زندان تبریز؛ با ظرفیت مربوط به ۵۰ سال قبل

زندان مرکزی تبریز در ضلع شرقی شهر تبریز معروف به دروازه تهران قرار دارد. مکانی که سال‌ها قبل محل «باغ صاحب دیوان»،  یکی از آثار تاریخی شهر تبریز  بود که توسط میرزا فتحعلی‌خان پسر حاجی میرزا علی‌اکبر قوام‌الملک و نوه‌ی اعتمادالدوله صدراعظم آقامحمدخان در مدتی که پیشکاری ولی‌عهد را در تبریز بر عهده داشت ساخته شد. در پی ویرانی باغ صاحب دیوان در زمان حکومت پهلوی زندان مرکزی تبریز به جای آن ساخته شد.

زندان تبریز در حدود ۵۰ سال قدمت دارد. باغ صاحب دیوان زمانی که ساخته می‌شد در دروازه‌ی ورودی شهر تبریز از جانب مشرق قرار داشت و زندان مرکزی تبریز حالا در مرکز شهر تبریز قراردارد که به گفته‌ی علی مهربان مدیر کل وقت زندان‌های آذربایجان غربی  مشکلاتی از نظر شهرنشینی ایجاد کرده و چهره شهر را نیز کریه کرده است.» {۱}

زندان تبریز با ظرفیتی مربوط به ۵۰ سال قبل

تعداد بالای زندانی در زندان‌های ایران از عمده‌ترین مشکلات زندان‌ها در سراسر ایران است که زندان مرکزی شهر تبریز نیز با آن روبرو است. علی مهربان در سال ۱۳۹۰ در مصاحبه با خبرگزاری فارس گفته بود: « ظرفیت زندان کنونی تبریز مربوط به ۵۰ سال قبل بوده و تعداد موجود سه برابر ظرفیت این زندان است.» مشکلی که بعد از این سخنان نیز حل نشده و هم‌چنان به قوت خود باقی است.

سعید نعیمی از زندانیان سیاسی که در طی سه سال گذشته دو بار و در مجموع نزدیک به ۹ ماه را در این زندان سپری کرده در گفت‌وگو با «مرکز حامیان حقوق بشر» از مشکلات این زندان و تعداد بالای زندانیان گفت:

«ساختمان‌های زندان تبریز جملگی قدیمی و فرسوده هستند و به طور کلی برای نگهداری زندانیان نامناسب. این بسیار کوچک است و ساختمان‌های متراکمی دارد. در زمانی که ما بودیم از آمار پنج الی ۶ هزار نفر زندانی در روز صحبت می‌شد که نسبت به ظرفیت واقعی زندان تبریز بسیار زیاد بود. بار دومی که من در این زندان بودم در بند ۱۱ بودم. در اتاق‌های این بند ۶۰ تخت وجود داشت که همه نزدیک و چسبیده به هم بودند. با این وجود تعداد افرادی که در این اتاق‌ها بودند دو برابر و بیش‌تر از تخت‌ها بود. حدود ۱۴۰ تا ۱۵۰ نفر در هر اتاق بود. در واقع همیشه ۷۰ تا ۸۰ نفر «کف خواب» بودند.»

در بند زنان زندان تبریز نیز چنین شرایطی حاکم هست. زندانی زنی که نزدیک به چهار ماه در این زندان بوده و نخواست نامش در گزارش آورده شود به «مرکز حامیان حقوق بشر» گفت: «در بند زنان تعداد افراد خیلی بیش‌تر از ظرفیت زندانی‌ها بود. در بند نسوان قبل از ورود من جمعیت زیر ۱۰۰ نفر بود اما وقتی که من می‌خواستم از آن‌جا خارج شوم به بالای ۱۴۰ نفر رسیده بود. تعداد زندانی‌ها خیلی بالا بود به طوری که بسیاری «کف خواب» بودند و تخت نداشتند.»

شرایط جهمنی

سعید نعیمی که تجربه حضور در زندان‌های قزلحصار و رجایی‌شهر را نیز دارد، بعد از ۱۰۸ روز تحمل سلول انفرادی اداره اطلاعات تبریز یک بار به مدت هفت ماه و بار دیگر نزدیک به ۴۰ روز را در زندان تبریز سپری کرده است. در یک فاصله‌ی دو ساله وی دوبار به این زندان رفت که شاهد تفاوت‌ها و بدتر شدن اوضاع در این زندان بوده است: «اوضاع نسبت به بار اول بدتر بود. تعداد زندانیان باز هم بیش‌تر شده بود. بار اول که به زندان تبریز رفتم، یک بند مالی وجود داشت که زندانیانی که به خاطر چک یا مهریه و … زندانی بودند، در این بند نگهداری می‌شدند. این بند دو طبقه بود، در طبقه بالا همین زندانیان بودند و در طبقه پایین هم یک اتاق کوچکی بود که اتباع خارجی و متهمین سیاسی در آن‌جا بودند. چون در آن‌جا بالاخره این تفکیک جرائم انجام شده بود و زندانیان سیاسی کنار هم بودیم وضعیت بهتری بود. اما بار دومی که به زندان تبریز رفتم به خاطر اعتصاب غذای زندانیان سیاسی در حال انحلال بند بودند که سرانجام این کار را هم کردند. زندانیان سیاسی جدیدی که به زندان می‌آمدند را دیگر به این بند نمی‌فرستادند و به بندهای دیگر زندان منتقل می‌کردند، مثل بندهای کارگری، آموزش و… کلن ۱۲ تا ۱۳ بند در زندان تبریز وجود دارد. بار دوم من را به بند ۱۱ زندان منتقل کردند. در این بند شرایط خیلی جهنمی بود. تعداد زندانی‌ها بالا بود. زندانی‌هایی با جرم‌هایی مثل شرارت، سرقت و … در آن‌جا نگهداری می‌شدند که برای ما خیلی شرایط سختی بود. زندانی‌هایی که تازه به آن‌جا می‌آمدند، سه چهار ماه باید صبر می‌کردند تا به آن‌ها تخت برسد و بتوانند در تخت  بخوابند.»

امکانات بهداشتی: دسترسی به دکتر تنها یک بار در ماه

وضعیت بهداشتی و دسترسی به امکانات پزشکی از دیگر مشکلات زندان‌های ایران است. مسأله‌ای که به طور مستقیم با جان زندانیان سر و کار دارد و در طی سالیان گذشته  بسیاری از زندانیان در زندان‌های مختلف به خاطر آن آسیب‌های جدی دیده‌ و حتا جان خود را از دست داده‌اند که پیش‌تر مرکز حامیان حقوق بشر در گزارش «مرگ در زندان؛ رد پای شکنجه» به آن پرداخته بود.

سعید نعیمی عضو شورای سیاستگذاری سازمان دانش آموختگان ایران اسلامی (ادوار تحکیم وحدت) به «وضعیت بد» بهداشتی زندان تبریز اشاره دارد: «اگر بخواهم به صورت خلاصه بگویم از نظر بهداشتی وضع زندان تبریز بسیاروضعیت بدی داشت. ما در زندان ماهی تنها یک‌بار حق داشتیم برویم دکتر. مثلن اگر کسی سرما خورده باشد، یک ماه دیگر می‌تواند برود. حالا تا آن موقع یا مریضی خوب شده یا بدتر شده یا به مرحله‌ی عفونت رسیده است. این فقط در مورد دسترسی به دکتر معمولی و نه متخصص است. وضعیت بد دست‌شویی‌ها و دوش‌های حمام و خود سالن‌ها و اتاق‌ها، وضعیت سیگار کشیدن در بند‌ها، اوضاع بسیار بدی را در زندان تبریز درست کرده است.»

در بند زنان زندان تبریز نیز وضعیتی مشابه حاکم است. یکی از زندانیان زن از مشاهداتش می‌گوید: «وضعیت بهداشتی زندان تبریز به هیچ عنوان مساعد نبود. برای مثال در همان دست‌‌شویی‌هایی که دست و رو و رخت‌ها شسته می‌شد، ظروف غذا باید شسته می‌شد که بهداشتی نبود. برای حمام کردن هم همیشه مشکل وجود داشت یا فشار آب کم بود یا آب گرم نبود و زود سرد می‌شد. چون تعداد زندانی‌ها زیاد بود به هر اتاق هفته‌ای دوبار نوبت حمام می‌رسید.  در واقع این‌طور نبود که هر موقع زندانی لازم داشته باشد بشود استفاده کرد.»

سعید نعیمی از بند دیگری به نام «بند روانی‌ها» یاد می‌کند و زندانیانی که آن‌جا رها شده‌اند: «یک بند دیگر در زندان تبریز به نام بند روانی‌ها است. کسانی که از نظر روحی مشکل دارند را در آن‌جا نگاه می‌دارند. می‌گفتند که آنجا اصلا به وضعیت‌شان رسیدگی نمی‌شود. در واقع به امان خدا رها شده‌اند. یک مشکلی که وجود دارد در این زندان این است که کسانی که از نظر روحی دچار مشکل هستند و یا مشکل خواب دارند و یا مشکلاتی از این دست و نیاز به پزشک متخصص در این زمینه دارند را یا به این بند می‌فرستند به عنوان دیوانه یا روانی تهدید به این کار می‌کنند. در واقع کسانی را که با یک قرص ساده مشکل‌شان حل می‌شود، با این مشکلات مواجه می‌شوند و چنین چیزهایی از آن‌ها دریغ می‌شود.»

زندانی هم انسان است!

سعید نعیمی  رفتار مسئولان و نگهبانان زندان  با زندانانیان را «چنین وصف می‌کند: « برخورد مأموران و نگهبان‌ها با زندانیان عموما محترمانه نیست. در برخی موارد برخورد فیزیکی می‌کنند. گاهی سیلی می‌زنند به زندانی یا از الفاظ ناشایست استفاده می‌کنند. در مقابل برخی از مسئولان یا نگهبانان بودند که با توجه به گرایش‌های سیاسی یا آموزش یا شناخت رفتاری مناسبی داشتند، اما به طور عموم خیلی رفتارها بد بود. در واقع آموزش ندیده بودند که با زندانیان چگونه باید رفتار کنند. فکر می‌کنند که می‌توانند زندانیان را بزنند، فحش بدهند یا رفتارهای مناسب داشته باشند که اصلا درست نیست.»

او رفتار با زندانیان سیاسی شناخته شده را به نسبت بهتر می‌داند و اضافه می‌کند: «وقتی که زندانیان سیاسی در یک اتاق بودند و شناخته شده بودند، آن‌جا رفتار نگهبان‌ها خوب بود یا بسیار به ندرت  چنینی اتفاقی می‌افتاد، اما وقتی در بندهای دیگر بودند و در بین صدها زندانی عادی دیگر نه، ممکن بود به خاطر عدم شناخت یا آگاهی رفتار بدی بکنند. در واقع در چنین جایی همه به یک چوب رانده می‌شدند.»

نعیمی به شکل دیگری از این رفتارهای نادرست در هنگام ورود و خروج زندانیان و ملاقات حضوری اشاره می‌کند: «مساله‌ی دیگری که وجود دارد قبل و بعد از ملاقات حضوری یا ورود و خروج زندانی، بازرسی خیلی شدید هست. به این صورت که به طور کامل زندانی را برهنه می‌کنند که بسیار توهین آمیز است این نوع بازرسی. در حالی که می‌شد با گذاشتن یک دستگاه کاملا بازرسی محترمانه صورت بگیرد و شاهد این رفتارهای زشت نبود.»

این رفتار دوگانه در بند زنان زندان تبریز نیز دیده می‌شود: «می‌شود گفت دو دسته نگهبان بودند، برخی از آن‌ها رفتارشان خوب بود و برخی دیگر به هیچ وجه. این طور می‌شود گفت که برخی از آن‌ها اصلا زندانیان را آدم حساب نمی‌کردند و بسیار رفتار بدی داشتند.»

بند ویژه و حدود ۱۵۰ اعدام در سال در زندان تبریز

اعتراض به برخورد بد و رفتار نگهبانان زندان نیز به فرجام مطلوب نمی‌رسد. نعیمی که به اتهام « تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی» به یک سال حبس تعزیری محکوم شده بود به «مرکز حامیان حقوق بشر» گفت: «چون همه چیز زندان هم دست خود نگهبان‌ها است، معمولا اعتراضی هم نمی‌شود کرد، کسی اگر اعتراضی هم کند به «بند ویژه» فرستاده می‌شود. بند ویژه جایی است در زندان تبریز که هم از نظر بهداشتی خیلی کثیف است، دسترسی به آفتاب و هواخوری آن‌جا نیست، هم‌چنین به فروشگاه مواد غذایی و تلفن دسترسی نیست. معمولن افرادی که آن‌جا منتقل می‌شوند ملاقات هم ندارند. بندی است که به صورت تنبیهی هر کس مشکلی داشته باشد او را به آن‌جا می‌فرستند.»

نعیمی در ادامه گفت: « بند ویژه یک کاربری دیگر هم دارد که آن هم در مورد کسانی که قرار است اعدام شوند. این افراد را یک شب قبل از اجرای حکم اعدام به این بند می‌برند. بار اول که به زندان تبریز رفتم، در بند ما محکوم به اعدام نبود، اما در بند ۱۱ بودم که خودم به شخصه دو نفر را دیدم که بردند و اعدام‌شان کردند. چون تعداد زندانیان محکوم به اعدام در این بند زیاد بود، اخبار مربوط به اعدام‌ها همیشه وجود داشت و در بند می‌پیچید و پیگیری می‌کردند. برآوردی که خودم کردم فکر می‌کنم سالیانه در حدود ۱۵۰ ـ ۱۶۰ اعدام در این زندان وجود داشته باشد.»

جوانان زیر ۱۸ سال

در بندها و اتاق‌های زنان و مردان زندان تبریز بند و اتاق‌هایی وجود دارد که مربوط به جوانان و نوجوانان است. نوجوانانی که سن آن‌ها به ۱۵ سال و حتا کم‌تر هم می‌رسد. زندانی زنی که به مدت چهار ماه در این زندان بوده است به مرکز حامیان حقوق بشر گفت: «اتاق‌های بندها را بر اساس جرم‌ها سوا کرده بودند، یک اتاق برای قاتلان، یکی برای جرائم مربوط به مواد مخدر و یکی برای کسانی بود که رابطه نامشروع داشتند. البته بودند کسانی که محکوم به قتل بودند و به خاطر این‌که سال‌ها زیادی زندانی بودند، در اتاق‌های دیگر بودند و نماینده‌ی اتاق‌ها بودند. آخرین باری که یکی از آن‌ها اعدام شده بود، می‌گفتند مربوط به دو سه سال قبل است. یک اتاق دیگری هم بود که به اتاق جوانان مربوط بود. دخترانی بود که زیر ۱۸ سال بودند. برای مثال کم‌ سن‌ترین زندانی که دیدم در زندان تبریز دختری ۱۵ ساله بود. این دختران کم سن و سال جرم‌ها و اتهام‌هایی مثل داشتن مواد یا رابطه نامشروع  یا حتا چاقوکشی داشتند.»

نعیمی نیز در مورد بند جوانان زندان مردان تبریز گفت: «بندی هست در زندان تبریز که متهمان و مجرمان زیر ۱۸ سال را آن‌جا می‌فرستند. سن آن‌ها که از ۱۸ سال می گذرد آن‌ها را به بند بزرگ‌سالان می‌فرستند. وقتی من در بند ۱۱ بودم دیدم که دو سه نفر از این‌ها که به خاطر قتل از دو سه سال قبل در زندان بودند، بعد از این‌که به سن ۱۸ سالگی رسیدند، از بند ویژه جوانان به بند ما آمدند. بالاخره سن‌شان کم بود و مشکلات زیادی داشتند، برخی‌شان می‌توانستند گلیم خودشان را از آب بیرون بکشند. اما به هر حال همیشه زندانیان شرور این‌ها را دور و بر خودشان نگاه می‌داشتند و سوء استفاده می‌کردند.»

سه ماه و نیم انفرادی بدون ملاقات و بدون هواخوری

زندانی زنی که در زندان تبریز بود و نخواست نامش عنوان شود بخش بیش‌تر دوران بازداشت خود را در سلول‌های انفرادی و یا در شرایط انفرادی در زندان تبریز سپری کرده است: «من تنها دو هفته آخر از چهار ماه را در بند عمومی بودم و قبل از آن  در شرایط انفرادی بودم. در همان زمان چون یکی از بستگانم نیز بازداشت شده بود و بازجو سپرده بود که ما با هم ارتباط نداشته باشیم من را به جای دیگری منتقل کردند. بند نسوان دو سلول انفرادی مجاور هم بیش‌تر نداشت. من را در یک اتاق جداگانه زندانی کرده بودند. یک اتاق قدیمی بود که در واقع بند قدیمی نسوان بود و با ساخت بند جدید زندانی‌ها به آن‌ها منتقل شده بودند و من در سلولی در آن‌ بند قدیمی به سر می‌بردم.

وی در ادامه گفت: «تنها زندانی سیاسی در جمع زنان در زندان تبریز و من و یکی از بستگانم بودیم که سه ماه و نیم را من در انفرادی بودم. سلولی که من در آن بودم حدود یک متر و نیم در دو متر بود که یک سقف کوتاه داشت.  بعد که  من را به همان سلول از بند قدیمی بردند، در یک سلول عادی بودم که حدود ۱۲ متر می‌شد ولی تنها بودم. در این مدت سه ماه و نیمی که در این دو سلول بودم من به طور کلی هواخوری نداشتم و چنین امکانی برای من نبود. در تمام این مدت ملاقات با خانواده‌ را نیز نداشتم و حتا نزدیک به دو ماه امکان استفاده از تلفن را هم به من ندادند و از پسر نوزادی که داشتم هیچ خبری نمی‌توانستم به دست بیاورم که خیلی برای من سخت بود. به ویژه این‌که در بازجویی‌ها خبر کذب در مورد پسر نوزادم می‌دادند، مثل این‌که مریض هست و این‌ها باعث فشار زیادی به من می‌شد.»

با این وجود بعد از سه سال مدیر تازه میرعلی اکبر بنی‌هاشمی مدیرکل تازه زندان‌های استان آذربایجان شرقی «عدم تسریع در روند اجرایی پروژه انتقال زندان تبریز را را در «کمبود اعتبار تخصیصی» عنوان کرد. {۱}

اتاق ۳۷

اتاقا ۳۷ در زندان تبریز جایی است که محل بازجویی از زندانیان است که این زندانی زن تجربه‌ی بازجویی در این اتاق را داشته است: «من برای پیگیری وضعیت همسرم که در بازداشت بود به دادگاه رفته بودم، اما خودم همانجا به اتهام تبلیغ علیه نظام بازداشت شدم و بعد چند بازجو از اداره اطلاعات تبریز برای بازجویی به زندان آمد و چند بار هم من را از زندان به اداره‌ی اطلاعات بردند برای بازجویی. در زندان تبریز اتاقی هست به نام اتاق ۳۷ که اداره‌ی اطلاعات بازجویی‌‌ها از زندانی‌ها را در همان اتاق انجام می‌دهد که اوائل نیز من در آن‌جا بازجویی می‌شدم و بعد چهار بار برای بازجویی به اداره‌ی اطلاعات رفتیم.»

مواد مخدر و مشکلات تمام نشدنی زندان تبریز

دسترسی آسان به مواد مخدر و خرید و فروش آن از دیگر مشکلات ثابت زندان‌ها در سراسر ایران است. مشکلی که در زندان تبریز نیز دیده می‌شود. سعید نعیمی عضو شورای مرکز سازمان اداور تحکیم وحدت نیز شاهد این معضل در این زندان بوده است: «در هفت ماه اولی که در زندان تبریز بودم، چون در بندی بودم که متهمین سیاسی و مالی بودند و معروف به بند پاک بود چیزی از خرید و فروش یا مصرف مواد مخدر ندیدم، اما بار دوم و و هنگامی که در بند ۱۱ که بودم به گفته‌ی زندانیان مصرف مواد مخدر کم‌تر شده بود نسبت به سال های قبل. طوری که تعریف می‌کردند، مصرف و دسترسی به هر نوع مواد مخدر به شدت آسان بوده است. اما  در این بند به خاطر سخت‌گیری‌ها نسبت به قبل کم‌تر شده بود. اما در بندهای دیگر مخصوصا بندهایی که زندانیانی که حبس‌های طولانی مدت محکوم بودند یا محکومین به اعدام داشتند مثل بند ۹ که حدود ۴۰۰ نفر محکوم به اعدام دارد، می‌گفتند که مصرف و خرید و فروش مواد مخدر بسیار زیاد و آسان است.»

وی در خصوص دیگر مشکلات زندان تبریز گفت: «نبود مکان و جای کافی به نسبت تعداد زندانیان است از مشکلات اساسی زندان است. به مجموعه زندان تبریز به خاطر کمبود جا ساختمان جدیدی هم نمی‌شود اضافه کرد، ساختمان‌هایی هم که حالا هست قدیم و فرسوده هستند. شاید اگر یک زلزله بیاید، اتفاق خیلی ناگواری در این زندان رخ دهد. مورد دیگر تفکیک و طبقه‌بندی زندانیان است که صورت نگرفته و زندانیان با هر نوع جرم و اتهامی کنار هم هستند. و مسئولین زندان سلیقه‌ای برخورد می‌کنند و حتا آئیین‌نامه سازمان زندان‌ها را رعایت نمی‌کنند.»

این در حالی است که مدیر کل  وقت زندان‌های آذربایجان شرقی در سال ۱۳۹۰ از انتقال زندان تبریز به محل جدید و تخصیص بودجه برای آن سخن گفته بود، اما هم‌چنان تغییری  مشاهده نشده است. علی مهربان گفته بود: «حرف انتقال زندان تبریز از ۲۰ سال پیش مطرح است که تامین زمین زندان تبریز یکی از مشکلات مهم است که خوشبختانه با توافق صورت گرفته این مسئله برطرف شده است. مدیرکل زندان‌های آذربایجان شرقی ادامه داد: در لایحه بودجه سال ۹۰ بیش از ۳۰میلیارد ریال برای انتقال زندان تبریز اختصاص یافته که امیدواریم با این بودجه زمینه ساخت زندان جدید تبریز فراهم شود. زمین زندان کنونی تبریز از اموال قوه قضائیه است که با صلاحدید مسئولان در راستای تامین بخشی از منابع مالی ساخت زندان جدید به فروش خواهد رفت. وی تصریح کرد: متولی احداث زندان جدید تبریز سازمان مسکن و شهرسازی است که امیدواریم با تامین منابع مالی این زندان در ۹۰ هکتار و تا چند سال آینده احداث شود.

زندانیان سیاسی زندان تبریز

سعید نعیمی با اشاره به تعداد زیاد بازداشت‌ها در آذربایجان و تعداد بالای زندانیان سیاسی به عدم توجه کافی رسانه‌ها و مدافعان حقوق بشر نسبت به وضعیت این زندانیان  اشاره کرد: «مساله‌ای که در مورد زندانیان سیاسی در زندان تبریز وجود دارد، این است که از آن‌ها حمایتی که باید باشد وجود ندارد، به نوعی اخبار آن‌ها در رسانه‌ها سانسور می‌شود. بعد از کردستان تعداد دستگیری‌ها در آذربایجان بیش‌تر از نقاط دیگر ایران است. اینجا به خاطر مسائلی قومی و ملی رفتار که فعالین زیادی دارد، برخورد نیروها و نهادهای امنیتی و قضایی سرکوبگرانه‌تر است. البته همیشه در شهرستان‌ها این رفتارها نسبت به تهران سخت‌تر است. برای همین جا دارد افراد و نهادهایی که در این مسائل کار می‌کنند، مونیتور می‌کنند وضعیت زندانیان را بیش‌تر به وضعیت زندانیان سیاسی در این زندان منطقه توجه کنند. شهرام راد مهر، محمود فضلی، بهبود قلی زاده، آیت مهرعلی بیگلو که در ماه‌های قبل به زندان جلفا منتقل شد مثل شاهرخ زمانی که او را به زندان رجایی‌شهر منتقل کردند از این زندان،  وآقای جراحی فعال کارگری که به چهار سال زندان محکوم شده و هم اکنون در زندان تبریز است، از جمله زندانیان سیاسی در تبریز هستند.»

پیوست:

زندانیان تبریز ۳ برابر ظرفیت زندان هستند / خبرگزاری فارس http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=9003030221/
تسریع در اجرای پروژه ملی زندان تبریز / نصر http://bit.ly/1qNgOVl+

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)