ایران و بازداشت “اورولی” وکیل پیشروی مدافع حقوق بشر

ترجمه مقاله رابین رایت در نشریه نیویورکر درباره نسرین ستوده، ۱۴ ژوئن ۲۰۱۸
مترجم: پویا زارعی

«آخرین باری که با نسرین ستوده حرف زدم زمانی بود که دفاع از جوان‌های بازداشت شده موسوم به «دختران خیابان انقلاب» را برعهده داشت. زنان جوان معترض به سبب اینکه جرات به خرج داده بودند تا حجاب‌هایشان را از سر بردارند ( پوشش سری که به موجب قانون در ایران الزامی است) و آن‌ها را سر چوب بزنند و تکان دهند (همچون پرچم آزادی)، از خیابان‌ها جمع‌ شده بودند. موهایشان آزاد [روی شانه‌ها] ریخته بود. معترضان نخستین به گونه‌ای سمبلیک در خیابان انقلاب تهران ظاهر شدند، جایی که به نام انقلاب ۵۷ این کشور نام‌گذاری شده بود، و با این‌کار ایهام ظریفی به این پیکار تازه زنان دادند. این اعتراض از آن جهت تکان‌دهنده بود که آنان به طور انفرادی عمل می‌کردند و نه به صورت جمعی، امری که باعث می‌شد در قبال بازداشت آسیب‌پذیر شوند. زنان متهم به انجام «عمل گناه»، «لکه‌دار کردن عفت عمومی» و همین‌طور «تشویق به فساد و فحشا» می‌شدند. این اتهام‌ها مجازات‌هایی تا ده‌سال زندان را در پی دارند.

در آن زمان ستوده، زنی ریزنقش با اقتداری فولادین که در صدایش هست به من گفت: «این یک جنبش نافرمانی مدنی است. زنان می‌دانند قوانین مملکت راجع به حجاب چه می‌گوید، و بر اساس آن انتخاب کردند تا دست به اعتراض بزنند.» این اعتراض   همزمان شد با ناآرامی‌های اقتصادی که در ماه دسامبر و ژانویه به وقوع پیوست و ۳۰ استان از ۳۱ استان کشور را درنوردید. این جنبش دوگانه‌، نارضایتی عمومی از دو هسته اصلی در جمهوری اسلامی را بازتاب می‌داد: از آزادی‌های فردی تا بیکاری بالا.

دفاع از مدافع حقوق بشر از پرخطرترین مشاغل ایران است. روز چهارشنبه ستوده به شکلی ناگهانی از خواب در خانه‌اش بیرون کشیده شد و دستگیر شد. شوهر او، رضا خندان در فیس‌بوک گفت مقامات رسمی امنیتی خبر دادند که ستوده، غیابا، به پنج سال زندان محکوم شده است. او به زندان بدنام اوین فرستاده شده است. ستوده، مادر دو فرزند ۱۱ و ۱۸ ساله، در اولین دوره حبس‌اش در اوین به سرشناس‌ترین زندانی سیاسی ایرانی تبدیل شده بود. در سال ۲۰۱۱ او بعد از دفاع از تظاهرکنندگان بازداشت شده در جریان خیزش موسوم به جنبش سبز در سال ۲۰۰۹، به جرم توطئه علیه امنیت ملی و تشویش اذهان عمومی به ۱۱ سال زندان محکوم شد. دوره‌ محکومیتی که پس از آن به ۶ سال کاهش پیدا کرد و بخش اعظم آن را در سلول انفرادی گذراند. ستوده دو بار در اعتراض به وضعیت زندان دست به اعتصاب غذا زد که طولانی‌ترین آن ۴۹ روز طول کشید. پارلمان اروپا در سال ۲۰۱۲ جایزه ساخاروف خود را به خاطر «دفاع از حقوق بشر و آزادی عقیده» به او تقدیم کرد. او بعد از سه سال زندان، تنها چند روز قبل از سخنرانی رئیس‌جمهور حسن روحانی در سازمان ملل در سال ۲۰۱۳، از زندان آزاد شد. دوره اول زندان او را ساکت نکرده بود..

وقتی چند ماه بعد از آزادی‌اش از زندان در تهران با او دیدار کردم به من گفت :«من را رها کردند، اما من آزاد نشدم. برای من این نوع آزادی بی‌معنی است وقتی دوستانم هنوز در زندان هستند.» ستوده روز چهارشنبه مدت کوتاهی بعد از آن دستگیر شد که اعلام کرد در اعتراض به قوانین جدید حکومتی در محدود کردن حقوق فعالان و مخالفان در استخدام وکیل مستقل تصمیم دارد دست به تحصن بزند. در تهران، محل زندگی ۸ میلیون نفر و بزرگترین شهر فعال سیاسی کشور، متهمین پرونده‌های اقدام علیه امنیت ملی باید تنها از میان ۲۰ وکیلی که توسط حکومت تایید شده‌اند انتخاب شوند.

هادی قائمی، مدیر کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران مستقر در نیویورک به من گفت: «او زندانی شد تا جلوی اعتراض علنی‌اش گرفته شود. دستگیری او “اورولی” بود[اشاره به جرج‌ ارول، نویسنده کتاب ۱۹۸۴]. چرا که مامورهای انتقالش ادعا کردند او در یک پرونده به طور مخفیانه به پنج سال زندان محکوم شده است. نه او و نه شوهرش خبر نداشتند که چه وقت این دادرسی انجام شده. تحت چه اتهامی؟ بر اساس چه مدرکی؟ این یک خطای قضایی باورنکردنی است. »

روز چهارشنبه وزارت خارجه آمریکا ایران را به به خاطر این بازداشت محکوم کرد و اشاره کرد که وزارت خزانه‌داری ماه گذشته زندان اوین را در شمار مراکز تحت تحریم آورده است.سخنگوی وزارت خارجه، هیتر نورت در بیانیه‌ای گفت :«ما شجاعت و نبرد او را در راه قربانیان رنج‌کشیده این رژیم تحسین می‌کنیم. ما از مقامات ایران می‌خواهیم سریعا او و صدها تن دیگری را که در حال حاضر تنها برای اظهار عقیده و ابراز تمایل برای یک زندگی بهتر در بند هستند آزاد کنند.»

هادی قائمی اضافه می‌کند: «زندانی کردن ستوده نشانه شومی است دائر بر اینکه نظام قضایی ایران قصد ندارد هیچ‌گونه صدای منتقدی را تحمل کند.» [بازداشت نسرین ستوده] در میانه سرکوبی اتفاق می‌افتد که پیش‌از این بطور گسترده‌ای اعتراضات  امسال درباره حجاب و بیکاری را له کرد. این مسئله همین‌طور ضعف رئیس‌جمهور روحانی را در عمل به وعده‌هایش در ارتقای وضعیت حقوق بشر فردی بازتاب می‌دهد. قدرت نفوذ او در کشورش با تصمیم رئیس‌جمهور ترامپ در کنار کشیدن از توافق اتمی با ایران از هم پاشیده است. محافظه‌کاران که یا با توافق مخالف بودند یا نسبت به هرگونه قراردادی با آمریکا شک داشتند از زمانی که ترامپ وعده‌اش را در خرد کردن آنچه «بدترین توافق تاریخ» می‌خواند عملی کرد، قدرت نفوذ بیشتری یافته‌اند.

هاله اسفندیاری، نویسنده کتاب «زندانم، خانه‌ام: روایت اسارت زنی در ایران» درباره دوران بازداشتش در اوین در سال ۲۰۰۷، به من گفت: «این یک ضربه به روحانی است.» آزادی واقعی ستوده [در بار اول] دادن امتیازی به روحانی بود که پایان وضعیت اسفبار ایران را وعده داده بود. او مذاکرات با دولت اوباما را به فاصله چند هفته از گذشت انتخابش آغاز کرد. دستگیری ستوده، یکی از مهم‌ترین وکلای حقوق بشر در خاورمیانه، به سرعت محکومیت جهانی را برانگیخت. سارا لئا ویستون، مسئول بخش خاورمیانه سازمان دیدبان حقوق بشر، در بیانیه‌ای گفت:«دستگاه قضایی ایران بار دیگر به شهروندانش و به جامعه جهانی نشان داد که چگونه به مردمش اهانت می‌کند و چطور از کسانی که قصد دفاع از حقوق بشر دارند می‌ترسد.»

چندین وکیل حقوق بشری دیگر نیز دستگیر شده‌اند. محمد نجفی در برابر اتهام اقدام علیه امنیت ملی و به تبع‌ آن سال‌ها زندان قرار دارد، چرا که به رسانه‌ها گفته است حکومت با پنهانکاری بر علت واقعی مرگ موکلش در بازداشت سرپوش گذاشته است. طبق اعلام کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران موکل او در جریان تظاهرات اقتصادی اخیر شرکت داشته بود. عبدالفتاح سلطانی، که جایزه جهانی حقوق بشر نورنبرگ را در سال ۲۰۰۹ برده است، دوران محکومیت ۱۳ ساله‌اش را به جرم پرونده موکلش و همکاری‌اش در تاسیس سازمان مدافعان حقوق بشر می‌گذراند. وکیل دیگر، هادی اسماعیل‌زاده، که در سال ۲۰۱۴ در جریان گذراندن دومین دوره محکومیتش در زندان درگذشت همینطور یکی دیگر از اعضای آن گروه بود. ستوده نیز که زمانی وکیل مدافع شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل بود عضو دیگری از این گروه است.

وقتی برای اولین بار ستوده را یکسال بعد از آزادی‌اش از زندان در سال ۲۰۱۴ دیدم، هنوز از اجازه کار در سیستم قضایی ایران محروم بود. دفتر کار محقری داشت که با پوستری از نلسون ماندلا که به پنجره چسبیده بود تزئین شده بود؛ در خانه‌اش در بیرون کوچه‌ای مارپیچ در شمال تهران. موهای کوتاهش در پشت روسری سفیدی پنهان بود. کوتاه‌تر از ۱.۵۰ سانتیمتر قد داشت و به‌گونه‌ای سرزنده جسور به نظر می‌آمد.

ستوده به پرونده‌هایی که شامل اعدام زیر‌سن قانونی می‌شدند مشاوره می‌داد و با همکارانش بر تغییر قوانینی که اجازه چنین مجازات‌هایی را می‌دادند کار می‌کرد. یک مورد پرونده‌ای بود شامل قتل یک پسر ۸ ساله به دست یک دختر ۱۳ ساله. دختر در خانه‌ مردی که طبق گزارش‌ او را مورد آزار جنسی قرار می‌داده به عنوان خدمتکار کار می‌کرده است. این صحنه را پسربچه دیده بود و پدرش را تهدید کرده بود که به مادرش می‌گوید. دختربچه گفت مرد، پسرش را هل داد که سر پسر به زمین برخورد و جان سپرد. بعد مرد ادعا کرد که دو بچه تنها در حال بازی بودند و این دختر بوده که پسرش را هل داده است.

ستوده می‌گوید: «برای من فرقی نمی‌کند که رابطه جنسی از روی میل بوده یا نه. دختر برای مرد کار می‌کرده در خانه‌اش. مجبور بوده تا از او اطاعت کند. و این دختر فقط ۱۳ سال داشته.» زمانی که ستوده پرونده او را در دست گرفت، دختر برای بیش از ۲۰ سال را در زندان و در انتظار اجرای حکم اعدام سپری کرده بود. آن زمان از ستوده پرسیدم آیا به زندان رفتن فکر کرده است؟ پاسخ داد:« البته. دوباره شروع خواهد شد برای اینکه آن‌ها هیچ راه دیگری ندارند.»

زندانی سیاسی سابق، هاله اسفندیاری، درباره تجربه شخصی‌اش به من نوشت ستوده احتمالا در بند ۲۰۹ زندان اوین نگهداری می‌شود. جایی که مختص زندانیان سیاسی است. اسفندیاری در این بند در یک سلول کوچک انفرادی محبوس بود جایی که تنها دو پتو برای خواب داشت بدون رختخواب یا تشک. او برای رفتن به دستشویی مشترکی که در نزدیک سالن منقش به تصاویر رهبران فعلی و قدیم قرار داشت، باید از نگهبان اجازه می‌خواست. او همیشه با چشم‌بند به دستشویی برده می‌شد. اسفندیاری که اکنون در مرکز وودرو ویلسون در واشنگتن به سر می‌برد به من گفت :«ستوده نترس و قوی است. آن‌ها نمی‌توانند او را مرعوب کنند»

در سال ۲۰۱۴ و در زمان اولین بازداشتش، ستوده نامه‌ای خطاب به همسرش نوشت و او آن را روی فیس‌بوک منتشر کرده بود:

«هرکس در زندان به آزادی‌اش فکر می‌کند. من هم آزادی‌ام برایم مهم است. اما مهم‌تر از آن عدالتی است که نادیده گرفته می‌شود… هیچ‌چیز مهم‌تر از صدها سال حبسی نیست که برای موکلانم و دیگر آزادیخواهان به جرم ناکرده صادر شده است.»

نیویورکر،‌۱۴ ژوئن ۲۰۱۸

https://www.newyorker.com/news/news-desk/irans-orwellian-arrest-of-a-leading-human-rights-lawyer

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)