نگاهى به کارنامه یکساله دولت در گفتگو با جمشید اسدى: “رانت‌خواران مسلّح” مشکل اصلى اقتصاد ماست

علی جلالی

یک سال پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی و طرح نقد و نظرهای گوناگون درباره دولت یازدهم، بسیاری از صاحبنظران بر این عقیده اند که اتفاق ویژه اى در سطح کشور نیافتاده و دولت روحانی نیز علیرغم داشتن حمایت بخش های گسترده ای از داخل و خارج از کشور، هنوز پس از پایان یک سال به دستآوردى که وعده داد و توقع مى رفت نرسیده است.

اگر چه گزارش هایى درباره کمتر شدن شتاب نرخ تورم و کاهش شتاب رکود در اقتصاد و همچنین رفع نگرانی های امنیتی و فشارهای بیشتر غرب در قبال ایران را مى توان از دستآورد های این دولت به حساب آورد؛ اما آنچه آینده اقدامات دولت روحانی را در هاله ای از ابهام قرار داده، عدم توجه به نگرانى هایى است که کارشناسان آن را تهدیدى جدى براى سیاست های دولت روحانی مى دانند.

آنها مى گویند حتی در صورت موفقیت دولت روحانی برای رفع چالش های بین المللی نیز عدم توجه به آن دسته از نگرانى ها می تواند باز هم سرنوشت کشور را در معرض بحرانى دوباره قرار دهد.

آن نگرانى ها کدامند؟ این پرسش اصلى گفتگوى “راه دیگر” با دکتر جمشید اسدى، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه در پاریس است.

 

نگاهی دور از واقع بینی

این استاد دانشگاه در مورد آخرین طرح اقتصادی دولت یازدهم برای رفع رکود تورمی در کشور ضمن انتقاد از آن گفت:”انتشار این طرح باعث شگفتی فراوان من شد، چرا که از بهترین تیم اقتصادی که در روزگار جمهوری اسلامی می توانست گرد هم آید، انتظار می رفت تا برنامه ای فراهم شود که شرایط اقتصادی ایران را بدون پنهان کاری و با شفافیت در پیش بگیرد.”

دکتر اسدی با انتقاد از آنچه “سطحی نگری در این طرح” خواند گفت:”این برنامه به شکلی است که گویا کشور ما گرفتار یک رکود تورمی مانند آنچه در یک کشور اروپایی اتفاق می افتد شده و متأسفانه این سند به اصل و مادر مشکلات اقتصاد ایران کوچکترین اشاره ای نمی کند و صحبت از راه حل هایی می کند که انگار در یک اقتصاد عادی و بدون انحصارات ویژه قرار است این مشکلات حل بشود، این بسیار باعث شگفتی و سر خوردگی است.”

 

عقب نشینی های دولت

او در ادامه به سخنان حسن روحانی در نخستین کنفرانس مطبوعاتی که پیش از معرفی کابینه دولت خود داشت اشاره کرد و افزود:”آقای روحانی به روشنی گفت که مشکلات اقتصادی در کشور ما، وجود انحصارات است که همگان هم به خوبی فهمیدند که طرف صحبت آقای روحانی اشاره به چه کسانی است. این صحبت را همه ما به فال نیک گرفتیم، اینکه ایشان بالاخره به مشکل اصلی که اقتصاد ما را طی سالیان از بین برده است اشاره کرده اند. در چند هفته بعد طور دیگری نسبت به این مسئله پرداختند و نگفتند که انحصارات در اقتصاد باید از بین برود بلکه اشاره کردند به سپاه پاسداران و اظهار داشتند که حرف من بد فهمیده شده است و در مورد دخالت های سپاه پاسداران در اقتصاد کشور خوبست که هر سال چند پروژه اقتصادی را در دست بگیرند، خوب تحلیل ما این بود که ایشان در برابر یک سری سخت گیریها و دخالت ها امتیاز داده اند که بتوانند آنچه را که اساسی تر است در اقتصاد بازار بنیاد به پیش ببرند.

اما شوربختانه رسیدیم به این طرح تازه دولت که به طبع دولت باید به طور روشنتر در این مورد صحبت بکند، اما می بینیم که ایشان در این سند، از آن دو موضع قبلی به مراتب عقبتر رفته و اصلا اشاره ای به مشکلات رانت و انحصارات نمی کنند. در طرح به مواردی از جمله رکود اقتصادی، تورم، سرمایه گذاری، روابط اقتصادی با خارج و بانک ها اشاره می کنند، ولی اشاره ای به این نکته نمی کنند که این مشکلات در اقتصاد رانت خواری به وجود آمده است.”

این کارشناس اقتصادی در ادامه به نحوه عملکرد دولت در قبال رانت خواری پرداخت و گفت:”مادامی که با رانت خواری در اقتصاد کشور برخورد نشود هیچ مشکل اقتصادی حل نخواهد شد. بلکه مشکلات بیشتر هم خواهد شد. این سر پل صراط اقتصادی آقای روحانی است و باید ببینیم که ایشان به درستی در اقدامی با اقتصاد رانت خواری برخوردی می کنند یا نه، که به نظر من اگر هم نکند، ادعاهای باقی مانده چیزی جز حرف نخواهد بود.”

 

اشتباه بزرگ

دکتر اسدی در ادامه سخنان خود به بخش های دیگر طرح خروج از رکود تورمی اشاره کرد و افزود:”در میان چهار راه حل اصلی مطرح شده در طرح دولت، حتی یکی هم مربوط به مسئله رانت خواری نیست، افزون بر این آقای روحانی به این فکر می کند که اگر تضادهای درون مرزی را فعال نکنند، می تواند به توافقات سریع تری برون مرزی دست یافته و این اشتباه است، برای اینکه کسانی که سنگ اندازی می کنند از پا نخواهند نشست و تنها کمک آقای روحانی مردم خواهند بود.

ایشان تمام مسائل وعده داده شده را رها کردند و تنها بدنبال حل مسئله هسته ای هستند. به نظر من ایشان اشتباه فکر کرده اند، کما اینکه در شش ماه گذشته هم به نتیجه ای چشمگیر نرسیده اند. ایشان نباید اشتباه اقای خاتمی را بکنند، باید بدانند که پشت و پناه آنها مردم هستند. به مردم گزارش بدهند و به انتظارات مردم توجه کنند و از مردم کمک و همدلی بخواهند، اگر چنین نکنند خواهند دید که از پس مشکلات داخلی بر نخواهند آمد، به این ترتیب در مورد مسائل برون مرزی هم به دلیل وجود سنگ اندازی های داخلی به موفقیتی چشمگیر و مثبت نخواهند رسید و حداقل آبرویی هم در میان مردم نخواهند داشت و این به نفع کشور ما نیست.”

 

راهکارها

نظر این استاد دانشگاه در مورد چگونگی امکان برخورد دولت با مشکلات این است که: “راه حل ساده ای دارد و تجربه آن در دیگر کشورها هم پیش از این اتفاق افتاده است. به عنوان نمونه؛ قبل از اینکه بخواهند با انحصارات مبارزه بکنند و یا قبل از خصوصی سازی، باید اقتصاد کشور را برای یک رقابت آزاد باز کنند، بعد از مدتی که فشارها بر روی کارآفرینان و بخش تولید کم شد، آنوقت می توان برای واگذاری واقعی شرکت های دولتی به دست بخش خصوصی و نه به بخش شبه دولتی اقدام کرد.

به طور مثال هنوز دارند طرح های مختلف را به شکل های مرتب در اختیار سپاه می گذارند، این اتفاق دیگر نباید بیافتد، باید به مرور این طرح ها و شرکت های وابسته به شبکه های دولتی و شبه دولتی را در اختیار اقتصاد بازار بنیاد بگذارند.

من نمی گویم این کار ساده ای است، اما می خواهم بگویم که این شرایط نه چندان آسان در کشورهای لهستان، آلمان شرقی، چک و اسلوواکی در آن زمان وجود داشت و این اقدامات انجام شد. مگر در کشور ما قرار است چه کنند که نمی شود؟ در مثال دیگر باید بگویم در کشور ویتنام که دارای اقتصاد کمونیستی بوده است، امروز دولت متعهد شده است که اگر سرمایه گذار خارجی به هر دلیلی سرمایه اش مصادره یا مورد برخورد واقع شود، دولت موظف است که پولها را پس بدهد. نتیجه آنهم اینکه امروز بزرگترین سرمایه گذاری ها از سوی شرکت های آمریکایی در آنجا انجام شده و این در حالیست که اینها سالها همدیگر را می کشتند. باید این سؤال را مطرح کرد که چطور با وجود مشکلات عدیده در روابط با آمریکا، برای راه اندازی صنعت نفت و گاز کشورمان می توانیم از ۱۰شرکت بزرگ نفتی دنیا که آمریکایی هستند و پیشرفته ترین امکانات را در اختیار دارند استفاده کنیم؟

اینها مسائلی هستند که به اعتقاد من، در سیاست های اقتصادی دولت و طرح های رفع رکود و تورم مورد توجه قرار نمی گیرند.”

 

رانت خواران از بازار تا پادگان

دکتر اسدی در ادامه سخنان خود به نحوه شکل گیری معضل رانت خواری در کشور پرداخت و افزود:”در آغاز و سال های ابتدایی انقلاب اسلامی، رانت خواران تجاری و بازاری بودند که حول جمعیت مؤتلفه در بازار تشکیل شدند. سپس در دوره ای دیگر رانت خواران تبدیل به آقا زادگان شدند که این امر در زمان ریاست جمهوری آقای رفسنجانی اتفاق افتاد.

سپس شکل تازه ای بوجود آمد که باید آنها را رانت خواران پادگانی نامید. چرا که اینها اسلحه در اختیار دارند و از زمان آقای خاتمی شکل گرفتند، به طور مثال می توان به اتفاقاتی از جمله یورش نیروهای مسلح در آن زمان به فرودگاه امام خمینی اشاره کرد که طی آن نیروهای سپاه با زور اسلحه و تانک و نفر بر، دولت وقت را مجبور کردند تا مناقصه ای را که به طور آزاد توسط کنسرسیوم ترک برنده شده بود فسخ کرده و پس دهد.

سپاه پاسداران همچنین شرکت هایی مانند اوریانتال کیش را برای اینکه از دست صاحبان اصلی آن در بیاورد به دادگاه کشاند، این نیرو حتی به دکل نفتی یک شرکت رومانیایی هم حمله کرد.”

 

کار آسانى نیست!

آقاى اسدى در ادامه به پدیده اى پرداخت که آن را “رانت خواران مسلّح” خواند:”امروز دیگر رانت خواران مسلح هستند و این کار آسانی نخواهد بود و سختی کار هم در این بخش است. بله سختی کار این است که آقای روحانی نمی تواند با آنها به راحتی درگیر شود. البته این نکته را هم باید در نظر گرفت که این رانت خواران پادگانی، در اقتصاد کشور فرا دست هستند، اما تنها رانت خواران موجود در کشور نیستند، ما هنوز رانت خواران تجاری زیادی داریم، به عنوان مثال مرگ آقای مهافرید امیر خسروی به دلیل این بود که وی اقدام به واردات گوشت کرده بود که این واردات در اختیار عده ای رانت خواران تجاری نزدیک به مقام اول مملکت است که بدون شک نمی شود وارد این حوزه شد.

بدون شک رانت خواران فرا دست در کشور، سپاه پاسداران مسلحی است که به خوبی نشان داده است؛ اگر حق و حساب خود را به زبان خوش نگیرد از بکار بردن زور و فشار و کشتار هیچگونه پرهیزی نخواهد داشت.

به نظر من تنها راه نجات از وضع موجود، تقویت و گسترش آرام اقتصاد بازار بنیاد است تا بازار آزاد نسبت به رانت خواران قوی تر شده و بخش خصوصی بتواند به تدریج عرصه بازار را در اختیار بگیرد. اما این نکته هم بسیار مهم است که هرچقدر دوره گذار به اقتصاد بنیاد بازار طولانی تر باشد احتمال شکست آن هم بیشتر خواهد بود.”

 

هنوز به رفع تحریم ها نرسیده ایم

وی در بخش دیگر سخنان خود به توافقات هسته ای و وضعیت تحریم ها و همچنین چشم انداز اقتصادی کشور طی مدت زمان تمدید گفت و گوها پرداخت:”در مورد تحریم ها باید بگویم که هنوز چیزی تغییر نکرده است، فقط اقتصاد ما یک فرصت ۴ماهه دیگر خواهد داشت تا اگر توافقی انجام شد، برای رفع تحریم ها بحث های بیشتری مطرح شود و این در حالیست که ما هنوز به آن مرحله نرسیده ایم.

بگذارید دو نکته را بیان کنم، نکته اول اینکه؛ من بسیار بعید می دانم که پس از اتمام زمان مقرر دیگر در زمینه هسته ای به توافقی حتمی نرسیم، چرا که جمهوری اسلامی به تجربه ثابت کرده است که در شرایط سخت حاضر به مذاکره خواهد بود. به طور مثال توافق آتش بس با عراق را می توان اشاره کرد. امروز هم همان شرایط وجود دارد، فشار و بن بست و جمهوری اسلامی هم به طبع آن شرایط را تا حدی پذیرفته و پای میز مذاکرات نشسته است.”

 

توافق زودهنگام به نفع نظام نیست

این استاد دانشگاه در ادامه با تأکید بر اینکه زمان برای رسیدن به توافق فقط جنبه تبلیغاتی و حفظ آبروی نظام داشته است، گفت:” بدون شک به نفع نظام نبود که دولت روحانی در دوره ماه های اولیه به توافق برسد و برای آبروی نظام هم خوب نبود. چرا که به روشنی نشان می داد؛ اگر قرار بود به راحتی مشکلات ظرف مدت کوتاه دو سه ماه حل شود، پس این دولت نهم و دهم بودند که سنگ اندازی می کرده و این برای نظام و به خصوص اصولگرایان و اشخاص حامی آنها اصلا خوب نیست. پس این دوره زمانی حتما باید طی شود.

البته این را هم باید اضافه کنم که در بحث تحریم ها، دینای غرب هم مشتاق است تا این مشکلات محاصره مالی و اقتصادی هر چه زودتر برداشته شود. دلیل آنهم این است که یک بازار ۸۰میلیونی وجود دارد که در طی این ۳دهه به شدت به هم ریخته و آسیب دیده است و به جرأت می توان گفت که ورشکست شده است. تأسیسات بسیاری از بین رفته است و به تقریبا ما به همه چیز احتیاج داریم. خوب این یعنی سرمایه گذاری های گسترده و بزرگ برای کشوری که درآمدهای نفتی بالایی هم می تواند داشته باشد و بزرگترین میدان های نفتی و بزرگترین منابع و ذخایر گازی را در اختیار دارد، پس توانش زیادی برای سرمایه گذاری خارجی وجود دارد.”

 

آیا اقتصاد تکان خواهد خورد؟

پاسخ آقاى اسدى به این پرسش که در پس توافق هسته ای و در خوش بینانه ترین حالت رفع تحریم ها، “آیا اقتصاد ایران تکانی خواهد خورد؟”پاسخ مشروطى است: “روشن بگویم اقتصاد ما بعد از توافق و رفع تحریم ها تکان خواهد خورد، اما به دو شکل؛ یکی تکان رانتی یکی هم تکان پویا.

تکان رانتی یعنی اینکه کماکان اقتصاد در دست رانت خواران باقی خواهد ماند و نفع رانت خواران تأمین می شود. این یعنی آنکه ایران کاماکان محصور است و فقط رانت خواران تنها طرف اقتصادی با خارج باشند که در این صورت تنها منافع خود را در نظر می گیرند و در نتیجه اقتصاد پویا از بین رفته و بیش از پیش وابسته و محروم خواهیم بود.

اما در شکل پویا باید گفت که در اقتصاد پویا همه هستند و تنها رانت خواران نیستند که اقتصاد را در اختیار داشته باشند. اما زمانی که رانت خوار انحصار داشته باشد، هر نوع قرار دادی را خواهند بست و منافع ملی هم تأمین نخواهد شد و بدون شک منابع از بین می روند.”

گفتگوى “راه دیگر” با جمشید اسدى، با پیشنهاد و هشدار جدى او به دولت پایان یافت: “به نظر من، مهمترین کاری که دولت روحانی باید انجام دهد اینست که رانت خواری و انحصار گرایی را از بین ببرد. اما متأسفانه ایشان فکر می کند که هر چه در درون مرز کمتر چالش داشته باشد حتما در برون مرز به نتیجه خواهد رسید، در حالیکه این اشتباه بزرگی ست، چرا که مردم منتظر هستند تا نتایج عملی سیاست های ایشان را ببینند که نمی بینند و در نتیجه پشت ایشان خالی خواهد شد و دوم اینکه اگر تحریم ها برداشته شود و رانت خواران کما فی سابق باقی مانده باشند، همان روال برقرار خواهد بود و اقتصاد ما هم وضع به مراتب بدتری خواهد داشت.”

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)