محسن آزمایش اشتهاردی؛ نابغه‌ای کارآفرین که کارخانه‌اش تبدیل به طویله شد محسن آزمایش

از میان صاحبان صنایع بزرگ ایران، هیچ کس سرنوشتی غم‌انگیزتر از محسن آزمایش، مالک و موسس شرکت آزمایش نیافت.

محسن آزمایش از ۱۱ سالگی کار کرد. بعد از فوت پدر، چاره‌ای جز کار کردن نداشت. مساله معیشت و زندگی خانواده‌اش در میان بود. از شاگردی در کارگاه آهنگری شروع کرد. خیلی‌ها فکر می‌کردند که اگر بخت با او یار باشد، روزی مالک یک کارگاه مستقل آهنگری خواهد شد. اما محسن آزمایش اشتهاردی تبدیل به یکی از بزرگترین کارخانه‌داران ایران شد.

وی پس از ۱۵ سال شاگردی، نهایتا توانست یک دکان کوچک در و پنجره‌سازی در خیابان عین‌الدوله تهران باز کند. در سال ۱۳۳۰ برنده مناقصه لوله‌کشی شهرداری تهران شد و این اتفاق زندگی حرفه‌ای او را تغییر داد. از اواسط دهه ۳۰ در شرق تهران در کارگاهی به ساختن صندلی، مبل و آبکاری فلزات پرداخت.

تاریخچه کارخانه صنعتی آزمایش

محسن آزمایش

این کارگاه در سال ۱۳۳۶ در یک آتش‌سوزی، که آزمایش آن را «عمدی» توصیف می‌کرد، نابود شد. پس از این ماجرا او در تهران‌نو، در تاریخ ۱۶ اسفند ۱۳۳۷ در محل کارخانه قدیمی، کارخانه صنعتی آزمایش را بنیان نهاد و تا سال ۱۳۵۸ مدیریت آن را در اختیار داشت.

شرکت آزمایش با ۳ میلیون تومان ثبت شد. اما با رشد و توسعه کار، سرمایه شرکت طی چند سال به بیش از ۲۰ میلیون تومان رسید. حتی پیش‌بینی می‌شد که فروش شرکت محسن آزمایش در همان زمان به سالانه ۱۰۰ میلیون تومان برسد. بعد از چند سال، وی زمینی به مساحت ۱۸۵ هزار متر در کیلومتر ۱۰ جاده آبعلی، سه راه آزمایش خریداری کرد و کارخانه‌ای بنا نهاد.

در این کارخانه چندین نوع یخچال، کولر، آب‌گرم‌کن، تختخواب فلزی، بخاری و اجاق گاز تولید می‌شد. کم‌کم زیربنای کارخانه از ۲ هزار متر در سال‌های آغازین، به ۷۳ هزار متر در اواسط سال‌های دهه پنجاه رسید. تعداد شاغلین مستقیم کارخانه آزمایش تا سال ۵۷ حدود ۱۵۰۰ نفر بود. کل بازار افغانستان در کنترل محصولات آزمایش بود.

محسن آزمایش چون تحصیلات دانشگاهی نداشت، ابتدا مدیریت سنتی در پیش گرفت. اما بزودی دریافت که بدون استفاده از دانش و فنون جدید نمی‌تواند راه به جایی ببرد. این رو به استخدام تحصیل‌کردگان و مهندس و مدیران جدید پرداخت و کارخانه را به ماشین‌آلات مدرن مجهز کرد. حتی در صدد ساخت مدرسه فنی ویژه کارخانه آزمایش بود.

راز موفقیت محسن آزمایش، حمایت از همکاران و کارگران

از ویژگی‌های بازر محسن آزمایش که در پیشبرد کار او بسیار موثر بود، صمیمیت او با همکاران و توجه ویژه به امور کارگران بود. هر ماهه مبلغی علاوه بر حقوق متعارف، بر دریافتی کارگران می‌افزود. در پایان هر روز اگر با کارکنان رفتار تندی داشت، خود را موظف می‌دانست که از آنها عذرخواهی کند.

کارخانه آزمایش در سال ۵۸ مصادره شد. تا سال ۱۳۸۰ این کارخانه در کنترل دولت بود. نهایتا با ضرر و زیان هنگفت، در سال ۱۳۸۰ به بخش خصوصی واگذار شد. زیان انباشته کارخانه آزمایش در هنگام واگذاری حدود ۱۳ میلیارد تومان بود.

محسن آزمایش

محسن آزمایش از سرمایه‌داران، نابغه کارآفرینی و خیرین بزرگ ایران بود. وی به سوئیس مهاجرت کرد و در رنج این غربت، به بیماری سخت و طولانی‌ مبتلا شد. همسر اولش در ایران ماند و همسر دومش هم در سال ۱۳۶۶ از او طلاق گرفت. آزمایش از سوئیس به مراکش رفت تا پیش یکی از پسرانش بماند. اما مدت زیادی طول نکشید که سال ۱۳۷۱، در ۶۷سالگی و در حالی‌که ۱۴ سال با رنج از دست دادن تمام دسترنج زندگی‌اش روزگار گذرانده بود، چهره در نقاب خاک کشید.

اکنون در سال ۱۴۰۰، به جز زمین‌هایی که هزاران هزار آرزو در آن خاک شده، هیچ چیزی از «آزمایش» باقی نمانده است. یکی از کارخانه‌هایش در اطراف تهران به سوله عروسی تبدیل شده است. در سال ۱۳۹۸ هم خبرگزاری‌های مختلف درباره کارخانه مرودشت نوشتند: «کارخانه آزمایش به محل نگهداری کاه و یونجه برای طویله گوسفندان تبدیل شده است».

 

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)