ایان برمر – مجله تایم: در حالی که تمام توجهات به توافق هسته ای مطرح شده با ایران در داخل ایالات متحده آمریکا به توانایی ساخت سلاح توسط این کشور متمرکز است، داستان دیگری نیز در جریان است. به عنوان بخشی از توافق هسته‌ای صورت گرفته، تهران از تحریم‌های بین‌المللی رهایی خواهد یافت که می‌تواند به تجدید حیاتِ اقتصاد ایران منجر شود.

برای فهم برندگان و بازندگان احیای اقتصاد ایران، در اینجا به پنج نمونه‌ اشاره می کنیم؛

تاثیرات اقتصادی تحریم‌ها

از زمان سختگیرانه‌تر شدن تحریم‌ها در سال ۲۰۱۱، جدا افتادن ایران از سیستم بین‌المللی بانکی و از دست دادن درآمدهای نفتی‌اش باعث شد تا واحد پولی این کشور (ریال) دو سوم ارزش خود را در برابر دلار از دست بدهد. تورم سیری صعودی تا ۴۰ درصد داشته و قیمت کالاهای اساسی و سوخت به صورت خاص افزایش یاقته است. براساس تخمین‌ها، آخرین دور تحریم ها تولد ناخالص داخلی (GDP) ایران را تا ۲۰ درصد کاهش داده و نرخ بیکاری را به ۱۰/۳ درصد رسانده است.

اما اکنون پس از توافق صورت گرفته، ایران تبدیل به بزرگ‌ترین کشور برای پیوستن دوباره به بازار بین‌المللی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوری خواهد شد. براساس برخی تخمین‌ها، رشد اقتصاد ایران در یک سال آینده، با دو درصد افزایش، به بیش از ۵درصد رشد تولید ناخالص داخلی خواهد رسید و پس از ۱۸ ماه، رشد تولد ناخالص داخی میتواند به ۸درصد برسد.

تاثیرات اجتماعی تحریم‌ها

برداشتن تحریم‌ها همچنین به ایران کمک خواهد کرد تا بهترین و زبده‌ترین نیروی‌های انسانی خود را در داخل کشور نگه دارد. از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳ بیش از سیصدهزار ایرانی کشورشان را در جستجوی شرایط بهتر ترک کرده‌اند. در حال حاضر ۲۵ درصد از ایرانیان با تحصیلات عالیه در کشورهای توسعه یافته‌ی عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OCED) در خارج از ایران زندگی می‌کنند. براساس برخی آمارها، این بالاترین نرخ فرار مغزها در جهان به شمار می‌رود. بنا بر گزارش‌های بانک جهانی، اقتصاد ایران سالانه ۵۰ میلیارد دلار در نتیجه جستجوی استعدادهایش برای یافتن کار در خارج از کشور، از دست می‌دهد. برداشته شدن تحریم‌ها برخی از ایرانیان تحصیل کرده را ترغیب خواهد کرد که شانس خود را درون کشورشان امتحان کنند.

بازگشت ایران به بازار نفت

ایران در جایگاه چهارمین کشور بزرگترین دارنده ذخایر نفتی اثبات شده‌ی جهان قراردارد و میزان کل ذخایر نفتی این کشور ۱۵۷/۸ میلیارد بشکه تخمین زده می‌شود. این میزان برای تامین ۴۰سال نفت چین کافی است. ایران در حال حاضر روزانه ۲/۸ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند. آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است که پایان تحریم‌ها به ایران اجازه خواهد داد تا ظرف مدت یک ماه، تولید نفت خود را ۶۰۰هزار تا ۸۰۰هزار بشکه در روز افزایش دهد؛ به طور تقریبی ۴درصد تولید نفت جهانی. ورود دوباره‌ی نفت ایران به بازار جهانی می‌تواند پیش‌بینی‌ها برای قیمت جهانی نفت خام در سال ۲۰۱۶ را به ۵ تا ۱۵ دلار به ازای هر بشکه کاهش دهد. این خبر خوبی برای مصرف‌کنندگان نفت به شمار می رود، اما خبر بدی برای عربستان صعودی است که در سال‌های آینده سهم بیشتری از بازار نفت را با افزایش تولید و صادرات ایران و عراق، از دست خواهد داد.

برندگان خارجی

با ورود دوباره‌ی ایران به اقتصاد جهانی، بازار مصرفی این کشور با جمعیت ۷۸/۵ میلیون نفری – دومین کشور پرجمعیت در خاورمیانه پس از مصر- بسیاری از توجهات بین‌المللی را به خود جلب خواهد کرد.

ترکیه، امارات متحده عربی و عمان اولین سهم را از تجارت با ایران و سرمایه‌گذاری در این کشور به دست خواهند آورد. در کنار این کشورها، شرکت‌های بین‌المللی نفتی نیز برای سودبردن از بازار ایران در صف هستند. مقامات تهران هم اکنون بسترسازی امنی را برای ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در توافق‌های جدید انرژی خود با شرکت‌های غربی آغاز کرده‌اند. ایران به همه‌ی کمک‌های ممکن در این زمینه احتیاج دارد؛ بخش فرسوده انرژی این کشور به حدود ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای بازسازی محتاج است.

علاوه بر این بخش، بخش های دیگر نیز از ورود دوباره ایران به بازارهای بین‌المللی سود خواهند برد. در سال ۲۰۱۴ بعضی از شرکت‌های حوزه‌ی سلامت آمریکا اجازه انجام مبادلات تجاری با ایران را با هدفهای انسان دوستانه دریافت کردند، ولی آخرین سفت کردن پیچ تحریم‌ها، صادرات آنها به ایران را تا ۵۰ درصد کاهش داد. علاوه بر این، وزیر حمل و نقل ایران اعلام کرده است که این کشور به جایگزینی ۴۰۰ هواپیمای تجاری خود در ده سال آینده نیاز خواهد داشت، که درآمد بالقوه‌ی آن برای شرکت‌های هواپیمایی خارجی مانند ایرباس و بویینگ حداقل ۲۰ میلیارد دلار است.

چین، روسیه و فرانسه نیز احتمالا از احیای اقتصاد ایران سود خواهند برد. همه آنها جایگیری‌های لازم برای مبادلات تجاری بیشتر در را ایران انجام داده اند؛ و همه‌ی آنها از اضطراب روزافزون سعودی‌ها که به دنبال بی‌نیاز شدن از تجهیزات دفاعی آمریکا و بازاری برای صادرات نفت خود هستند، بهره خواهند برد.

تنش‌های منطقه‌ای

منتقدان توافق هسته‌ای اصرار دارند که پول بیشتر برای ایران به معنی مشکلات بیشتر برای خاورمیانه است. در حال حاضر عربستان سعودیِ سنی و ایرانِ شیعی از طریق نمایندگان خود در عراق، سوریه و یمن در حال جنگ هستند، اما هزینه‌های نظامی ایران و عربستان قابل مقایسه نبوده است. مطابق انستیتو بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم، دولت عربستان سعودی در سال ۲۰۱۴ بیش از ۸۰ میلیارد دلار صرف هزینه‌‌های دفاعی کرده، اما  سرویس تحقیقاتی کنگره آمریکا گزارش کرده که ایران تنها ۱۵ میلیارد در این زمینه خرج کرده است. با تزریق شدن پول بیشتر به اقتصاد ایران در نتیجه‌ی برداشته شدن تحریم‌ها، این رقابت نظامی شدت خواهد گرفت. حتی تحت تحریم‌ها، ایران به کمک‌های مالی خود برای عملیات‌های حزب‌الله در منطقه ادامه داده که به باور تحلیلگران هزینه‌ای بین ۶۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار برای تهران دربرداشته است. تهران همچنین در این مدت راهی برای رساندن ماهیانه یک تا ۲ میلیارد دلار برای سرپا نگه داشتن رژیم اسد در سوریه پیدا کرده است.

و در نهایت، اگر مقامات تهران تصمیم بگیرند به گروه‌های شبه نظامی شیعی عراقی در جنگ با داعش کمک مالی بیشتری بکنند، ایالات متحده آمریکا می‌تواند به صورت غیرمستقیم از این ثروت بادآورده ایران سود ببرد. از نقطه نظر دولت اوباما، بهتر است که ایران کار بیشتری در عراق انجام دهد تا امریکا مجبور نباشد کاری انجام بده. 

• «ایان برمر» ستون‌نویس روابط بین‌الملل مجله تایم است. او رئیس گروه اورآسیا، مشاوره خطرات سیاسی و استاد علوم سیاسی در دانشگاه نیویورک است. آخرین کتاب او «ابرقدرت: سه انتخاب برای نقش آمریکا در جهان» (Superpower: Three Choices for America’s Role in the World) نام دارد.