریال‌های طنزبسیاری دارای نشانه‌های جنسیتی است.

شاید این سوال در ذهن شما هم برانگیخته شده باشد که چرا زبانی که سخن می‌گویم محتوای ذهنی مرا به دیگران به درستی منتقل نمی‌کند و سرشار از تبعیض و کج نظری است؟

اینجا نه با یک مقالهٔ پژوهشی تخصصی دربارهٔ زبان، بلکه با دغدغه‌های فردی کنجکاو روبه رو هستید که بر اساس مشاهدات‌اش در اینترنت و در زندگی روزمرگی‌اش با این مسئله درگیر است.

اگر خوشبینانه این را بپذیریم که نابرابری نژادی مبتنی بر رنگ پوست و اصالت خونی، در بستر تاریخ در حال دفن شدن است اما در زبان همچنان ما با کلیشه‌هایی سر و کار داریم که موجب تشدید تبعیض‌های عمیق فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می‌شود.

نمونه‌های بسیاری می‌توان نام برد که در آن تحقیر و تبعیض را آشکارا مشاهده کرد؛ ٬٬ ضعیفه ٬٬ ٬٬ ناقص العقل ٬٬ ٬٬ فتنه ٬٬ ٬٬ کمتر از زن ٬٬ که در اوج عصبانیت و دعوا، فحش جنسی به اعضای مونث وابسته به طرف مقابل داده می‌شود.

در این زبان معمولا صفات مثبت مردانه است ٬٬ شجاعت ٬٬. قول فقط قول ٬٬مردانه٬٬ است..

تبعیض و تحقیر جنسیتی در رسانه‌هایی نظیر تلویزیون و سینما بسیار تکرار می‌شود که گاهی به دلیل عجین شدن با خنده باعث می‌شود راحت‌تر و با کمترین انتقاد پذیرفته شود، جا بیفتد و حتی با سرعت بیشتری گسترش یابد. همچنین، می‌توان نمونه‌هایی از کلیشه‌های زبانی را در نوشته‌های روزنامه‌ها، وبلاگ‌ها و وبسایت‌ها برشمرد که در آن ٬٬زنانگی ٬٬ نیاز به پسوند و پیشوندی ٬٬ مردانه ٬٬ دارد تا مقام‌اش را ارتقا دهد؛ آن زن برای خودش یک پا مرد است ٬

زنان مبارز دربند ٬٬شیر زن٬٬ می‌شوند، چون زن بودن به تنهایی نمی‌تواند بار شجاعت را برای یک زن به دوش بکشد. در سطور زیرین، نمونه‌هایی از ترویج چنین تفکر و چنین زبانی را در کتاب فارسی سوم دبستان مشاهده می‌کنیم.

این کتاب در هفت فصل تنظیم شده و در هر فصل، ضمن آموزش زبان فارسی، انتقال مفاهیمی نظیر نهاد‌ها، بهداشت، اخلاق و.. مورد نظر برنامه ریزان آموزش و پرورش بوده است. با هم نگاهی می‌اندازیم تنها به فصل اول کتاب که به نهاد‌ها اختصاص داده شده و دو درس اصلی و دو متن فرعی را شامل می‌شود. پسران، راوی هر دو متن اصلی (محله ما و زنگ ورزش) در این فصل هستند. در درس ٬٬محله ما٬٬، پسر از خانه بیرون می‌رود و با محله و بچه‌های آن آشنا می‌شود و‌‌ همان جا به عضویت تیم فوتبال محله در می‌آید. در آخر، درس با این جمله پایان می‌یابد که

٬٬حالا دیگر بچه‌های محله، امید را می‌شناسند و با او دوست هستند٬٬

امید اجتماعی می‌شود و در محلهٔ خود با پسرهای دیگر پیوند می‌خورد. اما متن فرعی اختصاص داده شده به دختران (شعری با عنوان پدر بزرگ و قصهٔ تنگ بلور)، در شعری که از زبان دختر بیان می‌شود پدربزرگ خسته به خانه می‌آید، مادر برای او چای می‌آورد و نهایتا در پایان متن، پدربزرگ با عصایش دختر را قلقلک می‌دهد و تمام.

٬٬ در دست پیر او بود/باز آن عصای زیبا/خندید و قلقلک داد/با آن عصا دلم را٬٬

در این کلیشه‌ها مادران همیشه نقش زنان سنتی را بازی می‌کنند؛ مادر وسایل خانه را جابه جا می‌کند. مادر چای تازه می‌آورد. مادر سیب‌ها را می‌شوید. مادر سماور بزرگی می‌آورد و بالاخره مادر رختخواب را پهن می‌کند!

از کودکی به ما آموخته می‌شود که فضاهای ٬٬بیرونی٬٬ (نظیر محله و ورزشگاه) جای پسران و ٬٬اندرونی٬٬ خانه، فراهم کردن شرایط برای رفع خستگی مردان کار دختران است. با این پیش فرض می‌توان درک کرد که ما با توشه‌ای از علوم، چه فهم و درکی نسبت به جنسیت می‌توانیم داشته باشیم. بماند که این درک ارایه شده نیز تنها به قالب کلیشه‌ای از جنسیت پرداخته است. (۲)

در هر گفتگو، مکالمه و نوشتار این حساسیت ماست که می‌تواند چنین کلیشه‌هایی را شناسایی و نسبت به آن واکنش نشان دهد و برای نقد زبان تبعیض آمیز می‌بایست استفاده از زبان از سطح ناخودآگاه به سطح خودآگاه آورده شود.

آری، پالایش زبانمان از تبعیض‌ها و کلیشه‌های جنسیتی سخت حاصل می‌شود و این امر زمانی شدنی است که مرتبا کلام و زبان مورد نقد و تحلیل و اصلاح قرار گیرد.

بر این باور هستم که ارزش‌اش را دارد چراکه خاطری دیگر با زبان ما آزرده نمی‌شود.

———————————————————————

(۱) تبعیض جنسی در کتاب‌های درسی کودکان؛ رجبعلی مختارپور

(۲) نبودن نشانی از جامعهٔ کوییر

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)