انجمن ایران‌پژوهی؛ گفت‌‌وگو با تورج اتابکی

مقدمه: انجمن ایران پژوهی (“انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی” پیشین) دیرینه‌ترین و مطرح‌ترین نهاد در پهنه‌ی ایران‌شناسی در خارج کشور است که به‌ دست متخصصان ایرانی در سال ۱۹۶۷ بنیاد گذاشته شد. نخستین نشست آن در ماه سپتامبر ۱۹۶۷۷ در دانشگاه ییل با نام “انجمن مطالعات فرهنگی و اجتماعی ایران” برگذار شد. یک سال بعد، نام این  انجمن به “انجمن مطالعات ایران‌شناسی” تغییر یافت. چند ماه پس از آن این انجمن به عضویت “انجمن مطالعات خاورمیانه” در آمد. بعدها نامِ «انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی» را برای آن برگزیدند. و در زمان یازدهمین کنفرانس دوسالانه‌ی «انجمن» در دانشگاه وین (تابستان ۱۳۹۵/۲۰۱۶) تورج اتابکی مدیر دوره‌ای انجمن اعلام کرد که مخفف عنوان انگلیسی (International Society of Iranian  Studies) (ISIS) انجمن مشکلاتی در تماس میان دانشگاه‌ها برای برگزاری کنفرانس‌ها به وجود آورده و دریافت حق عضویت اعضا را هم دشوار کرده است. به دلیل مشابهت مخفف نام انگلیسی آن با داعش که تحت تحریم سازمان ملل متحد قرار دارد، نقل و انتقالات بانکی آن با مانع روبه‌رو و برخی از فعالیت‌های آن با مشکل مواجه شده است. با اکثریت آرای حاضران در جلسه نام انگلیسی انجمن به ( Association for Iranian Studies – AIS ) تغییر یافت. نام فارسی آن نیز با رأی اکثریت حاضران از «انجمن بین المللی ایران شناسی» به «انجمن ایران پژوهی» تغییر یافت.  “انجمن ایران‌پژوهشی” افزون بر تشویق و حمایت و انتشار پژوهش‌ها در حوزه‌ی ایران‌شناسی، سالی شش شماره نشریه‌ی معتبرِ “مطالعات ایران‌شناسی” را منتشر می‌کند که به رایگان برای اعضا فرستاده می‌شود. همچنین این انجمن سالی چهار شماره بولتن خبری انجمن را منتشر می‌کند. از فعالیت‌های برجسته‌ی انجمن، برگذاری کنفرانس‌های دوسالانه است که در دانشگاه‌های معتبر دنیا تشکیل می‌شود و طی آن در نشست‌های گوناگون صدها پژوهشگر‌ و متخصص ایرانی و غیرایرانی با ارائه‌ی آخرین دستاوردهای خود در پهنه‌ی ایران‌شناسی، به گفت‌وگو و تبادل دیدگاه‌های خود می‌نشینند. به واقع این کنفرانس‌ها بزرگ‌ترین گردهم‌آیی متخصصان و پژوهشگران در عرصه‌ی ایران‌شناسی در جهان است.

نشریه‌ی “آزادی اندیشه” برای آشنایی بیشتر خوانندگان، در تابستان امسال با تورج اتابکی* مدیر  دوره‌ای انجمن گفت‌وگویی (به‌صورت کتبی) انجام داده است که در پایین می‌خوانید.

آزادی اندیشه: انجمن بینالمللی ایرانشناسی (که از این پس تنها با «انجمن» از آن یاد می‌کنیم) چگونه تأسیس شد؟ سیر تحول آن از زمان تأسیس تا به امروز چگونه بوده است و چه مرحله‌هایی را گذرانده است؟

تورج اتابکی: در قیاس با اروپا که از پیشینه بلندتری در پژوهش‌های مرتبط با تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین دارد، تا دهه ۱۹۶۰ پژوهش‌های ایران‌شناسی جایگاهی بلند در مرکزهای دانشگاهی ایالات متحده امریکا نداشت. پیوند دانشگاهی و پژوهشی میان تنی چند از دانشگاهیان در امریکا که دلبسته‌ی پژوهش در باره‌ی تاریخ و فرهنگ ایران و سرزمین‌های فارسی زبان بودند، بسیار محدود بود. در این دهه ایالات متحده امریکا به‌تدریج جای کشورهای اروپایی را به‌عنوان مقصدی مطرح برای دانش‌پژوهان ایرانی گرفت. در کنار علوم دقیقه و کاربردی، تحصیل دانشگاهی در رشته‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی در امریکا نیز بسیاری از جوانان ایرانی را به آمریکا کشاند. در سال ۱۹۶۳ تنی چند از دانشجویان ایرانی که در مقطع دکترا در آمریکا تحصیل می‌کردند، قرار بر این دادند تا نشریه‌ای را به زبان فارسی برای نشر پژوهش‌ها‌‌ی‌شان منتشر کنند. آنان نام مکتب را برای نشریه‌ی خود برگزیدند و سردبیری نخستین شماره‌اش را هرمز حکمت که آن زمان دانشجوی دانشگاه کلمبیا بود به عهده گرفت. از پی هرمز حکمت، سردبیری به علی بنوعزیزی، دانشجوی آن زمان دانشگاه ییل رسید. عمر مکتب تا سال ۱۹۶۷ بود. در این سال علی بنوعزیزی و مجید تهرانیان، که آن زمان دانشجوی دکترای اقتصاد در هاروارد بود، قرار براین گذاشتند تا رنگ و بوی پژوهشی و دانشگاهی‌تر به کارنامه‌شان بدهند. این دو در کنار فرهاد کاظمی دانشجوی دکترای دانشگاه هاروارد و کیوان طبری، دانشجوی دکترای دانشگاه کلمبیا، و چند تنی دیگر پایه‌ی نشر نشریه‌ای حرفه‌ای‌تر را در سپهر پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی گذاردند. قرار بر این رفت که این نشریه متعلق به انجمنی باشد که دربرگیرنده کسانی است که سر در پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی ایران دارند. چنین بود که انجمن مطالعات فرهنگی و اجتماعی ایران پا گرفت. نخستین نشست این انجمن در سپتامبر سال ۱۹۶۷ در دانشگاه ییل برگزار شد و قرار بر این داد تا درهای این انجمن به روی همه‌ی پژوهشگران، چه ایرانی و چه غیر ایرانی، باز باشد. یرواند آبراهامیان، روی متحده، وحید نوشیروانی و منوچهر پروین در کنار آنانی که از ایشان نام بردم به هیئت بنیان‌گذاران این انجمن درآمدند. یک سال بعد، نام انجمن به انجمن مطالعات ایران‌شناسی تغیر یافت و به گونه‌ای رسمی در شهر نیویورک به ثبت رسید. چند ماهی بعد، انجمن مطالعات فرهنگی و اجتماعی   ایران به عضویت انجمن مطالعات خاورمیانه  (MESA) که یک سالی پیش بر پا شده بود درآمد. در تاریخ انجمن مطالعات خاورمیانه  در آمد که اینک با چهل انجمن پیوسته، از مطرح‌ترین انجمن‌های مطالعات خاورمیانه در جهان است و کنفرانس‌های سالانه‌اش از مهم‌ترین مراجع پژوهش‌های خاورمیانه در جهان به شمار می‌آید، نام انجمن مطالعات فرهنگی و اجتماعی ایران به‌عنوان نخستین عضو پیوسته این انجمن و برای سال‌ها فعال‌ترین عضو آن ثبت شده است. امروزه نیز کنفرانس های انجمن بین‌المللی ایرانشناسی، که با شرکت تا هفتصد پژوهشگر هر دو سال یک‌بار بر پا می شود، همچنان هم‌سنگ کنفرانس‌های سالانه انجمن مطالعات خاورمیانه خوانده می‌شود.

آزادی اندیشه: هدف‌های تأسیس این انجمن چه بوده‌اند؟ تا چه اندازه به آن‌ها رسیده‌اید؟ و چه تدبیرهایی در این راه اتخاذ شده‌اند؟

تورج اتابکی: هدف این انجمن ارایه پهنه‌ای برای اجتماع پژوهشگرانی بود که پژوهش‌های‌شان در زمینه تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین بود. بعدها صفت بین المللی نیز به نام این انجمن افزوده شد تا پژوهشگران سراسر جهان را در خود جای دهد. به داوری من اینکه این انجمن با پیشینه تاریخی بیش از پنجاه سال، پنجاه سالی که شاهد تحولات سترگ در ایران‌زمین بوده‌ایم، ازجمله انقلاب در ایران، جنگ ویرانگر و دیرپای در افغانستان و فروپاشی اتحاد شوروی در تاجیکستان، سه قلمرو جغرافیایی‌ای که عمده‌ی سرزمین‌هایی است که بودوباش فارسی زبانان جهان است، توانسته همچنان به زندگی پویای خود ادامه دهد، نشانه‌ای است از اراده اعضای این انجمن که مستقل از تحولات سیاسی روز، به پژوهش‌های دانشگاهی ماندگار بیاندیشند. برپایی کنفرانس‌های دوسالانه در امریکا و اروپا و یا نشر به‌سامان مجله مطالعات ایرانشناسی را می‌توان از جمله گام‌هایی دانست که در راستای ماندگاری و پویایی این انجمن برداشته شده است.

آزادی اندیشه: «انجمن» دارای چه ارگان‌هایی (هیئت مدیره، کنگره، کمیسیونهای ویژه احتمالاً، نشریه و …) است و وظیفه هریک از این ارگانها چیست و مسئولین این ارگان‌ها چگونه انتخاب میشوند؟

تورج اتابکی: انجمن ریاستی دارد که با رأی مخفی اعضای انجمن برای دو سال انتخاب می‌شود. کمیته اجرایی انجمن شامل ریاست کنونی، ریاست پیشین، سردبیر نشریه انجمن، و مدیر اجرایی است. از پی کمیته اجرایی انجمن، مجمع انجمن را هم داریم که در غیاب مجمع عمومی انجمن، ناظر بر کارهای انجمن است. این مجمع با سیزده عضو در غیاب مجمع عمومی، بالاترین ارگان انجمن است. اعضای این مجمع را پژوهشگران و دانشجویان تشکیل می‌دهند. سر دبیری نشریه مطالعات ایرانشناسی نیز با پیش‌نهاد ریاست انجمن و تصویب مجمع انجمن است. دوره سردبیری نشریه پنج سال است که برای دو دوره‌ی متوالی قابل تمدید است. انجمن مدیر اجرایی هم دارد که اجرای کارهای روزمره انجمن را به عهده دارد.

آزادی اندیشه: شرایط عضویت در «انجمن» چیست؟

تورج اتابکی: شرط عضویت پرداخت حق عضویت است. همین.

آزادی اندیشه: بودجه «انجمن» چگونه تأمین میشود؟

تورج اتابکی: از محل پرداخت حق عضویت اعضا.

آزادی اندیشه: محل و موضوعهای کنفرانسهای دوسالانهی «انجمن» چگونه انتخاب می‌شوند و کنفرانس چگونه سازماندهی میشود؟

تورج اتابکی: محل کنفرانس دوسالانه انجمن به تناوب در دو سوی اقیانوس اطلس، اروپا و یا آمریکا- کانادا است. برای هر کنفرانس، دو کمیته برنامه کنفرانس و سازماندهی کنفرانس تشکیل می‌شود. مسؤول کمیته سازماندهی کنفرانس خود میهماندار کنفرانس در نهاد دانشگاهی است که در آن مشغول کار و پژوهش است.

آزادی اندیشه: و آیا تاکنون کار پژوهشیای در باره «انجمن» و دستاوردها و ناکامی‌های آن صورت گرفته است؟

تورج اتابکی: این کار به گونه‌ی پیوسته در نشست‌های عمومی انجمن انجام می‌گیرد.

آزادی اندیشه: آیا با دانشگاهها و دانشگاهیان ایران ارتباط دارید؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ، چگونه؟

تورج اتابکی: انجمن با دانشگاه و یا دانشگاهیان در ایران و یا خارج از ایران به گونه‌ای ویژه پیوند ندارد. اعضای انجمن از پژوهشگران سراسر جهان هستند و از جمله پژوهشگران ساکن ایران.

آزادی اندیشه: آیا با دانشگاه‌هایی که در جهان (آمریکا، اروپا، روسیه و…) دارای مرکز ایران‌شناسی هستند یا دیگر مرکزها و مؤسسه‌های مطالعات ایرانی، ارتباط دارید؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ، شکل این ارتباطات چگونه است و نتایج حاصله از آنها چه بوده است؟

تورج اتابکی: در پاسخ بالا در مقام پاسخ به این پرسش برآمدم.

آزادی اندیشه: انتشارات «انجمن» چگونه سازماندهی می‌شود و در دسترس چه کسانی است؟

تورج اتابکی: نشریه مطالعات ایران‌شناسی و بولتن خبری انجمن دو ارگان انجمن‌اند. مطالعات ایران‌شناسی شش شماره در سال منتشر می‌شود و به گونه رایگان برای اعضا فرستاده می‌شود. بولتن خبری انجمن نیز چهار شماره در سال منتشر می‌شود. ویراستاری مطالعات ایران‌شناسی اینک به عهده همایون کاتوزیان است که در پاییز امسال جای خود را به علی قیصری خواهد داد. مریم کونکلر ویراستار بولتن خبری انجمن است.

آزادی اندیشه: به نظر میآید که زبان اصلی مورد استفادهی «انجمن» زبان انگلیسی است. آیا فکر نمی‌کنید این امر که نقطه قوتی در ارتباطات بین‌المللی است، در ارتباط با دانشجویان علوم انسانی و اجتماعی در ایران نقطه ضعفی بهشمار میآید؟ چرا «انجمن» دوزبانه نیست؟

تورج اتابکی: زبان اصلی انجمن انگلیسی است، چرا که در انجمن پژوهشگرانی هستند که گونه‌ی پژوهش‌شان، نیازمند آشنایی گسترده و تمام‌عیار با زبان فارسی نیست. به داوری من پژوهشگران و دانشجویان علوم انسانی و اجتماعی در ایران نیز اگر می‌خواهند پژوهش‌شان از محدوده‌ی جغرافیایی ایران بیرون رود و مخاطب جهانی داشته باشد، گریزی ندارند جز این که پژوهش‌شان را به زبانی درآورند که قابل فهم برای جهانیان باشد. البته در کنفرانس‌های دو سالانه انجمن، نشست‌هایی به زبان فارسی نیز داریم.

 آزادی اندیشه: آیا امکان دارد بهطور دقیق و مشخص به پارهای از دستاوردهای «انجمن» در رشد ایران‌شناسی اشاره کنید؟

تورج اتابکی: اجازه بدهید، داوری در این مورد را به شما واگذارم که برای تهیه این گفت‌وگو حتماً به مروری بر کارنامه انجمن بین المللی ایران‌شناسی نشسته‌اید.

*دکتر تورج اتابکی دانش آموخته فیزیک نظری و تاریخ است. او پژوهشگر ارشد آکادمی سلطنتی هلند در پژوهشکده بین‌المللی تاریخ اجتماعی است.  پهنه پژوهش های دانشگاهی تورج اتابکی عبارتند از تاریخ‌نگاری و تاریخ اجتماعی کار. او اینک در همکاری با گروهی از پژوهشگران، مدیریت طرح پژوهش و تدوین تاریخ اجتماعی صد ساله نفت ایران را به عهده دارد.  نام و نشانی مقالات و کتاب‌های تورج اتابکی را در نشانی اینترنتی زیر می‌توان یافت:

 HYPERLINK “http://www.atabaki.nl” \t “_blank” www.atabaki.nl

در کنار پژوهش و تدریس، تورج اتابکی سپهر عمومی رسانه‌ای را نیز برای طرح پژوهش‌های دانشگاهی انتخاب کرده و از این رو همکاری نزدیکی با اقلیم رسانه‌ای دارد. تورج اتابکی اینک ریاست “انجمن ایران پژوهی” را به عهده دارد.

این ‌گفت‌وگو در سومین شماره مجله آزادی اندیشه منتشر شده است.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)