امنیتی‌ها جانشین‌ هیاتی‌ها در صدا و سیما

محمد سرافراز که پیش از این معاونت برون‌مرزی این سازمان را برعهده‌ داشت٬ به دستور رهبری از ۱۵ آبان جانشین عزت‌الله ضرغامی شد. ریاست او بر صدا و سیمای جمهوری اسلامی اما از نظر علی‌اصغر رمضان‌پور تحلیلگر مسایل رسانه‌‌ای٬ باعث خواهد شد که «اختیار عمل از هیاتی‌ها گرفته شده و در دست نهادهای امنیتی قرار می‌گیرد».

بنا به حکم آقای خامنه‌ای٬ «صلاحیت‌ها» و «تجربه‌ طولانی مدیریتی» و «آشنایی گسترده»ی سرافراز در صدا و سیما از جمله مواردی‌ست که باعث انتصاب وی در این سمت شده است. طبق همین حکم نیز ماموریت این سازمان «هدایت و مدیریت فرهنگی و افکار عمومی جامعه» تعریف شده که وظیفه‌اش «گسترش دین و اخلاق٬ امید و آگاهی و ترویج سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی میان آحاد ملت» است.

سرافراز از سال ۷۱ معاون برون‌مرزی صدا و سیما بود. وی چند سال پیش با حکم آقای خامنه‌ای٬ به عنوان یکی از اعضای حقیقی شورای عالی فضای مجازی٬ منصوب شد.

از جمله حامیان سرافراز٬ آقای خامنه‌ای٬ نهادهای امنیتی و سپاه هستند. بنا به اخبار رسیده به جرس٬ ارتباط وی با بیت رهبری بیشتر از طریق اصغر حجازی٬ مشاور خامنه‌ای صورت می‌گرفت و از سوی دیگر سرافراز با محمد محمدی‌گلپایگانی٬ رییس دفتر آقای خامنه‌ای نیز رابطه‌ی خوبی داشت. ارتباط او با منوچهر متکی٬ وزیر امور خارجه اسبق نیز عاملی برای پیشرفت او در جمهوری اسلامی بود. رییس جدید صدا و سیما از اوایل دهه‌ی ۷۰ به عنوان «آدم وابسته به بیت» در این سازمان شناخته می‌شد که با سیاست‌های دولت رفسنجانی نیز همراه نبود.

علی‌اصغر رمضان‌پور٬ معاون فرهنگی وزیر ارشاد دوره اصلاحات اما سرافراز را از سال ۱۳۶۵ می‌شناسد؛ زمانی‌که رییس جدید صدا و سیما مطالب سیاسی را در بخش برون‌مرزی رادیو و تلویزیون می‌نوشت: «او بیشتر نویسنده‌ی دیدگاه‌هایی بود که به طور رسمی از سوی وزارت امور خارجه و سپاه که آن موقع در امور برون‌مرزی فعال بود٬ درباره امور خارجی مطرح می‌شد». به گفته‌ی رمضان‌پور دیدگاه سرافراز از همان زمان «افراطی» بود: «نگاهی مبتنی بر بسط اسلام در جهان».

رمضان‌پور گفت با آن‌که در آن زمان٫ فضای عمومی به سوی دوری از دیدگاه «صدور انقلاب» پیش می‌رفت٬ «سرافراز اما بر این نظریه افراطی جمهوری اسلامی به عنوان ام‌القرا تاکید داشت. با آن‌که بسیاری از کارشناسان برون‌مرزی که دیدگاه‌های مستقلی داشتند به بهانه‌های مختلف با مداخله نهادهای امنیتی کنار گذاشته شده یا از نوشتن منع شدند اما موقعیت سرافراز به دلیل نزدیکی دیدگاه‌هایش به این نهادهای امنیتی بهتر شد. آن زمان سپاه و وزارت اطلاعات کنترل شدیدی بر بخش برون‌مرزی صدا و سیما داشتند».

به گفته‌ی رمضان‌پور سرافراز در تیم رسانه‌ای تهیه‌‌کننده‌ی برنامه‌ی «هویت» نیز حضور داشته است. این برنامه در سال ۱۳۷۵ از شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی پخش شد که با انتقاد از نویسندگان و روشن‌فکران٬ اعتراف‌های تلویزیونی برخی از زندانیان سیاسی را که در زندان ضبط شده بود٬ پخش می‌کرد.

در این برنامه اعتراف‌های علی‌اکبر سعیدی سیرجانی٬ عزت‌الله سحابی و غلام‌حسین میرزاصالح پخش و هوشنگ گلشیری در آن «خائن» توصیف شد. از سعید امامی و حسین شریعتمداری به عنوان دست‌اندرکاران تهیه این برنامه نام برده می‌شود.

رمضان‌پور در صحبت‌های خود به راه‌اندازی شبکه‌ی افق نیز اشاره کرد که مجموعه‌ای که پشیبان این شبکه هستند، از جمله حامیان سرفراز نیز به شمار می‌آیند که این مساله نشان‌دهنده‌ی دورنمای انتظارات این جناح از رییس جدید صدا و سیماست.

شبکه افق مردادماه سال جاری پخش آزمایشی خود را آغاز کرد. هدف از راه‌اندازی این شبکه پرداختن به «انقلاب اسلامی» و «ارزش‌های انقلابی» اعلام شده: «اما این شبکه در اختیار چهره‌های تبلیغاتی نزدیک به بسیج و جناح‌های تندرو قرار گرفته به گونه‌ای که منتقدان نزدیک به دولت از آن به عنوان شبکه جبهه‌ی پایداری یاد می‌کنند». از نظر رمضان‌پور این شبکه «به نمایش آثار تبلیغاتی می‌پردازد که پیش از این در سایت‌های نزدیک به سپاه و بسیج قابل دسترسی بوده است».

معاون فرهنگی وزیر ارشاد دولت اصلاحات معتقد است که با ریاست محمد سرافراز بر صدا و سیما٬ سیاست‌ اداره‌ی این سازمان تغییری نخواهد کرد و برنامه‌هایی مانند آن‌چه در «هویت» پخش می‌شد یا «بیست‌ و سی» گسترش بیشتری خواهند یافت. رمضان‌پور٬ رییس جدید صدا و سیما را فردی «بی‌حاشیه» از نظر مالی و «اخلاقی با معیارهای جمهوری اسلامی» توصیف کرد.

سرافراز اما در اسفند ۹۱ از سوی اتحادیه اروپا به نقض حقوق بشر متهم شد و نام‌اش در لیست تحریمی‌های این اتحادیه قرار گرفت. وی متهم شده که با نیروهای امنیتی همکاری کرده و سلسله برنامه‌هایی را با محور «اعتراف بازداشت‌شدگان» پخش کرده است. اتحادیه اروپا ضمن محکوم کردن فعالیت‌های رییس جدید صدا و سیما٬ خواستار آن شده بود که دارایی‌های وی ضبط و از ورودش به کشورهای عضو اتحادیه اروپا جلوگیری شود.

یکی از اتهام‌های سرافراز پخش «اعتراف»های مازیار بهاری٬ روزنامه‌نگار و مستندساز است. وی بعدها گفت سخنان پخش شده در برنامه «ایران امروز» را «تحت فشارهای شدید روحی» بیان کرده بود. پرس‌تی‌وی با شکایت بهاری٬ از سوی سازمان تنظیم مقررات رسانه‌ای بریتانیا (آفکام) در سال ۲۰۱۱ به پرداخت ۱۰۰ هزار پوند محکوم شد.

پیش از سرافراز و بعد از به قدرت رسیدن جمهوری اسلامی٬ صادق‌ قطب‌زاده٬ محمد هاشمی٬ علی لاریجانی و عزت‌الله ضرغامی ریاست صدا و سیما را برعهده داشتند. طبق قانون اساسی هیچ رادیو و تلویزیون خصوصی در ایران امکان فعالیت ندارد.

در دوره‌ی معاونت برون‌مرزی سرافراز سه تلویزیون العالم به زبان عربی٬ پرس‌تی‌وی به زبان انگلیسی و هیسپان‌تی‌وی به زبان اسپانیولی به مجموعه‌ی شبکه‌های زیر پوشش جمهوری اسلامی افزوده شد. مدیریت پرس‌تی‌وی و هیسپان‌تی‌وی به طور مشخص برعهده‌ی سرافراز بوده و شعار این سه شبکه «بازتاب بی طرفانه خبرهای مهم جهان و خبر از دیدگاهی نو» است.

بحران‌های صدا و سیما و انتظارهای رهبر

آقای خامنه‌ای روسای صدا و سیما را شخصا انتخاب می‌کند و در حکم‌های انتصاب٬ انتظارات خود را از آن‌ها شرح می‌دهد. وی همواره اعلام کرده که این سازمان در خدمت «هدف‌های اسلام و انقلاب» و مهم‌ترین وظیفه‌اش مقابله با «تهاجم تبلیغاتی» و «فرهنگ استکبار» است.

رهبر جمهوری اسلامی در حکم دوره‌ی دوم ریاست علی لاریجانی بر صدا و سیما تاکید کرده بود که این سازمان «نه وسیله‌ای صرفا برای سرگرمی یا خبررسانی٬ بلکه مدرسه‌ای عمومی برای همه است که برنامه‌هایش تاثیر عمیقی بر روحیه و فکر و رفتار و فرهنگ مخاطب دارد».

با این وجود عمل‌کرد عزت‌الله ضرغامی٬ رییس پیشین سازمان صدا و سیما٬ از همان ابتدا با انتقادهایی مواجه بود. نخستین سال ریاست وی با آخرین سال فعالیت دولت خاتمی و برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری شد. آن زمان اصلاح‌طلبان معتقد بودند که صدا و سیما فعالیت‌های شهرداری تهران٬ با ریاست محمود احمدی‌نژاد٬ را بیش از فعالیت‌های دولت پوشش می‌دهد.

در آخرین روزهای ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد٬ دولت مالکیت ۸۶ هکتار از زمین‌های نمایشگاه بین‌المللی تهران را به صدا و سیما واگذار کرد. بعدها اکبر ترکان٬ از نزدیکان حسن روحانی٬ گفته بود که این اقدام به منظور «قدردانی» دولت احمدی‌نژاد از عمل‌کرد ضرغامی صورت گرفته است.

دولت احمدی‌نژاد از نظر آقای خامنه‌ای «نزدیک‌ترین دولت» به وی محسوب می‌شد. با این حال و در سال‌های پایانی فعالیت دولت و هم‌زمان با فاصله گرفتن آن از اصول‌گرایان٬ حمایت‌های صدا و سیما نیز از وی کمتر شد. این رسانه بخشی برای توصیف بخشی از نزدیکان احمدی‌نژاد از عبارت «جریان انحرافی» استفاده می‌کرد.

حسن روحانی٬ رییس دولت یازدهم نیز پس از ریاست‌جمهوری٬ صدا و سیما را مورد انتقاد قرار داد که «حاضر نیست خدمات دولت را برای مردم تبیین کند و دولت از لحاظ تبلیغاتی دست تنهاست». دلیل این اختلاف نظر٬ انتخاب مجری برنامه بود. خبرگزاری‌های نزدیک به دولت آن زمان نوشتند که رییس سازمان صدا و سیما مانع پخش این گفت‌وگوی زنده شده.

محمد حسینی٬ وزیر ارشاد دولت احمدی‌نژاد٬ غلام‌علی حدادعادل٬ نماینده مجلس٬ عبدالرضا رحمانی‌فضلی٬ وزیر کشور و علی دارابی از معاونان صدا و سیما دیگر کسانی بودند که نام‌شان برای ریاست این سازمان مطرح شده بود. اما در نهایت محمد سرافراز٬ به عنوان رییس جدید این سازمان انتخاب شد.

خبرگزاری فارس در گزارشی «بزرگ‌ترین توفیق‌های» او ردر مدت زمان حضورش در صدا و سیم را «در عرصه خبر و اطلاع‌رسانی» دانسته بود. ضرغامی نیز وی را فردی توصیف کرده که طی سال‌های گذشته «بخش مهمی از موضع آفندی رسانه ملی را اداره کرده» و «در جریان حوادث سال ۸۸ و فتنه، خوش درخشیده» است.

سرافراز سه سال پیش در مصاحبه‌ای با وب‌سایت رهبر جمهور‌ی‌اسلامی٬ گفته بود که «مردم منطقه» اعتمادی به رسانه‌های غربی ندارند و «برای همه روشن است که بی‌بی‌سی یک رسانه‌ی آزاد نیست».

او سال هشتاد و هفت نیز در مراسم سال‌گرد تاسیس شبکه پرس تی‌وی٬ با اشاره به «موفقیت‌های این شبکه»٬ گفته بود که پرس تی‌وی «توانسته اخبار ایران و دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب و سایر مسوولان را به طور گسترده و زنده پخش کند».

رییس جدید سازمان صدا و سیما٬ فرزند ابوالفضل سرافراز٬ نماینده پیشین ولی‌فقیه در سازمان هواپیمایی کشور است. یکی از برادران وی نیز در بمب‌گذاری دفتر حزب جمهوری اسلامی در هفتم تیر ۱۳۶۰ کشته شد و برادر دیگرش در جنگ میان ایران و عراق جان باخت.

آیدا قجر