«ایبسن در پیشگاه تاریخ» منتشر شد.
هنریک ایبسن نویسنده شهیر نروژی که اکثر آثار او به خصوص نمایشنامه‌های او به فارسی ترجمه شده است، نویسنده‌ای نام آشنا برای فارسی زبانان است. پدر رمان مدرن، لقبی است که از سوی بسیاری از منتقدان غربی به او اطلاق شده است. ایبسن در کنار تنی چند از نویسندگان مشهور نروژی نظیر الکساندر شلاندس، کامیلا کولت از جریان سازان مکتب رئالیسم نروژی است. مکتبی ادبی که پس از جریان رمانتیسم ناسیونالیستی و در انتقاد به وضعیت مدرن نروز و اروپا به جای اتخاذ رویکردی واپس‌گرایانه هدف خود را نقد ساختاری مدرنیسم قرار دادند. از نظر ایشان صنعتی شدن و شهرنشینی به عنوان دو مولفه اصلی مدرنیسم در حوزه اروپای شمالی به خصوص نروژ به افزایش شدید فاصله طبقاتی و سیطره بی چون و چرای طبقه بورژوازی بر تمامی حیطه‌های اجتماعی منجر شده است. مسئله حقوق زنان، برابری و اصلاحات عمیق اجتماعی و سیاسی از مهمترین موضوعات آثار ایشان است. نویسندگان رئالیست نروژی به خصوص ایبسن غالب مشکلات اجتماعی را در نه در صنعت فرهنگی و روبنایی که در شکل ساختاری و به نوعی نقد اقتصاد سیاسی مطرح ساختند.
پس از دهه‌ها ترجمه و نشر و باز نشر آثار ایبسن در فضای فارسی زبان، اکنون شاهد انتشار کتابی هستیم که سعی دارد تا آثار او، عمدتا نمایش‌نامه‌ها، را از منظر نقد اقتصاد سیاسی مورد بررسی قرار دهد. نویسندگان کتاب بیشتر بر جنبه های تاثیرگذاری و تاثیر پذیری ایبسن در فضایی فراملی و بین‌المللی تاکید دارند. در واقع ایشان در قالب نوعی ادبیات تطبیقی و در خط سیری مطالعاتی به تطبیق و بررسی آثار یونان باستان، آثار نویسندگان جریان رئالیسم روسیه و آثار ایبسن پرداخته‌اند.
تفسیری که از این منظر ارائه شده است به ما درکی متفاوت از آثار ایبسن را پیشنهاد می‌دهد. اگر چه شما در این آثار شاهد رویکردی تاریخی و انضمامی و بافتار محور نیستید ولی ارتباطات ادبی به لحاظ متنی میان این دوره های تاریخی مورد اشاره قرار گرفته است. در واقع، این کتاب تفسیری ادبی از آثار ایبسن را در ارتباط با رئالیسم روسی مورد تاکید قرار می‌دهد.
برای درک چارچوپ پژوهشی نویسندگان به بخشی از این کتاب در ذیل اشاره می‌شود:
اگر قصدمان بر آن باشد که بر سنّتِ جامعه‌شناسیِ ادبیات که متفکران چپ‌گرایی مانند گئورگ لوکاچ و لوسین گلدمن بنا نهادند وفادار بمانیم ترجیحاً بهتر است که فقط بر متونِ منثور و نمایشنامه‌های مدرنِ هنریک ایبسن متمرکز بشویم تا بتوانیم با توسّل به این رویکرد، شناختی دقیق‌تر از آثار و اندیشه‌های او در حوزه‌ی جامعه‌شناسی ادبیات حاصل کنیم. مسئله‌ای که باید در جامعه‌شناسی ادبیات مورد توجّه قرار بگیرد این موضوع مهم است که در این علمِ بینارشته‌ای، پژوهشگر الزاماً به دنبال پیروی از ساختارها و شاکله‌های نقد ادبی نیست و قصد تحلیلِ صرفاً ادبیِ متون و آثار را ندارد بلکه هسته‌ی اصلی تحقیق‌اش همانا کشفِ چیستیِ پیوندهای اثر ادبی با شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی عصرِ زاینده‌ی آن آثار و همچنین فرآیند تاریخ یک جامعه‌ی خاص یا حتّی جامعه‌ی جهانی‌شده است. جامعه‌شناسی ادبیات قطعاً به دنبال تحلیل اثر با رویکرد نقد ادبی قدیم و جدید نیست بلکه قصد دارد ریشه‌های تاریخی، اقتصادی و اجتماعیِ مؤثر بر تولید یک اثر مشخّص را بررسی کند و همچنین در رابطه‌ای دیالکتیکی، تأثیر متقابل همان اثر بر جامعه‌ی خود را مورد واکاوی قرار بدهد. مسلماً تحلیل‌هایی که با رویکردی نشانه‌شناختی به سراغ کشف و افشایِ چیستیِ نمادها می‌روند یا آن‌که فرمِ یک اثر را بدون توجّه به شرایط اجتماعی و اقتصادیِ جامعه‌ی تولیدیِ آن واکاوی می‌کنند از حوزه‌ی جامعه‌شناسی ادبیات خارج می‌مانند و حوزه‌ی مورد بحث نه تنها به دنبال کشفِ خام و صرفِ نشانه‌شناسانه نیست بلکه حتّی در پِیِ بررسی موضوع یا مقوله‌ای معیّن در یک اثر هم نیست و اگر هم در دوره‌ی سوم از نویسندگی ایبسن ناچار به بررسیِ نشانه‌ها و نمادها هم باشیم باز باید آن را در ارتباط با پیوندهای اجتماعیِ تولید اثر درک کنیم. جامعه‌شناسی ادبیات هرگز قصد ندارد که موضوع و مفهومی مشخّص و خاص را در یک متن بجوید تا بتواند در نهایت اندیشه و ایده‌ی یک نویسنده درباره‌ی آن موضوع را کشف و بیان کند بلکه رهیافت جامعه‌شناسی ادبیات بر آن است که یک اثر ادبیِ مستقل را در پیوند عمیق با شرایط اجتماعی-سیاسی و در اصل، شیوه‌ی تولیدیِ حاکم بر جامعه، فهم و تبیین کند و البته که این تبیین مستلزم اتّخاذ رویکردی تاریخی نیز هست تا بتوان با توجّه به سیر تاریخ و شیوه‌های تولیدی پیشین، چیستیِ یک موضع یا اثرِ خاصِّ ادبی-هنری را در سراسر تاریخِ آن میدان شایسته‌تر مورد پرسش و فهم قرار داد.
آن‌چه در نوشتاری که با اتّخاذ رویکرد جامعه‌شناسی ادبیات به تقریر درمی‌آید مهم است، همانا فهم چیستیِ ساختارِ اقتصادی و اجتماعی یک جامعه و تأثیر آن بر تولید هستی‌های ذهنی و شکل‌های عینیّت‌یافته‌ی آن مانند یک اثر ادبی خاص از طریق شناختِ دقیق فرمِ اثر و در معنایی عام‌تر گونه‌ها و سبک‌های زاییده‌شده از بطن آن شرایط اقتصادی-اجتماعی است. به معنایی دیگر می‌توان گفت یک شرایط اقتصادی-اجتماعی خاص و در واقع یک شیوه‌ی تولیدی معیّن، نه تنها بر تولید آثار ادبی-هنری یا فرم‌ها و سبک‌ها اثر می‌گذارد که اصلاً و ماهیتاً آن آثار با فرم و سبک‌های خاصِّ خودشان، زاییده‌ی ضروریِ شیوه‌ی‌های تولیدی و شرایط اجتماعی-سیاسیِ هر دوره‌ی تاریخی هستند. در واقع آن مؤلفه‌ای که در این رهیافت برجسته می‌شود و می‌تواند نقطه‌ی عزیمت تحقیق و راهِ ورود و تقرّب جستن به اثر باشد همان فرم و سبک اثر است؛ این فرم و سبک است که می‌توان با شناخت و تعریفِ دقیق آن به سراغ تبیینِ شرایطِ اقتصادی و اجتماعی جامعه‌ی تولیدیِ اثر رفت و متقابلاً از منظر وضعیّتِ ساختارِ اجتماعی و شیوه‌ی تولیدیِ هژمونیک، چیستیِ فرم اثر و همچنین چراییِ زایشِ آن فرمِ خاص در یک دوره‌ی زمانی-مکانیِ مشخّص را فهم و ادراک کرد. گئورک لوکاچ، نویسنده و متفکر برجسته‌ای که از اصلی‌ترین ارکان‌های تدوینِ رهیافتِ جامعه‌شناسی ادبیات نیز بود، در کتاب رمان تاریخی به دقّت توضیح می‌دهد که ارتباطِ میان گونه‌های مختلفِ ادبی و همچنین در ذیلِ آن، سبک و فرم‌های گوناگون، با بستر اقتصادی-اجتماعی چیست و چرا انواع گونه‌ها و فرم‌ها هر کدام محصولِ یک شرایط اقتصادی-اجتماعیِ ویژه هستند و از آن زاییده می‌شوند و چگونه در رابطه‌ای دیالکتیکی بر روی همان وضعیّت‌ها تأثیر هم می‌گذارند؛ تأثیری که حتّی می‌تواند در ضدّیت با آن وضعیّت برقرار شود و در آثار ادبی-هنری نمود پیدا کند. در واقع گئورگ لوکاچ تشریح می‌کند که چگونه هر گونه‌ی ادبی مانند شعر، نمایشنامه، رمان و همچنین انواع گونه‌های هنری، در دوره‌ای مشخّص از تاریخ و در پیوند با شرایط عینی-مادّیِ ویژه‌ی آن دوران و شیوه‌ی تولیدی حاکم بر آن بازه‌ی تاریخی به وجود می‌آیند و همچنین چرا درون هر یک از این گونه‌های ادبی-هنری، همواره فرم‌های خاص و گوناگونی با توجّه به تغییرات کلانِ شیوه‌های اقتصادی-تولیدی و همچنین تغییرات و انقلاب‌هایی در سطحِ اجتماعی-سیاسی پدید می‌آیند تا گونه‌ی ادبی بتواند حیثیّت و شاکله‌ی مستقل خود را حفظ نماید و در سراسر تاریخ و هنگام استیلای تمام شیوه‌های تولیدی کماکان به حیات خود ادامه بدهد.
این اثر در ۳۱۰ صفحه و از سوی انتشارات OWL Publication در کشور نروژ منتشر شده است. مخاطبین می‌توانند برای تهیه نسخه چاپی کتاب به لینک ذیل مراجعه کنند.
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نظر را بنویسید.