نقش برجسته زنان در دوره های مختلف در جنبشهای اجتماعی و سیاسی

در این شماره به سرگذشت سردار مریم بختیاری می‌پردازیم. در مجموعه «شبرنگ به تاریخ» تلاش خواهیم‌ کرد هر بار به فرازی از تاریخ ایران شبرنگ بزنیم. هدف این است که بیاموزیم. تا گذشته چراغ راه آینده ما باشد.

در پروسه پیشرفت تاریخ و تکامل اجتماعی در مورد زنان مبارز و تاریخساز مثل سردار مریم بختیاری خیلی کم گفته شده است. این در حالی است که بسیاری از دوره ها با تاثیرگذاری و نقش برجسته زنان پیش رفته است. این زنان کسانی بودند که در هر دوره ای بر علیه ارتجاع و استبداد و قوانین ضد زن شوریدند. [شبرنگ به تاریخ؛ قحطی نان و شورش زنان (قسمت ۲)]

بی بی مریم بختیاری در سال ۱۲۵۳ در منطقه بختیاری متولد شد. پدرش حسینقلی خان ایلخانی از رجال دوره قاجار و از سران ایل بختیاری بود.

بی بی مریم نه سال بیشتر نداشت که پدرش به دستور مستقیم ظل السلطان پسر ناصرالدین شاه کشته شد. برادرانش علی قلی خان سردار اسعد، معروف به سردار اسعد بختیاری و نجف قلی خان بختیاری، مشهور به صمصام السلطنه هر دو از سران ایل بختیاری بودند.

نقش آفرینی سردار مریم بختیاری در جنبش مشروطه

بی بی مریم بختیاری، از زنان مبارز دوره مشروطه بود. نقل است که او از اصلیترین مشوقان سردار اسعد برای فتح تهران بوده است. وی از پیشگامان مطالبه حقوق زنان و از مدافعان در برابر اشغالگران روس و انگلیس در جنگ جهانی اول بود.

درجوانی فنون جنگ نظامی و لشکرداری را از پدرش و برادرانش آموخت و از این آموخته ها در مبارزه با اشغالگران روس و انگلیس بسیار بهره جست. از آنجا که او همسر و جانشین علیقلی خان چهارلنگ از سران ایل بختیاری بود همواره عده ای سوارکار در اختیار داشت.

سردار مریم بختیاری مخالف استبداد محمدعلی شاه بود و در سخنرانیهایش همواره سران ایل بختیاری را برای مبارزه با شاه مستبد تشویق می‌کرد. از جمله رشادتهای او گفته شده که وی قبل از فتح تهران مخفیانه با تعدادی سوار وارد تهران شده بود. آنها در زمان حمله سردار اسعد به تهران روی پشت بام خانه ای مشرف به میدان بهارستان سنگرگرفتند. طرحشان این بود که همزمان با حمله سردار اسعد آنها هم با قزاقها درگیر شوند. خود او هم اسلحه بدست گرفته و شخصا با قزاقها جنگید. همین دلاوری و شجاعت او باعث شد که محبوبیتش در میان طرفدارانش بسیار بیشتر شد و به او لقب سرداری دادند.

یکی دیگر از خدمات ارزنده او در مبارزه علیه دخالتهای انگلیس و روس در امور ایران در جنگ جهانی اول بود. روزگاری سختی بود و روزهای نفسگیری برای مبارزان. سردار مریم بختیاری درخانه اش را بروی مبارزان گشوده و آنها را در خانه اش پناه میداد.

علیرغم اینکه تعدادی از سران ایل بختیاری از انگلیسی ها حمایت می‌کردند ولی وی شجاعانه به مخالفت با آنها پرداخت. او تعدادی از خانهای بختیاری را با خود همراه کرد و با حملات مستمر خود به نیروهای انگلیسی صدمات جدی به آنها وارد می‌کرد. کار به آنجا رسید که پلیس جنوب که دست پرورده انگلیسی ها بود مداوم با او درگیر بودند.

خانه سردار پناهگاه آزادی‌خواهان

تعداد زیادی از شخصیتهای سیاسی و آزادی خواهان آن دوران مانند علامه دهخدا، ملک الشعرا بهار، وحید دستگردی و …. در دوره های مختلف به خانه بی بی مریم پناه می‌بردند.

دکتر محمد مصدق که حاکم فارس بود با کودتای انگلیسی ۱۲۹۹ مخالفت کرد و به همین دلیل از حکومت فارس عزل شد. وی در آن زمان مدتها مهمان سردار مریم بختیاری بود. دکتر مصدق همواره از این شجاعت و بی پروایی سردار مریم به نیکی یاد می‌کرد. [ گرامی باد یاد دکتر محمد مصدق پیشوای بزرگ ملت ایران]

سردار مریم بختیاری، خاطرات زندگیش را نوشته و در آن به مشکلات و رنجی که زنان متحمل میشدند پرداخته است. وی همچنین انتقادات زیادی در رابطه با مسائل سیاسی و اجتماعی ایران آن روزگار مطرح کرده.

پسر سردار مریم بختیاری، علیمردان خان بختیاری هم در زمره مخالفان حکومت بود. علیمردان خان بدستور رضا شاه تیرباران شد. بی بی مریم در غم ازدست دادن فرزندش بسیار غمگین شده بود. وی سه سال پس از فرزندش در سال ۱۳۱۶ شمسی در شهر اصفهان درگذشت. مزار او در قبرستان تاریخی تخت فولاد یادآور زندگی پر فراز و نشیب او برای آیندگان شد.