امید اندک تغییر

از آخرین‌باری که لبنانی‌ها در انتخابات پارلمانی شرکت کردند، ۹ سال می‌گذرد. نمایندگانی که در آخرین انتخابات پارلمانی به مجلس این کشور راه یافتند، بنا بر دلایل امنیتی از جمله بحران سوریه و همچنین برخی نزاع‌های سیاسی، تصمیم گرفتند که برای پنج ساله دیگر دوره نمایندگی خود را تمدید کنند. در هر صورت، لبنانی‌هایی که برای یک دوره از حق قانونی خود برای انتخاب نمایندگان جدید محروم شده بودند، امروز برای انتخاب ۱۲۸ نماینده مجلس این کشور پای صندوق‌های رأی می‌روند. گذشته از بن‌بست سیاسی که باعث شد این انتخابات سه مرتبه به تعویق بیفتد، لبنان در سال‌های اخیر با بحران‌های متعددی از جمله بحران مهاجرتی دست به گریبان بوده که بیش از یک میلیون مهاجر سوری را به سمت مرزهای این کشور روانه کرده است. ناکارآمدی دولت نیز در سال‌های اخیر به افزایش شدید بدهی دولتی، رکود اقتصادی و افزایش حملات تروریستی انجامیده است. به اینها باید استعفای سعد حریری، نخست‌وزیر این کشور در عربستان را نیز افزود. بحران مدیریت پسماند شهری که به انباشت زباله در خیابان‌های لبنان انجامید، نیز هم‌زمان یک بحران محیط‌زیستی و سیاسی را رقم زد. در چنین شرایطی، مردم لبنان با امید حل این بحران‌ها، پای صندوق‌های رأی حاضر می‌شوند. با این حال، خوش‌بینی چندانی به نتایج آن وجود ندارد و به نظر نمی‌رسد این انتخابات تغییر چندانی در آرایش سیاسی این کشور ایجاد کند. گمانه‌زنی‌های سیاسی حاکی از آن است که سعد حریری، نخست‌وزیر فعلی لبنان، در سمت خود ابقا خواهد شد تا توافقات مذهبی و سیاسی لبنان همچنان پابرجا بماند.
از منافع ملی به منافع گروهی
مسائلی چون فساد گسترده، فامیل‌بازی و بن‌بست سیاسی باعث می‌شود که لبنانی‌ها نسبت به این انتخابات چندان خوش‌بین نباشند. طبقه العام مؤسسه «شفافیت بین‌المللی» لبنان بر اساس شاخص‌های فساد، در میان ۱۸۰ کشور، رتبه ۱۴۳ را داراست. کارمن گها، استادیار مدیریت عمومی در دانشگاه آمریکایی بیروت در گفت‌وگو با «سی‌ان‌بی‌سی» با اشاره به آشفتگی سیاسی در لبنان، یکی از دلایل اصلی ناامیدی مردم از انتخابات را در قانون انتخاباتی جدید و پیچیده این کشور می‌داند که در آن رأی‌دهندگان باید دو رأی به صندوق بیندازند؛ یک رأی به کل فهرست یا یک ائتلاف و یک رأی هم به یک نامزد مشخص از آن فهرست. از نظر رأی‌دهندگان در این روش، فردی که بیشترین قدرت و نفوذ را در هر فهرست دارد، در قدرت باقی خواهد ماند. تحلیلگران سیاسی همچنین از فقدان پرداختن به مباحث ملی در این رقابت انتخاباتی و تأکید بر منافع محلی و تلاش برای کسب رأی به هر نحو ممکن، گلایه‌مندند.
روند ایجاد اصلاحات ریشه‌ای و مبارزه با فساد ریشه‌دار، نیازمند یک خانه‌تکانی اساسی در سیاست این کشور است و انتخابات پیش‌رو به نظر نمی‌تواند این خواسته را برآورده کند. از دیگر سو، آن‌طور که حلیم شبایا، تحلیلگر سیاسی لبنانی استدلال می‌کند، تصمیمات مهم نه در پارلمان بلکه در توافقات میان رهبران فرقه‌های مذهبی گرفته شده و در ادامه در صحن پارلمان به رأی گذاشته می‌شوند. از نظر او، انتخاب میشل عون به عنوان رئیس‌جمهور لبنان در سال ۲۰۱۶ میلادی که به یک بن‌بست سیاسی پایان داد، یک نمونه بارز از این توافقات پشت پرده است که باعث شد در عوض آن، سعد حریری در مقام نخست‌وزیری ابقا شود.
نظام سیاسی در لبنان به واسطه تنوع مذهبی‌اش که بیش از ۱۸ جامعه مذهبی را در خود جای داده است، بر پایه نوعی دولت ائتلافی عمل می‌کند که در آن قدرت میان گروه‌های اصلی سنی، شیعه و مسیحی تقسیم می‌شود. همین مسئله باعث می‌شود تا موانعی در تصمیم‌گیری‌های کلان ایجاد شود. در حال حاضر بیش از ۲۰ حزب سیاسی در لبنان فعالیت دارند که حزب مستقبل (آینده) به رهبری سعد حریری، بیشترین نماینده را در پارلمان داراست. بعد از حزب حریری نیز احزابی چون جنبش آزاد میهنی متعلق به مسیحیان و جنبش امل متعلق به شیعیان و حزب‌الله قرار دارند. در تاریخ انتخابات پارلمانی لبنان، هیچ حزبی تاکنون بیش از ۱۲.۵ درصد از کرسی‌ها را به دست نیاورده است.
ائتلاف‌های عجیب
برای انتخابات امروز نیز ۷۷ لیست در ۱۵ حوزه رأی‌گیری در این کشور ثبت شده است. نکته قابل تأمل و متفاوت درخصوص انتخابات امروز لبنان، شکل‌گیری ائتلاف‌هایی دور از انتظار است. به عبارت دقیق‌تر، آن نظم سیاسی که بعد از ترور رفیق حریری، نخست‌وزیر پیشن لبنان در سال ۲۰۰۵ میلادی بر لبنان حاکم شده بود، در حال رنگ‌باختن است. آن نظم بر پایه تقابل جبهه متمایل به غرب ۱۴ مارس و ائتلاف موسوم به هشت مارس تحت رهبری حزب‌الله شکل گرفته بود. به نظر با محوشدن خطوط و مواضع سیاسی، جدال بر سر ایده‌ها به جدال برای به‌دست‌آوردن کرسی‌های بیشتر تبدیل شده است. به عنوان مثال می‌توان به ائتلاف سعد حریری از جبهه ۱۴ مارس با جنبش آزاد میهنی میشل عون اشاره کرد. گذشته از ائتلاف حریری و عون، این انتخابات شاهد ائتلاف‌های عجیبی است که رقبای پیشین و دیدگاه‌های به لحاظ ایدئولوژیک متفاوت را با هم تلفیق کرده است. به عنوان مثال، می‌توان نامزدهایی مسیحی از جنبش آزاد میهنی را در لیست‌های جماعت اسلامی دید که به عنوان شاخه اخوان‌المسلمین در لبنان فعالیت دارد. یا به عنوان یک نمونه دیگر باید به حضور هم‌زمان نام باتروس هارب، یک نماینده ضدسوری در لیست حزب سوسیال‌ناسیونالیست طرفدار دمشق اشاره کرد. ائتلاف حزب چپ دموکراتیک با نیروهای راست‌گرا در شمال لبنان نیز به نظر به بهترین نحو این آشفتگی ایدئولوژیک را ترسیم می‌کند.
زنان، جوانان و گروه‌های مدنی
نکته جالب در این انتخابات، شمار بالای رأی‌دهندگان جوانی است که می‌توانند رأی خود را به صندوق بیندازند. حدود ۸۰۰ هزار جوان لبنانی می‌توانند برای اولین‌بار در انتخابات شرکت کنند. علاوه بر این، حضور نامزدهای زن نیز نسبت به دور‌ه‌های گذشته رشد چشمگیری داشته است؛ در میان ۹۷۶ نامزد انتخابات پارلمانی، نام ۱۱۱ زن دیده می‌شود. ازجمله موارد امیدبخش درباره انتخابات امروز لبنان، مشارکت گسترده‌تر جامعه مدنی است که دراین‌باره می‌توان به حضور ائتلافی از ۱۱ گروه جامعه مدنی به نام ائتلاف ملی اشاره کرد که با هدف برهم‌زدن توازن قوای سنتی و ایجاد یک طبقه سیاسی جدید، پا به عرصه رقابت گذاشته‌اند. با‌این‌حال و با وجود حضور بازیگران جدید در انتخابات پارلمانی، تحلیلگران سیاسی شانس چندانی برای آنها در رقابت با گروه‌های سیاسی قدیمی قائل نیستند. از نظر کرن اوزیل، تحلیلگر سیاسی، سعد حریری بار دیگر به مقام نخست‌وزیری خواهد رسید. فؤاد زموخل، رئیس انجمن جهانی تجارت لبنان، در‌این‌باره می‌گوید: «ما شاهد حضور افراد تکراری در قدرت هستیم؛ اگر خود آنها برنگردند، فرزندان یا اعضای خانواده‌ آنها جا‌یشان را می‌گیرند». به نظر پایان انتخابات، تازه شروع مشکلات و دعواهای سیاسی در لبنان است.
تشکیل دولت شاید چند ماه به طول بینجامد و این بی‌ثباتی به نوبه خود می‌تواند زمینه را برای بحرانی فراهم کند که چند ماه پیش سعد حریری را مجبور به استعفا کرد. اعضای پارلمان بعد از انتخابات وارد فرایند سخت و پیچیده انتخاب نخست‌وزیر و دولت ائتلافی می‌شوند؛ فرایندی که می‌تواند یک سال یا حتی بیشتر نیز زمان ببرد. در این میان، حزب‌الله نقشی کلیدی ایفا می‌کند.