برگزاری جلسه نقد کتاب “اسطوره معجزه ی یونانی”

عصر یکشنبه بیست و نهم بهمن ماه،سالن اجتماعات بنیاد جمشید در خیابان خردمند شمالی تهران میزبان علاقمندانی بود که برای شرکت در جلسه نقد و بررسی کتاب”اسطوره معجزه ی یونانی”تالیف دکتر شروین وکیلی گرد هم آمده بودند.

علیرضا افشاری،مجری این جلسه در ابتدا ضمن خیر مقدم به حاضران و اساتید میهمان در معرفی کوتاه کتاب گفت:”موضوع یونان باستان و پیوندش با ایران موضوع مهمی است،هم از جهت شناخت تمدن جهانگیر غرب ــ تمدنی که مدعی است بر روی تمدن یونانی بنا شده و دنباله‌ی آن است ــ و هم از جهت شناخت تمدن ایران.چرا که”یونان”همیشه دستاویز روشنفکران غربی و حتی ایرانی برای تحقیر تمدن باستانی ایران بوده است.از این منظر کتاب “اسطوره معجزه‌ی یونانی” متنی مهم است و استدلال‌ها و شواهد آن را نمی‌توان نادیده انگاشت.از سوی دیگر،چارچوبی که این کتاب آن را مردود می‌سازد به قدری آشنا و جاافتاده است که قاعدتاً باید انتظار پاسخ و نقدی را از سوی کسانی داشت که دوستدار فرهنگ یونان‌اند؛یا آن را با تمدن ایران کهن هم‌تراز می‌دانند.نباید فراموش کرد که بسیاری از صاحبنظران ریشه‌ی کشمکش و جنگ میان تمدن غرب و ایران را در چنین بخشی از تاریخ می‌جویند.و از این منظر کتاب دکتر وکیلی،اثری شایسته دقت و تامل بیشتر است.

دکتر شروین وکیلی نیز در معرفی کار تالیفی خود به این نکته اشاره کرد که گروهی از کسانی که قصد بازنگری تاریخ ایران را داشتند و می‌خواستند از روی افتخاراتی که می‌تواند روحیه‌بخش و انگیزه‌دهنده به جوانان ایرانی،برای پیشرفت همراه با اعتماد به نفس باشد،غبارزدایی کنند؛ناگزیر به سوی رد«ادعای برتری غرب از زمان یونان باستان»رفتند.شاید گام بزرگ را در این میان “امیرمهدی بدیع”برداشته باشد که عمرش را بر روی دقیق شدن بر روی دو جنگ ایران هخامنشی و دولت‌شهرهای یونانی گذاشت و با پژوهشی مستدل به سست کردن باور پیروزی یونانیان پرداخت.این روند به‌صورت موردی و جزئی کمابیش از سوی دوستداران ایران پی گرفته شده است که از آن میان می‌توان به این نام‌ها اشاره کرد:استفان فانوسی،احمد توکلی، نصرت‌الله بختورتاش و … اما آنچه در تمامی این آثار وجود داشته و دارد،حضور”من”ایرانی در جایگاه راوی است که طبیعتاً بر انجام پژوهش بیطرفانه تاثیر داشته و لزوم انجام چنین پژوهشی با آسیب شناسی این موضوع بنظر رسیده است.مولف کتاب دقت و پیگیری در انتخاب منابع و اسناد و حتی سفال نگاره های یونانی را از جمله ویژگی های کار تالیفی خود دانسته و تاکید کرد در تحقیق خود تلاش نموده پژوهشگری بی طرف باشد که البته به هویت ملی خود وفادار است.

پس از توضیحات دکتر وکیلی؛دکتر پرویز پیران؛جامعه شناس برجسته و مولف و آقای پژمان شقاقی،عضو هیئت علمی دانشگاه و مولف کتاب”شهر ایرانی در سه پرده”به بیان نقطه نظرات خود پیرامون موضوع پرداختند.

دکتر پیران،ضمن تقدیر از اقدام دکتر وکیلی در انجام کار پژوهشی مستند و تحقیقی و با رعایت موازین علمی پژوهش،دقت و علمی کار کردن پژوهنده را نیاز ضروری زمانه دانسته و در روزگار عوام زدگی و شبه تحقیقات نادرست و بدون استناد؛انجام کاری در این حجم و گستره ای به ابعاد برش مهمی از تاریخ جهان را اقدامی قابل تقدیر دانستند.دکتر پیران همچنین به موضوع رابطه تاریخی شرق و غرب اشاره و موضوع خاستگاه علوم و فنون و دموکراسی بودن غرب و یونان را به چالش کشیدند.این استاد دانشگاه در عین حال به انصاف ویل دورانت اشاره نمود که جلد اول کتاب خود را بنام مشرق زمین تالیف و مشرق زمین را گاهواره تمدن بشریت نامیده و حداقل در یک پاراگراف به سابقه دموکراسی در سومر(سالها پیش از یونان)اشاره نموده است.

دکتر پیران،خود انتقادی و بازشناسی”خود”تاریخی ایرانیان را از ضرورریات زمانه برشمرده و در عین حال خودخواهی و منیت “من” ایرانی را منشاء بسیاری از مشکلات جامعه ایرانی در طول تاریخ بلند خود دانست.بهمین دلیل این جامعه شناس برجسته،همگان را به دقت و شناخت و خودشناسی همراه با نفی منیت و غرور و تعصب کور فراخوانده و ضمن تشکر از حاضران شرکت کننده که در چنین شرایط و زمانه ای با کمترین تبلیغ و تشویق دور هم جمع شده اند تا از پیشینه تاریخی خود بیشتر بدانند،ابراز امیدواری کردند کارهای پژوهشی و تحلیلی همچون زحمت ارزشمند دکتر وکیلی گسترش یابند.

آقای شقاقی نیز با اشاره به اینکه فرصت کافی برای مطالعه کامل کتاب موضوع بحث نداشته اند،صحبت های خود را با تاکید بر موضوع اهمیت واژگان و واژه شناسی آغاز کرد.وی خاطر نشان نمود واژه سازی بدون در نظر گرفتن تاریخ،غلط است و منجر به تولید واژگانی خواهد بود که اصالت ندارند.این استاد دانشگاه صحبت خود را با این سوال ادامه داد که تا چه زمان قرار است به موضوع یونان اشاره شود؟پیش از دکتر وکیلی،دکتر بدیع و بسیاری افراد دیگر به این موضوع پرداخته و از تاریخ ایران در مقابل هژمونی یونان دفاع نموده اند.اما همچنان فقر علمی وجود داشته و ریشه این فقر به تعبیر آقای شقاقی؛فقر واژگان در زبان پارسی است.

آقای شقاقی با اشاره به مطالعات خود در زمینه نظام های پهلوانی و خسروانی؛ساختار جامعه از باور نظریه پردازان ایرانی و تشبیه جامعه به بدن انسان را مورد بازخوانی قرار دادند که در این باور بخشی بعنوان مغز و قوه تفکر جامعه،راهبروی خسروانی جامعه را به عهده دارند و.پهلوان ها نیز همان کار پهلوهای محافظ بدن را عهده دار بوده و از نظر آقای شقاقی چنین باوری است که ریشه اصلی تفاوت های جامعه شرقی با جامعه غربی و تمدن ایرانی با تمدن یونانی  و ساختار قدرت در این دو می باشد.

انجام جلسه پرسش و پاسخ که قرار بود در پایان جلسه برگزار شود،بدلیل اتمام وقت تنها با انجام یک سوال توسط تنی از مخاطبان و پاسخ کوتاه دکتر پیران،دکتر وکیلی و آقای شقاقی به نامبرده به اتمام رسید.

کتاب اسطوره معجزه یونانی،اثری تحقیقی و مستند به منابع دست اول یونانی و غربی است و از جنبه های گوناگون دارای اهمیت خوانش است.اگر از باورهایی جغرافیایی درباره‌ اروپایی بودن یونان و متمایز بودن سرزمینی آن و یا پیش‌داشت‌هایی هم‌چون”بدون سابقه بودن فرهنگ درخشان یونانیان”،”یک‌پارچگی هویت‌شان”،”جنگ‌شان با ایرانیان در مقام نگهبانان میراث فرهنگی غرب”و این که “فرهنگ و تمدن اروپاییان دنباله‌ی مستقیم تمدن یونانی است” بگذریم که تماماً در این کتاب به چالش گرفته شده‌اند؛نقد مستند همه‌ی آن چیزهایی که امروزه درباره‌ی یونان ــ و اکثراً در تقابل با ایران ــ بدیهی فرض می‌شود (هم‌چون قدرت سیاسی، اخلاق جنگی و آزادگی، توان‌مندی نظامی و پیروزی‌های ادعایی،دموکراسی، ادبیات و تاریخ یونانی،…)از جمله ادعاهای طرح‌شده در کتاب است که با توجه به استدلال‌های نیرومند و متن‌های تاریخیِ پشتیبان آن،به نظر می‌رسد لازم باشد باری دیگر همه‌ی دوستداران ایران و یونان را به بازنگری این بخش از تاریخ فراخواند.شاید زیبا ترین تعبیر برای این کتاب تیتر یادداشت منتشر شده  علیرضا افشاری در شماره نهم ماهنامه میراث پارس(آبان ۱۳۹۱)باشد:”فراخوانی برای بازنگری تاریخ ایران و یونان”؛یادداشتی که در تنظیم این گزارش نیز از بخش هایی از آن استفاده شده است.

تاخیر چهل و پنج دقیقه ای از موعد اعلام شده در برگزاری جلسه و عدم نقد مستقیم متن کتاب بواسطه عدم مطالعه کامل کتاب توسط منتقدان شرکت کننده،پیش از برگزاری جلسه از انتقاداتی است که بر این جلسه نقد وارد است.

* فرشید خدادادیان، کارشناس ارشد تاریخ و مدیرمسئول ماهنامه میراث پارس است.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)