انگیزه‌های اصلی ازبکستان از حضور پررنگ در صلح افغانستان

از سال ۲۰۱۶ سیاست خارجی ازبکستان شاهد تحول قابل‌توجهی در سیاست داخلی و خارجی شده است. در همین راستا میرضیایف در ۲۰۱۷ در مجلس عالی کشور در خصوص سیاست خارجی متوازن چند محور عدم مشارکت در بلوک‌های نظامی و سیاسی بجز هیئت‌های پاسدار صلح ، عدم موافقت با تاسیس پایگاه‌های نظامی خارجی ،مشارکت استراتژیک با روسیه، آمریکا و چین، توجه خاص به سازمان‌های مشترک المنافع و شانگهای ، معرفی برندهای ازبکی به بازارهای جهانی، توسعه توریسم و بدست آوردن سرمایه گذاری خارجی را طرح کرد. در این بین تعیین نماینده ویژه ازبکستان در افغانستان و فعال‌ سازی روابط در بالاترین سطح بین “میرضیایف” و همتای افغانش “اشرف غنی” و برگزاری نشست افغانستان در تاشکند نشانه‌های از تمایل تاشکند برای ایفای نقش فعال‌تر در دستیابی به صلح و ثبات در افغانستان نیز هست. در همین راستا نیز جدا از سفر «عبدالعزیز کاملوف» وزیر خارجه ازبکستان در سفرش به قطر و دیدار با اعضای دفتر سیاسی طالبان در یک سال گذشته از طریق رایزنی و دعوت از نمایندگان دفتر سیاسی طالبان برای آغاز گفت‌وگوهای بین‌الافغانی صلح سعی به ایفای نقش فعال داشته است. در مرداد ماه سال جاری نیز هیئتی از گروه طالبان به دعوت رسمی دولت ازبکستان از «تاشکند» دیدار کرد تا درباره روند صلح با مقامات این کشور گفت‌وگو کند. نوشتار زیر به انگیزه‌های اصلی و چشم انداز نقش ازبکستان از حضور پررنگ در صلح افغانستان پرداخته است.

جایگاه بیشتر در افغانستان و تلاش برای رهبری منطقه‌ای تاشکند

از سال ۲۰۱۶ و حضور میرضیایف رئیس‌جمهور ازبکستان، سیاست خارجی این کشور شاهد تغییر قابل‌توجهی در سیاست داخلی و خارجی شد. لذا دولت جدید ازبکستان می کوشد توانایی‌های خود را به بازیگران خارجی آمریکا، روسیه و چین که پروژه‌های حمل و نقل و انرژی ، روابط اقتصادی با کشورهای منطقه و مسائل امنیتی مرتبط با افغانستان به آنها بستگی دارد، ثابت کند. در این میان در حالی که ازبکستان در عرضه منطقه‌ای و بین‌المللی حضور پررنگ‌تری از خود نشان داده و تغییراتی در سیاست داخلی و اصلاحات اقتصادی را پیگیری می‌کند؛ حضور در روند صلح افغانستان می‌تواند در مسیر نقش فعال‌تر ازبکستان در مقابل نقش رهبری قزاقستان به‌عنوان یک قدرت بازیگر منطقه‌ای تلقی گردد.

در بعد دیگری افغانستان قبلا از میدان‌های سنتی چالش تاجیکستان و ازبکستان (با محوریت ربانی-احمدشاه مسعود و ژنرال دوستم) بوده است. اکنون نیز افزایش نقش در روند صلح در افغانستان، می‌تواند جایگاه تاشکند را در بین ازبک های افغانستان ودولت این کشور بیشتر کند.

گسترش همکاری‌های امنیتی بر محور منافع مشترک

افزایش حضور شبه‌نظامیان در ولایت‌های شمالی افغانستان باعث شده صلح و ثبات در این کشور برای تاشکند اهمیت بیشتری یابد. همچنین با افزایش فعالیت طالبان و گروه‌های تروریستی مانند داعش، یا افزایش شمار مخالفان مسلح چون داعش ازجمله در مناطق شمالی هم‌جوار مرز با آسیای مرکزی تهدیدی برای کشورهای منطقه و پیمان امنیت جمعی و ازبکستان است . در این بین رایزنی‌های امنیتی با توجه به تحولات افغانستان و تاثیر آن بر فضای امنیتی آسیای مرکزی منجر به بر ضرورت تقویت تعاملات نظامی و امنیتی میان کشورهای منطقه ، افزایش همکاری‌های اطلاعاتی و عملی ازبکستان با کشورهای «همسود» تشدید همکاری در حوزه مبارزه با تروریسم، مقابل با ناامنی های ناشی از تروریسم شده و تاشکند را مایل به حضور بیشتر در افغانستان و روند صلح این کشور کرده است. در همین راستا است که تلاش ازبکستان برای میانجی گری بین افغانستان و پاکستان در شرایطی است که نماینده ویژه ازبکستان برای افغانستان از سفر زودهنگام هیأت این کشور به پاکستان خبر می‌دهد و اعلام کرده که آماده است پیشنهادهای افغانستان را به رهبران پاکستان انتقال دهد. در واقع تاشکند تلاش می‌کند تا در شرایطی که ملا غنی برادر و فرد شماره دوم طالبان از زندان پاکستان آزاد شده است رایزنی با پاکستان بتواند کمکی به کاهش تنش کابل اسلام آباد و دسترسی به صلح در افغانستان کند.

گسترش مستقیم و غیرمستقیم روابط اقتصادی

ازبکستان تلاش میکند تا فراهم سازی بسترهای امنیتی در افغانستان و دسترسی به صلح روابط اقتصادی مستقیمی با افغانستان و با واسطه از راه افغانستان را گسترش دهد. همچنان که جدا از افتتاح کنسولگری جمهوری اسلامی افغانستان در شهر ترمز جمهوری ازبکستان در ثبات در افغانستان نقش مهمی در توسعه آسیای مرکزی و گسترش چشمگیر روابط دو جانبه با افغانستان و ایجاد سهولت های سرمایه گذاری میان دو کشور نقش دارد.

گذشته از این به نظر میرسد تاشکند معتقد است با اتصال راه آهن حیرتان – مزارشریف – هرات به ایران، ازبکستان میتواند از ظرفیت‌های چابهار در ترانزیت کالاهای مورد نیاز استفاده کند.در کنار این نیز باید توجه داشت که میزان مبادلات تجاری ازبکستان و هندوستان قراراست به ۲میلیارد دلار در سال برسد، چابهار می‌تواند مسیری خوب برای افزایش این مبادلات باشد. در همین راستا میرضیایف اخیرا در یک سفر رسمی به هند رفته‌است و مودی نخست وزیر هند و شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان گفته‌اند که برای تأمین صلح در افغانستان به گونۀ مشترک همکاری می‌کنند و یگانه راه دستیابی به صلح، گفتگوی سیاسی میان حکومت افغانستان و مخالفان است. علاوه براین نیز تاشکند تلاش هایی را در مذاکره با آلمان نسبت به جذب منابع مالی برای پیشبرد پروژه های اجرایی در افغانستان چون ساخت خط ریلی مزار شریف- هرات، خطوط انتقال برق سرخان- پل خمری، جاده‌های زمینی و دیگر تاسیسات زیربنایی در افغانستان در راستای اجرای بیانیه تاشکند ( فروردین سال جاری در کنفرانس بین المللی افغانستان) مد نظر دارد و می کوشد تا چشم انداز صلح در افغانستان بستری برای افزایش روابط اقتصادی و حضور بیشتر تاشکند به ویژه در شمال افغانستان باشد.

چشم‌انداز

ازبکستان در دو سال گذشته تلاش کرده در سیاست خارجی روابط با همسایگان را بهتر کند و در کنفرانس افغانستان در تاشکند با دعوت از همه کشورهای تأثیرگذار و برگزاری اجلاس مربوط به افغانستان، بر روند افغانستان آمادگی خود را برای کمک به امنیت افغانستان و برقراری صلح را به اثبات برساند. در این میان ازبکستان تلاش می‌کند به عنوان یک میانجی و میزبان برای شکل‌گیری گفت‌و‌گوهای میان طالبان و دولت افغانستان به درخواست کابل با طالبان در تماس باشد و زبان مشترکی میان حکومت افغانستان و طالبان پیدا کند.

آنچه مشخص است بیش از یک دهه است که دولت های افغانستان تلاش دارند گروه طالبان را برای گفت و گو با هدف رسیدن به صلح در این کشور راضی به نشستن پشت میز مذاکره کنند و دولت برای ترغیب مخالفان امتیازهای را پیشنهاد کرده است. اکنون نیز بسیاری در کابل معتقدند ازبکستان در روند صلح افغانستان که یک همسایۀ مهم این کشور است و میتواند نقش بسیار مهم داشته می‌تواند. در این بین از یک سو دولت وحدت ملی افغانستان بارها اعلام کرده است که روند صلح درافغانستان باید تحت مدیریت دولت افغانستان باشد، ولی از تلاش هر کشوری در منطقه یا جهان که کمک کند تا طالبان را به میز گفتگو با دولت بیاورد ، استقبال می کند. از سوی دیگر نیز ازبکستان به درخواست دولت کابل، وارد مذاکره با طالبان شد . در این شرایط هر چند چشم انداز برقراری صلح در افغانستان بسیار پیچیده است و در کوتاه مدت نمی توان بدان دست یافت، اما این رویکرد تاشکند که با مخالفت حداکثری بازیگران عمده در افغانستان روبرو نیست میتواند در میان مدت پیامدهایی مثبت نیز داشته باشد.