افزایش نگران‌کننده آمار ازدواج کودکان؛ عروس‌های عروسک به دست

نیوشا صارمی

شاید بیشتر برایشان شبیه به یک بازی باشد. لباس عروس، کفش پاشنه بلند، رقصیدن، شیرینی خوردن و به خانه‌ای با وسایل نو رفتن. آرایش کردن و ابرو نازک کردن هم برای دختری که تازه به نوجوانی پا گذاشته رویایی است که حالا با ازدواج محقق شده است. اما چیزی نمی‌گذرد که تلخی خداحافظی زودهنگام با دنیای کودکی کام شیرینشان را تلخ خواهد کرد. داستان غم‌انگیز ازدواج کودکان در ایران هنوز هم به پایان نرسیده است. کم نیستند دخترکانی که ندانسته و یا به اجبار پای سفره عقد می‌نشنیند و به خانه همسر می‌روند. عموما زناشویی و سپس باروری را در همان کودکی تجربه می‌کنند. مادرانی می‌شوند که خود نیاز به مواظبت و محبت مادری دارند.

به تازگی یک فعال حقوق کودکان خبر داده که از سال ۸۵ تا سال ۹۱، تعداد ۸۵ هزار و ۲۰۰ طلاق بین افراد زیر ۱۹ سال کشور صورت گرفته که از این تعداد چهار هزار طلاق مربوط به کودکان دختر زیر ۱۴ سال است. به گفته فرشید یزدانی، از سال ۸۵ تا ۹۰، تعداد ۶۱۶ هزار واقعه طلاق در کشور رخ داده است که ۸۱ هزار و ۵۰۰ واقعه از این تعداد مربوط به دختران زیر ۱۹ سال و۷۷۰۰ واقعه مربوط به پسران زیر ۱۹ سال است. بنابراین ۱۳ درصد طلاق‌های کشور طی آن سال‌ها، مربوط به دختران زیر ۱۹ سال و ۱.۵ درصد مربوط به پسران زیر ۱۹ سال است.

آمارهایی که از این دست از کودکان وجود دارد خیلی دقیق نیست.  سه سال پیش بود که محمد بنیازاده، فعال حقوق کودکان اعلام کرد: بیش از ۹۵۰ هزار کودک متاهل در ایران وجود دارد که ۸۵ درصد آنها را دختران تشکیل می‌دهند. همچنین بر اساس آمارها در سال ۹۰ بیش از هفت هزار کودک زیر ۱۵ سال ازدواج کرده‌اند و این تعداد در سه ماه اول سال ۹۱ هم به یک هزار و ۸۰۵ کودک رسیده است. براساس آمار سازمان ثبت احوال ایران مناطق روستایی استان اصفهان، سیستان و بلوچستان بیشترین آمار ازدواج کوکان به خود اختصاص داده‌اند. اما آخرین آمارها نشان می‌دهد این نابهنجاری مختص استان‌های محروم نیست و حتی استان تهران هم سهم عمده‌ای در ازدواج‌های کودکان دارد.

شرع در برابر قانون

ازدواج زیر سن قانونی بر خلاف پیمان‌نامه بین‌المللی حقوق کودک است. این پیمان نامه، سن زیر ۱۸ سال را “سن کودکی” تعریف کرده است که در آن بستن هرگونه قرارداد با کودک ممنوع است. از نظر حقوقی، ازدواج هم نوعی قرارداد است که میان زن و مرد بالغ بسته می‌شود و با کودکان زیر سن قانونی نمی‌توان چنین قراردادی بست. البته این ناهنجاری تنها در ایران شایع نیست، ازدواج کودکان در سطح جهان هم یکی از معضلات اجتماعی محسوب می‌شود. معضلی که در کشورهای جهان سومی بیشتر شایع است.  با وجود کنوانسیون جهانی حقوق کودک، کشورها قوانین داخلی خود را دارند که براساس “عرف و شرع” تعریف شده و گاهی بر خلاف شاخص‌های جهانی است. به همین دلیل است که اگرچه اکثر کشورهای جهان کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودکان را پذیرفته‌اند، اما فقط در ۱۴۰ کشور این کنوانسیون اجرا می‌شود.در بعضی از کشورها به‌خصوص کشورهای اسلامی، سن بلوغ را همان سن ازدواج می‌دانند.

فریده غیرت حقوقدان در این خصوص گفته است: “امروز شاهد هستیم یک دختر ۲۹ یا ۳۰ساله با تحصیلات دکترا هم هنگام ازدواج اول خود نیاز به تایید و رضایت پدر برای ازدواج دارد. خوشبینی بسیاری وجود دارد که این قانون برداشته شود، چراکه در گذشته خیلی تلاش شد تا در جهت حقوق اجتماعی خانواده سن ازدواج دختر را به ۱۳‌سال رساندیم و این کار انجام شد و امروز هم تلاش می‌کنیم با وجود اینکه کار مشکلی است، قانون اجازه پدر برای ازدواج دختران را ملغی کنیم.” به گفته او، سن تعیین‌شده در قانون کشور برای ازدواج دختران ۱۳سال و برای پسران ۱۵سال مقرر شده است: “قانون راهی پیش‌بینی کرده برای ازدواج زودرس دختران مبنی بر اینکه اگر دختران ویژگی‌های جسمانی خاصی داشته باشند، می‌توانند از معافیت از شرط سن استفاده کنند مثلا اینکه دختری رشید که از قوای جسمانی بالایی برخوردار باشد و باید توجه داشت که این آمار در جنوب کشور ارایه شده است؛ جایی که ویژگی فیزیولوژیکی دختران در جنوب با دختران شمال کشور بسیار متفاوت است. بنابراین قانون در این زمینه راه را باز گذاشته است. پس این آمار وجود داشته و با تایید مرکز ثبت احوال صورت گرفته، این مساله وجود دارد و قابل کتمان نیست و ما هنوز نمی‌دانیم این دختران با میل ازدواج کرده‌اند یا با اجبار و اجازه پدر.”

غیرت  که با روزنامه شرق گفتگو کرده است تاکید دارد که این موضوع مهمی است که دختری در هشت‌سالگی شاید بتواند عروسکش را انتخاب کند اما قطعا قدرت عقلانی برای انتخاب همسرش را ندارد.

اکرم پورنگ قاضی بازنشسته دیوان عالی کشور و وکیل دادگستری هم می‌گوید: “قبل از انقلاب سن ازدواج ۱۸ و ۲۰ سالگی بود و ازدواج بین ۱۵ تا ۱۸ سال باید با اجازه دادسرا بود، اما الان برای ازدواج زیر سن ۱۳ و ۱۵ سال باید اجازه دادگاه باشد .بنابراین من هم موافقم که باید قانون تغییر کند. در  یک تحقیقی که در مرکز پژوهش ها انجام شد سن بلوغ جنسی در استان بوشهر ۹ و در کردستان ۱۷ سال بود اما متاسفانه این موضوع در قانون ما دیده نشده است. عدم آمادگی جسمانی کودکان بویژه کودکان واقع در سنین ۱۰ تا ۱۵ سالگی از یکسو و عدم آمادگی روانی وآموزشی کودکان در پذیرش خواسته یا ناخواسته و آگاهانه یا ناآگاهانه همسر بخصوص پذیرش مردان بزرگسال یا جوان از سوی دختران واقع در سن کودکی از سوی دیگر زمینه وقوع بسیاری از آسیب پذیری‌های جسمی و روانی آنان را فراهم می‌سازد.”

 تن فروشی، فرار از خانه، خودکشی

دختران خردسالی که در سنین پایین مجبور به ازدواج می شوند عموما به دلیل آنکه نتوانسته‌اند دوران کودکی و نوجوانی خود را به درستی طی کنند به مرور زمان دچار بیماری روحی و روانی می‌شوند و خودکشی، فرار از خانه، روی آوردن به تن‌فروشی  در انتظار آن‌هاست. هچنین تحقیقات نشان می‌دهد دخترانی که به صورت زودهنگام به ازدواج اجباری در سنین زیر ۱۸ تن داده اند، بیشتر به قبول خشونت خانگی و تنبیه توسط شوهرانشان تن می‌دهند. اینها را امان‌اله قرایی‌مقدم، جامعه شناس گفته است، او معتقد است:”جامعه‌ای که در آن فقر، شکاف طبقاتی، تورم و بیکاری داشته باشد افراد رفتارهای ناهنجار دارند. با وجودی که هر دو جنس پسر و دختر در معرض ازدواج های زودهنگام هستند ولی دختران بیشترین قربانیان این پدیده بشمار می روند. سنت و فقر همچنان به تقویت این عمل ادامه می دهند.”

کودکان متولی ندارند

بررسی‌ها حکایت از آن دارد که ازدواج کودکان در سنین پایین بیشتر مربوط به خانواده‌هایی است که با مشکلاتی همچون فقر و اعتیاد و کم سوادی درگیر هستند و به دلیل اینکه این ازدواج‌ها پیش از رسیدن کودک به بلوغ فکری صورت می پذیرد. فعالان حقوق کودک  معتقدند نبود قوانین بازدارانده چنین پدیده‌ای را گسترش داده است. کارشناسان بارها به عدم برخورد با دفترخانه‌هایی که چنین ازدواج‌هایی را ثبت می‌کنند هشدار داده اما راه به جایی نبرده‌اند.آموزش مهارت‌های زندگی به خانواده‌ها، مقابله با فقر فرهنگی و حمایت اقتصادی از خانوارهای فقیر از جمله راه‌کارهای جلوگیری از ازدواج کودکان است. اما در این میان چیزی که بیشتر به چشم می‌آید نبود نهاد کارآمد متولی کودکان در کشور است. همین امر، مشکلات  کودکان را به حاشیه رانده است.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)