بازخوانی یک کتاب؛ نکتههای ویرایش
کتاب «نکتههای ویرایش» نوشتهی علی صلحجو نشان داده با اینکه سالها از اولین چاپش میگذرد، همچنان حس تازگی و نیازش برای خواندهشدن را از دست ندادهاست. کتاب، با اینکه چه در شکل ظاهری و چه در ساختار طرح موضوعاتش، ریخت یک کتاب علمی و پژوهشی یا به زبان بهتر، آکادمیک را ندارد؛ اما بههیچرو نمیتوان بیاعتنا از کنارش گذشت. صلح جو که کارش را از نمونهخوانی انتشارات فرانکلین در دههی ۴٠ آغاز کرده در طی نیمقرن به یکیاز برجستهترین ویراستاران ایران تبدیل شده که از اهمیت حوزهی فعالیتش به خوبی آگاه است؛ بهطوریکه برگزاری دورههای جدی آموزش ویراستاری زیر نظر او در چندسال اخیر، نشانی از این آگاهیست. آگاهی و درک مهارتی بیحاشیه و در سکوت که اهمیتش میتواند در همان سکوت از یادها برود. «نکتههای ویرایش» یادآوری این مهم است.
کتابی مهم
«نکتههای ویرایش»، کتاب مهمیست؛ اما این مهمبودن هیچ از حس شیرین خواندن آن کم نمیکند. از سویی، جذابیتش در آنست که به مسئلهای فنی یعنی حوزهی ویراستاری و مترجمی و مسائلی پیرامون نگارش میپردازد و میتواند همچنان مفرح باشد. صلحجو زبانی ساده، کمی شوخ ولی حسابشده را برای کتاب خود برگزیدهاست. کتاب از حدود ١۵٠ یادداشت خیلی کوتاه تشکیل شده که نویسنده در طول مدت کار خود، آنها را نوشتهاست. بعضیاز یادداشتها واقعا یک خاطرهی تمامعیار است که تجربهای گرانسنگ را در چند سطر کوتاه منتقل میکند. با اینحال، نویسنده که تا آن زمان با نوشتن کتاب «گفتمان و ترجمه» و همچنین ترجمه و ویراستاری کتابهای زبانشناسی از جمله آثار کوندراتف، چامسکی و… تبحر خود را در حوزههای زبانشناختی نشان دادهبود، از دادن ماخذهای اینچنینی نیز غفلت نمیکند. زبان کتاب که ویراست دومی از آن هم روانهی بازار شده در لحظاتی به زبان خرمشاهی در «گژتابیهای ذهن و زبان» نزدیک میشود؛ با اینحال، صلحجو توانستهاست در جذب طیف وسیعی از مخاطب کتابخوان، موفق عمل کند؛ بیآنکه یکی را فدای دیگری کند. نکتهی دیگری که اینکتاب را همچنان مهم جلوه میدهد، جنبهی کاربردی آنست؛ زیرا نویسنده بهعنوان یکی از کارکشتهترین ویراستاران ایران، مواد و مصالح کتاب را بر اساس اتفاقات و چالشهایی که در طول دوران ویراستاری خود، با آنها مواجه بود، فراهم آوردهاست. بههمیندلیل، کتاب از نقطهنظر ساختاری، فراروی از یک تحقیق علمی-پژوهشی صرف است و به سویههای عملی-کاربردی ویرایش می پردازد. این نکته تا آنجا بروز میکند که صلحجو در یادداشت «جلوگیری از حوادث ویرایش» چندین صفحه را به جزئیترین حوادثی که میتواند باعث عدم هماهنگی بین نویسنده (متن دستنویس)، ویراستار، نمونهخوان، تایپیست و… شود، اختصاص میدهد و در آخر این یادداشت، بهدرستی اضافه میکند که «اینها چیزهایی نیست که در کتابهای دربارهی ویرایش بیاید؛ بلکه موارد نادریست که در طول زمان و تجربهی کاری پیش میآید… ویراستار، کارش ویرایش بهمعنای محدود کلمه نیست؛ عقابوار باید همهسو را بنگرد و همهچیز را ببیند».
نقد ویرایش صوری
«نکتههای ویرایش» همچنانکه نقدی بر ویراستاری صوریست، قصد دارد تحلیلی از ویراستاری ساختاری و احیانا گفتمانی ارائه دهد؛ «ویراستاری که صرفا مترصد یافتن کلمه یا جملهی نادرست یا ناروان است، ویراستار خوبی نیست. ویراستار باید به کمبودها نیز حساس باشد». نویسنده که بحث گفتمان را با یادداشتی جذاب با عنوان «راز پیروزی ذبیحا…» آغاز میکند، مبحث گفتمان را همزمان برای ویرایش و ترجمه بهکارمیبندد؛ «بدون رعایت ضوابط گفتمانی نمیتوان نوشتهی خوبی عرضه کرد. این ضوابط، چه در تالیف و چه در ترجمه، باید درنظرگرفته شود». صلحجو با بیان اینکه «گاه ویراستار تغییراتی در جمله میدهد که در مقیاس جمله موجه نمینماید؛ اما با معیارهای گفتمانی موجه است» مثالی را برای این حکم میآورد که دقیقا تجربهی خود اوست. «من یکبار جملهی «لیر، پیرمردیست» را به «لیر، مرد پیریست» تغییر دادم. به ظاهر تغییر بیفایدهایست؛ اما بهنظر من در آنجا لازم بود. جملهی مذکور، اولین جملهی مقالهای بود دربارهی نمایشنامهی شاهلیر اثر ویلیام شکسپیر که از انگلیسی به فارسی ترجمه شدهبود. دو عامل مرا به این کار واداشت؛ اول اینکه جملهی مزبور، اولین جملهی مقاله بود و دیگر اینکه جملهای کوتاه بود. بهنظر من، جملهی دوم را بهتر میتوان بهعنوان یک جملهی مستقل و آغازکننده پذیرفت؛ درحالیکه جملهی اول اینطور نیست. بهنظر میرسد که جملهی اول باید ادامه داشته باشد. مثلا، چیزی نظیر لیر، پیرمردیست با سه دختر».
نکتههایی از «نکتههای ویرایش»
١. «نکتههای ویرایش» ممکن است در ابتدا (وبلاگی) بهنظر برسد؛ اما کتابی دقیق است که لااقل باید از نظر ویرایشی نگرههای خود را عینی کند که میکند.
٢. بعضی از یادداشتها مهمتر از بقیه جلوه میکنند. برای مثال، مبحث پاراگراف، رسمالخط با زیرمجموعههای «را»، «فاصلهی برونکلمهای و درونکلمهای»، بخش نحو و اکثر زیرمجموعههایش.
٣. کتاب، چندباری گافهای اساتید را برای مثال (اما به رندی) میآورد. از پروفسور داریوش آشوری و دکتر میر شمسالدین ادیب سلطانی گرفته تا سرهنویسترین سرهنویسان! دکتر میر جلالالدین کزازی. بهویژه خواندن همین بخش دکتر کزازی با نام «به عنوان»، نزد سرهنویسان توصیه میشود.
۴. کتاب «نکتههای ویرایش» علی صلحجو در اصل، ادای دینیست به دکتر غلامحسین مصاحب که صلحجو از «اولین»های او بسیار نام میبرد؛ «بعدها، فهمیدیم کسان دیگری در جاهای دیگر دنیا هستند که نام ویراستار دارند؛ اما کارهایی شبیه کار ما انجام نمیدهند؛ کسانیکه به احتمال قوی، به اندازهی ما «میباشد» را به «است» تبدیل نکردهاند؛ بلکه حدود و ثغور پروژه را تعیین کردهاند، آدمهای دستبهقلم و دانشمند رشتههای گوناگون را مشخص کردهاند، راه ارتباطگیری با آنها را یافتهاند، روزها و هفتهها با آنها نشستهاند و دربارهی پروژه حرف و رای زدهاند، اندازه و سطح علمی و سطح زبانی نگارش مقالات را تعیین کردهاند و کارهایی ازایندست. شادروان غلامحسن مصاحب، یکیاز اینها بود؛ اما هیچکس او را بهعنوان ویراستار نمیشناخت».
۵. «نکتههای ویرایش» کتابیست که هم میتوانید با اطمینان بخوانید و هم با اطمینان پیشنهاد کنید؛ بیاینکه لزوما نگران باشید پیشنهادشوندهی شما نویسنده، مترجم یا حتا ویراستار نباشد.
نظرات
این یک مطلب قدیمی است و اکنون بایگانی شده است. ممکن است تصاویر این مطلب به دلیل قوانین مرتبط با کپی رایت حذف شده باشند. اگر فکر میکنید که تصاویر این مطلب ناقض کپی رایت نیست و میخواهید توسط زمانه بازیابی شوند، لطفاً به ما ایمیل بزنید. به آدرس: tribune@radiozamaneh.com
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نظر را بنویسید.