آزادراه تهران شمال؛ نمادی از یک شکست

علی جلالی

علی جلالی

یکی از مهمترین پروژه های زیرساختی در کشور با توجه به زمینه های رشد منطقه ای و استعدادهای تجاری و گردشگری در شمال ایران، راه اندازی یک راه مطمئن و کامل است که مسیر حمل و نقل مسافر و کالا را با بخش شمالی کشور و سواحل دریای خزر امکان پذیر سازد.

مسیری که علی رغم بالابردن امکان سفرهای توریستی به شمال کشور و رونق هر چه بیشتر این صنعت در آن منطقه، امکان ترانزیت بخش عمده ای از وسایل حمل و نقل داخلی و خارجی را فراهم کند.

اگر چه این طرح از همان ابتدا یک پروژه عظیم و قابل توجه به نظر می رسید، اما گویی از همان ابتداء همیشه با بدبیاری های مختلف روبرو شده و با پیروزی انقلاب و توقف نزدیک به دو دهه، دوباره به جریان افتاده و اینبار هم مورد قهر مدیریتی قرار گرفته و تا کنون نیز علی رغم صرف هزینه های فراوان از بیت المال کشور، هنوز به انتهاء نرسیده است.

بدون توجه به عمر نزدیک به نیم قرن این پروژه پیر و ناقص، باید این موضوع را پذیرفت که طولانی شدن این طرح و عملی نشدن آن، علی رغم تمام ادعاهایی که از سوی نیروهای متخصص در بخش های مختلف کشور مطرح شده، می تواند بیانگر عدم توانایی نظام مدیریتی و مهندسی کشور در اتمام اینچنین پروژه هایی باشد.

حال اگر حتی پروژه پس از نزدیک به ۵۰ سال به انتهاء رسیده و کامل هم شود، که امری محال است، باید پرسید که آیا در نهایت این یک سمبل ضعف و شکست در انجام پروژهای بزرگ کشور خواهد بود؟ آیا ادامه پروژه به صلاح اقتصاد و منابع کشور است؟ و آیا در نهایت با توجه به هزینه های سرسام آور انجام شده تا به امروز می توان امید داشت که به زودی طرح مذکور به پایان رسیده و جبران خسارت های مالی و اقتصادی آن نیز عملی گردد؟

آغاز دوباره ساخت و ساز

روز گذشته مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیر بناهای حمل و نقل کشور در گفت‌و‌گو با خبرگزاری کار از کنسرسیومی با حضور شرکت‌های داخلی و بنیاد مستضعفان در پروژه آزادراه تهران- شمال خبر داد.

به گزارش ایلنا، ساخت آزاد راه تهران- شمال را تیم متخصص شرکت‌های راهساز داخلی به عهده گرفتند که در این تیم بنیاد مستضعفان کماکان حضور دارد و مشارکت قرارگاه خاتم مطرح نیست.

براین اساس، مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیر بناهای حمل و نقل کشور با بیان اینکه تیم ایرانی متخصص در آزادراه تهران- شمال مستقر شده‌اند، ‌ گفت: ‌”حداکثر تا دو هفته دیگر جزییات شرکت‌های سازنده و تکلیف آزادراه تهران- شمال را اعلام می‌کنیم.”

به نوشته این خبرگزاری، علی نورزاد با اشاره به میزان سرمایه گذاری شرکت‌ها برای اتمام این پروژه، گفت: “عدد و ارقام سرمایه گذاری بستگی به روش کاری دارد که انتخاب می‌شود بنابراین در حال حاضر نمی‌توان چیزی از میزان سرمایه گذاری گفت.”

تعلل دولت یازدهم

این خبر در حالی منتشر می شود که وزیر راه و شهرسازی پس از تعطیلات نوروزی امسال از ادامه بررسی‌ها بر روی پروژه مهم آزادراه تهران – شمال خبر داد و اعلام کرد: “تا زمانی که نتایج نهایی اعلام نشود هیچ وعده‌ای اعلام نمی‌کنیم.”

در پی این انتشار این مطلب؛ خبرگزاری دانشجویان ایران هم در تابستان گذشته با اشاره به عدم توانایی دولت های گذشته در تکمیل پروژه مذکور، از عدم اتخاذ تصمیمات جدی توسط دولت یازدهم انتقاد کرده و ادامه روند فعلی را موجب به تأخیر افتادن هر چه بیشتر زمان افتتاح پروژه عنوان کرده بود.

ایسنا در مطلب خود با عنوان “رویای آزادراه تهران – شمال ۴۰ ساله شد!” پروژه ناتمام و کهنه بزرگراه تهران شمال را یک رویاء دور از ذهن عنوان کرده و نوشت:”ساخت آزادراه تهران – شمال در حالی وارد هجدهمین سال خود شد که دولت یازدهم هم برای تغییر روند کار این پروژه تصمیم جدی نگرفته و تنها قطعه درحال ساخت این آزادراه هم روند بسیار کندی را سپری می‌کند که با این شرایط باز هم وعده‌های زمان افتتاح آن به تاخیر می‌افتد.”

پروژه ای با عمر نزدیک به نیم قرن

براساس منابع موجود، احداث آزادراه تهران ـ شمال؛ ابتدا در دهه ۱۳۵۰ مطرح شد که در پی آن در سال ۱۳۵۳ یک شـرکت کانـادایی مطالعـات ایـن طـرح را شروع کرد و نتایج مطالعات نیز در بهمن ماه ۱۳۵۶ در شورای عالی اقتصاد وقـت، بـه تصویب رسید.

با تصویب مطالعات این طرح، یک شرکت فرانسوی داوطلب اجـرای آن به مدت ۵ سال و با هزینهای معادل ۳۲۰ میلیارد ریال گردید. البته در اجرای این طـرح دریافت عوارض از وسایط نقلیه عبوری در مـدت ۱۰ سـال بهـره بـرداری، تنهـا منبـع تأمین اعتبار سرمایه گذاری تعیین شده بود. با احتساب بهره و سود سرمایه گـذاری و زمان بازگشت سرمایه، مجموعـه هزینـه احـداث طـرح بـه حـدود ۷۵۰ میلیـارد ریـال برآورد گردیده بود.

اما با وقوع انقلاب اسلامی، در انجام این پروژه وقفه ایجاد شـد و بـیش از دو دهه این طرح در بایگانی وزارت راه و ترابری معطل ماند تا اینکه در طول سالهای برنامه دوم توسـعه، احـداث ایـن طـرح دوبـاره مطـرح گردیـد و بـالاخره در آخـرین سالهای دولت آقای هاشـمی رفسـنجانی و در ۱۹ آذر مـاه ۱۳۷۵ کلنـگ اجـرای ایـن پروژه توسط رئیس جمهور وقت به زمین خورد. اگر چه این طرح بر طبق روال معمول میبایست با انجام مناقصه بـه اجـرا گذاشـته شـود ولـی اجـرای ایـن طـرح بـا تـرک تشریفات مناقصه به بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب واگذار گردید.

در قرارداد احداث آزادراه تهران ـ شمال که در دوم تیر ماه ۱۳۷۵ بـه تصـویب دولـت وقت رسید طول مدت اجرا را ۷ سال و کل هزینه اجرای این طرح معادل ۱۵۴۰ میلیارد ریال برآورد گردیده بود و وزارت راه و ترابری و بنیاد مستضـعفان و جانبـازان بـه عنوان طرفین قرارداد مکلف شدند که در طول مدت ۷ سال اجرای طرح و نیز ۱۵ سال بهره برداری از آن، مشارکت داشته باشند.

در ارتباط با تأمین هزینه اجـرای طـرح کـه صد در صد آن بر عهده طرف مشارکت (شـرکت آزادراه تهـران ـ شـمال وابسـته بـه بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب) قرار داده شده بود مقـرر گردیـد کـه ۳۰ درصـد هزینه از طریق دریافت عوارض از وسایط نقلیه عبوری به هنگام بهره برداری در طول ۱۵ سال و ۷۰ درصد دیگر آن با واگذاری ۶۲/۵ میلیون مترمربـع از اراضـی ملـی بـه بنیاد مستضعفان و جانبازان تأمین و سهم شراکت وزارت راه و ترابـری کـه مـی بایـست صرف خرید و آزادسازی مسیر و دیگر کارهای جانبی در طـول اجـرای طـرح گـردد معادل ۱۵۰ میلیارد ریال تعیین گردید. در همین زمـان و در جریـان تصـویب قـرارداد مشارکت در هیأت دولت، یک سرمایه گذار ایرانی، پیشنهاد کرده بود کـه آمـادگی دارد تنها با دریافت ۱۰ هزار هکتار یا ۱۰۰ میلیون مترمربع زمین اراضی منطقه، به انتخـاب خود، طرح آزادراه تهران ـ شمال را در مدت ۵ سال، احداث و تحویـل دولـت کنـد.

در این پیشنهاد از عوارض بهره برداری در طـول ۱۵ و نیـز سـهم شراکت وزارت راه و ترابری خبری نبود.

چهارمین دولت در مصاف با پروژه

با گذشت ۱۸ سال از انعقاد قرار داد در دولت هاشمی رفسنجانی و آمد و رفت چهار دولت، امروز همچنان وضعیت این پروژه پیر و فرسوده نا مشخص است.

اگر چه اتمام این پروژه از نظر اقتصادی و ارتباطی از اهمیت ویژه ای برخوردار است اما موارد بسیاری هنوز در اتمام آن مبهم و ناتمام مانده است. در حال تنها یک قطعه از چهار قطعه اصلی این طرح افتتاح شده است که آنهم در نوروز سال گذشته اتفاق افتاد.

نکته قابل توجه در این پروژه مهم اقتصادی در کشور اینست که هنوز پس از گذشت سال ها و رفت و آمد دولت های مختلف هنوز هیچ تصمیم و برنامه ای برای اجراء و راه اندازی قطعه های دوم و سوم در نظر گرفته نشده و آینده آنها نیز مشخص نیست.

با نگاهی به آنچه که تا کنون گذشته می توان دریافت که با توجه به بار مالی سنگین پروژه علی رغم حجم بالای مسافرت‌ها و ترانزیت هایی که در آن صورت خواهد گرفت، هیچ کدام از دولت های گذشته قصد اتمام آن را نداشته و از کنار آن حتی با سکوت گذشتند.

حال اینکه دولت روحانی با توجه به اولویت های بیشمار و مشکلات عدیده ای که در پیش رو دارد بتواند این پروژه را به نقطه مثبت و قابل قبولی برساند، خود جای بحث و نقد بسیاری دارد.

اگر چه بنابر گزارش های منتشر شده وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم نخستین سفر برون شهری خود را به این آزادراه اختصاص داده بود، اما با توجه به سخنان وی که اعلام کرده بود هر گونه وعده ای در رابطه با آینده این پروژه و البته زمان دقیق احداث آن منوط به مطالعه و بررسی‌های دقیقی است که در حوزه گزارش های حقوقی و مالی پروژه انجام خواهد شد، می توان دریافت که این دولت بر خلاف دولت های گذشته قصد دادن وعده ای دور از انتظار را ندارد.

البته وزیر راه هم در همان ابتدای امر بر این موضوع تاکید کرده بود که باتوجه به وضعیت اقتصادی کشور و البته اولویت‌هایی که در وزارت راه وجود دارد، محور هراز که در حال حاضر عملیات چهار بانده کردن آن در حال اجراست، یک اولویت به حساب می‌آید و موضوعات مرتبط با آزادراه تهران – شمال درکنار آن قرار می گیرند.

با اینحال به نظر می رسد در شرایط فعلی بررسی ها انجام شده و آخرین خبرها از ادامه روند ساخت و ساز پروژه حکایت دارد. حال اینکه تا چه حد دولت یازدهم در این امر مهم موفق باشد، نکته ایست که باید منتظر بود و دید.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)