تالاب‌ها احیا می‌شوند، جنگل‌ها نفس می‌کشند

وظایف دولت در حوزه محیط‌زیست در برنامه ششم توسعه به تصویب مجلس رسید. اهمیت این بند از برنامه ششم از آنجایی است که ناظر بر چالش‌های کنونی محیط‌زیست در ایران بوده و در صورت تحقق مفاد آن می‌تواند حال محیط‌زیست کشور ما را خوب کند اما همزمان برخی کارشناسان می‌گویند، این پیش‌بینی‌ها در برنامه‌های چند ساله توسعه آن‌قدر که باید، ضمانت اجرایی ندارد، همان‌طور که برخی پیش‌بینی‌ها در برنامه پنجم توسعه محقق نشد. بااین‌حال، نقطه مثبت فصل محیط‌زیست در برنامه ششم توسعه، افزایش اختیارات سازمان محیط‌زیست در برخی از موارد است. علامه بر این، توجه به حفظ جنگل‌ها و تالاب‌ها از جمله این اتفاقات است. به‌طوری‌که نمایندگان مجلس شورای اسلامی، دولت را مجاز کردند که هرگونه بهره‌برداری تجاری و صنعتی از چوب جنگل‌های شمال از ابتدای سال چهارم اجرای برنامه ششم توسعه ممنوع شود.
بر اساس بند «۱» این ماده، هرگونه بهره‌برداری تجاری و صنعتی از چوب جنگل‌های شمال کشور از ابتدای سال چهارم برنامه ممنوع خواهد بود. دولت مجاز به تمدید قراردادهای طرح‌های جنگلداری مذکور که مدت اجرای آن به اتمام می‌رسد، نیست. در بند «۲» نیز دولت مکلف شد نسبت به اصلاح آن دسته از طرح‌های جنگلداری که مدت اجرای آن تا پایان سال سوم، اجرای قانون برنامه به اتمام نمی‌‌رسد، طبق ضوابط قانونی اقدام کند. در تبصره این بند نیز جمع‌آوری و بهره‌برداری با هدف بهداشت، حفاظت و پرورش جنگل از درختان پیر، خشک سرپا، افتاده، لاپی و آفت‌زده غیرقابل احیا، صرفا با مجوز سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور مجاز شد. نمایندگان مجلس تبصره «۲» بند «۲» را نیز به این شرح مصوب کردند که برداشت درختان جنگلی در راستای اجرای طرح‌های عمرانی مصوب و مجاز، با مجوز سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری بلامانع است. همچنین بهره‌برداری از درختکاری و جنگلکاری‌های دست‌‌کاشت به‌‌منظور زراعت چوب با تشخیص و مجوز سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور مجاز است. در تبصره «۳» مصوب شد که سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در مدت سه‌ سال اول اجرای قانون برنامه، ضمن جلوگیری از انعقاد قرارداد جدید در موارد موضوع بند (۱) و نظارت بر اجرای قراردادهای منعقدشده قبلی، اجرای مفاد این ماده را پیگیری کند.
تالاب‌های ایران در حال محوشدن
نکته مهم دیگر مربوط به وضعیت تالاب‌ها در ایران است، در حال حاضر، یافته‌های حاصل از بررسی وضعیت ۸۴ تالاب مهم و مطالعه‌شده کشور نشان می‌دهد که تعداد ۳۱ تالاب، به‌تدریج تمام یا قسمتی از مساحت مرطوب خود را از دست داده و به منشأ انتشار گردوغبار تبدیل شده‌اند. در مجموع، حدود ۵۸ درصد مساحت کل این تالاب‌ها از بین رفته و بستر آنها به خاک و نمک تبدیل شده است و به‌همین‌دلیل برخی از این تالاب‌ها از فهرست کنوانسیون رامسر، خارج یا درحال خارج شدن هستند. همچنین، پیش‌ازاین نیز مرکز پژوهش‌ها با انتشار گزارشی درباره وضعیت تالاب‌های ایران و قوانین مورد نیاز آن با اشاره به این موضوع اعلام کرده است که از ۴۲ نوع تالاب مشخص‌شده از سوی کنوانسیون رامسر در جهان به‌جز یک نوع تالاب یعنی تالاب‌های تند، بقیه در کشور ایران یافت می‌شوند که بیانگر تنوع بسیار زیاد تالاب‌های ایرانی است. همچنین تعداد تالاب‌های ایران به‌واسطه وسعت بسیار زیاد و محدوده تغییرات ابعاد آنها بسیار وسیع بوده به‌طوری‌که وسعت آنها بین کمتر از چند هکتار تا بیش از ۵۰۰ هزار هکتار در نوسان است. در این میان، بیش از ۸۴تالاب مهم بین‌المللی شناسایی و مطالعه شده است که از بین آنها تاکنون ۳۵ تالاب در قالب ۲۴ عنوان، با مساحت کل ۱,۴۸۳,۲۴۷ هکتار به کنوانسیون رامسر معرفی شده‌اند اما علت این خشکسالی در تالاب‌ها و روند نابودی‌شان از سوی یک عامل قابل توضیح نیست و تنوع فعالیت‌های انسانی در حوضه‌های آبخیز به قدری زیاد و از نظر تأثیرگذاری پیچیده است کـه شـاید نتوان با شفافیت سهم هر یک را در سرنوشت تالاب مشخص کرد.
نسخه برنامه ششم برای تالاب‌ها
بااین‌حال، در فصل محیط‌زیست که روز پنجشنبه از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید، آمده است: «اجرای برنامه عمل حفاظت، احیا، مدیریت و بهره‌برداری مناسب از تالاب‌های کشور با مشارکت سایر دستگاه‌های اجرایی و جوامع محلی به‌ویژه در ارتباط با تالاب‌های ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر به‌طوری‌که تا پایان برنامه، حداقل ۲۰‌ درصد تالاب‌های بحرانی و در معرض تهدید کشور احیا شوند و ضمن حفظ و تثبیت، در روند بهبود قرار گیرند.»
بند‌های محیط‌زیستی برنامه ششم
درمجموع، نمایندگان در جلسه علنی روز پنجشنبه، مجلس شورای اسلامی دولت را موظف کردند برای حفاظت محیط‌زیست، اقدامات زیر را انجام دهد:
اجرای برنامه عمل حفاظت، احیا، مدیریت و بهره‌برداری مناسب از تالاب‌های کشور با مشارکت سایر دستگاه‌های اجرایی و جوامع محلی، به‌ویژه در ارتباط با تالاب‌های ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر؛ به‌طوری‌که تا پایان برنامه، حداقل ۲۰ درصد تالاب‌های بحرانی و در معرض تهدید کشور احیا شوند و ضمن حفظ و تثبیت، در روند بهبود قرار گیرند.
تهیه و تدوین و اجرای برنامه‌های عمل حفاظت‌ از مناطق چهارگانه محیط‌زیست و گونه‌های در معرض تهدید و خطر انقراض حیات‌وحش کشور با رویکرد بهره‌گیری از ظرفیت‌های داوطلبانه اشخاص حقیقی و حقوقی زیست‌یار، مانند سازمان‌های مردم‌نهاد و جوامع محلی.
تأمین اعتبارات ارزی و ریالی مورد نیاز برای اجرای تعهدات بین‌المللی دولت جمهوری‌اسلامی ایران در حوزه محیط‌زیست در قالب بودجه‌های سنواتی. اجرای این بند، منوط به رعایت اصول  «۷۷» و «۱۲۵» قانون اساسی است.
تأمین سهم دولت جمهوری‌اسلامی ایران در پروژه‌های بین‌المللی محیط‌زیستی مشترک با دولت‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی به ‌منظور تشویق و حمایت از جلب کمک‌ها و سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی داوطلبانه و کمک به تأمین هزینه‌های مربوط به کنوانسیون رامسر. اجرای این بند منوط به رعایت اصول  «۷۷» و «۱۲۵» قانون اساسی می‌باشد.
نظارت بر اجرای طرح‌های جامع مدیریت پسماند، به‌ویژه در سواحل دریاها، رودخانه‌ها، جنگل‌ها و دشت‌های حاشیه تالاب‌ها و مدیریت سالانه حداقل ۲۰‌ درصد از حجم پسماندهای موجود با روش‌های مناسب.
سازمان حفاظت محیط‌زیست موظف شده است در محدوده حریم شهرها و روستاها بر اقدامات شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در این خصوص نظارت کند.
تهیه و اجرای طرح جامع پیشگیری و اطفای حریق در عرصه‌ تحت مدیریت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و سازمان حفاظت محیط‌زیست با همکاری دستگاه‌های اجرایی، نظامی (در زمان صلح) و انتظامی.
تکمیل و اجرای تأسیسات جمع‌آوری، تصفیه، بازچرخانی و مدیریت پساب و فاضلاب در شهرها، شهرک‌های صنعتی و خدماتی و سایر واحدهایی که فاضلاب با آلایندگی بیش از حد مجاز از استانداردهای ملی تولید می‌نمایند، از طریق عقد قرارداد فروش یا پیش‌فروش پساب خروجی تأسیسات موجود یا طرح‌های توسعه آتی.
بر‌این‌اساس، دولت مجاز است از طریق تشویق سرمایه‌گذاران بخش خصوصی یا عقد قرارداد با آنان، نسبت به موارد این بند اقدام کند.
احیا، توسعه و غنی‌سازی جنگل‌ها در سطح ۸۱۵ هزار هکتار؛
اجرای عملیات آبخیزداری و حفاظت از خاک و آبخوان حداقل درسطح ۱۰ ‌‌میلیون هکتار؛
بیابان‌زدایی و کنترل کانون‌های بحرانی آن، حداقل در سطح یک میلیون و ۱۴۰ هزار هکتار؛
تهیه نقشه‌های حدنگاری (کاداستر) منابع ‌طبیعی حداقل ۱۱۴میلیون هکتار و اراضی کشاورزی حداقل ۲۰ میلیون هکتار با رعایت قانون حدنگار (کاداستر)؛
ارتقای پوشش صددرصد  حفاظت از جنگل‌ها، مراتع و اراضی ملی و دولتی و مناطق چهارگانه زیست‌محیطی با مشارکت جوامع محلی و ارتقای ضریب حفاظت از جنگل‌ها و مراتع کشور به ‌منظور پایداری جنگل‌ها و همچنین تعادل‌بخشی دام و مراتع سالانه حداقل ۱۰  درصد؛
رفع تداخل موضوع ماده «۵۴» قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور، مصوب یکم اردیبهشت سال ۱۳۹۴، سالانه حداقل ۱۰‌درصد در کلیه موارد، ازجمله اراضی‌ای که درباره آنها حکم قضایی صادر شده است؛
اجرای برنامه مدیریت سبز، شامل مدیریت مصرف انرژی، آب، مواد اولیه، تجهیزات و کاغذ، کاهش مواد جامد زائد و بازیافت آنها در ساختمان‌ها و وسایط نقلیه، در کلیه دستگاه‌های اجرایی، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی؛
احیای رویشگاه‌های مرتعی و توسعه گیاهان دارویی به میزان حداقل ۹ میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار و افزایش حداقل ‌صد هزار هکتار به سطح زیرکشت گیاهان دارویی به‌نحوی که در پایان برنامه به۲۵۰هزار هکتار برسد؛
فراهم‌کردن منابع ارزی و ریالی لازم جهت تبدیل پسماند به کود یا انرژی برای شهرهای مختلف طی برنامه با همکاری بخش خصوصی و شهرداری‌ها؛
اقدامات سیاسی، اقتصادی و عمرانی لازم برای تثبیت، استمرار و افزایش حقابه به رودخانه‌های مشترک و مرزی مانند هیرمند و تأمین حقابه زیست‌محیطی آنها؛
تهیه، تدوین و اجرای برنامه ‌عمل حفاظت و مدیریت از مناطق چهارگانه ‌محیط‌زیست و گونه‌های در معرض تهدید و خطر انقراض حیات ‌وحش کشور با رویکرد بهره‌گیری از ظرفیت‌های داوطلبانه و مشارکت اشخاص حقیقی و حقوقی با اولویت جوامع محلی و سازمان‌های مردم‌نهاد توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست؛
بازنگری در محدوده مناطق چهارگانه محیط‌زیست و همچنین تعریف و تقسیم‌بندی جدید مناطق با توجه به تقسیمات نوین اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (UCN) توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور؛
کشاورزان و دامدارانی که محصولات آنها با تشخیص جهادکشاورزی شهرستان در معرض تهدید حیات‌وحش است، می‌توانند برای جلوگیری از خسارت نسبت به محصور‌نمودن مزارع خود اقدام کنند.