بحران عراق و مسئولیت های دستگاه سیاست خارجی ایران

در چینن موقعیت خطیر و تاریخی برای عراق ،دستیابی به توافقی جامع و راهبردی و دسته بندی مسائل پیش رو تنها با تعامل گروه های مختلف و اثر گذار عراقی میسر است. بی شک در این فضای پرمخاطره اگر دستگاه سیاست خارجی ایران با درایت،چند جانبه گرائی و بدون فوت وقت اقدامات خود را آغاز نماید دستیابی گروه های مختلف به توافقی جامع دور از دسترس نخواهد بود و چنین توافقی زمینه ساز خروج عراق از بحران پیش روی خواهدبود.
سقوط غیرمنتظره دومین شهر بزرگ و پرجمعیت عراق یعنی موصل به یکی از مهمترین خبر رسانه های ایران و منطقه مبدل شده است. گروهی اندک از نیروهای ارتش اسلامی عراق و شام یا داعش با تجهیزات سبک و نیمه سنگین بر موصل مسلط شده و در حال کشاندن درگیری ها به استان های دیگر سُنی نشین عراق هستند.حضور دهها هزار نیروی ارتش عراق آنهم با تجهیزات نظامی مانع از آن نشد تا موصل سقوط نکند.دامنه درگیری های نظامی و بی ثباتی از استان نینوا به سوی استان های دیگر از جمله صلاح الدین و کرکوک در حال گسترش است.استمرار این روند افزون بر آنکه موجب می شود تا بی ثباتی بر عراق حاکم شود و مردم عراق خسارات انسانی،اقتصادی و اجتماعی زیادی متحمل شوند همچنین از ابعاد مختلف و از منظر منافع ملی برای ایران هم موجد مخاطرات تازه ای خواهد بود.از این منظر با توجه به اثرگذاری ایران در صحنه سیاسی عراق انتظار می رود برای یاری وکمک ملت و دولت عراق در این روزهای پرمخاطره توسط نهادهای ذیربط سیاست خارجی کشور تمهیداتی اندایشیده شود:
۱-تحولات اخیر در منطقه غربی و شمال غربی عراق نشان می دهد سرگرم شدن سیاست مدارن عراقی به درگیری های باندی و حزبی و فرقه ای و طایفه ای موجب شده تا از توجه جدی آنان به مسائل بنیادی تر و مهم تر کاسته شود.عراق چندسالی است که درگیر رقابت و مجادلات بی پایان گروه های رقیب سیاسی است. از سویی میان احزاب شیعی عراق رقابت ها موجب شده تا اختلاف شیعیان عراق با یکدیگر تعمیق شودو از این منظر کارایی دولت در برابر بحران ها و مشکلات پیچیده کشور به شدت کاهش یابد.همچنین رقابت و اختلافات دولت مالکی با کُردها و دولت اقلیم کردستان عراق هم موجب شده تا مسائل فیمابین جدی و پیچیده تر شود.ضمن آنکه در این موقعیت امکانی برای تعامل سازنده و جدی با نیروها و احزاب سنی عراقی باقی نماند.صرف انرژی و وقت زیاد برای این مسائل موجب شده تا از خطرات نفوذ روزافزون داعش و سایر جریان های تندرو غفلت صورت گرفته و به این ترتیب زمینه برای قدرت نمایی این گروه ها به ویژه داعش و بعثی های سابق مهیا شود.نارضایتی اجتماعی حاصل از این وضعیت به ویژه در حوزه های سنی نشین و عشایری عراق هم نتیجه چنین رویکردهایی است. از این منظر تصرف موصل پیروزی راهبردی و با اهمیتی برای این گروه محسوب می شود.سیاست های دولت حاکم و انعطاف ناپذیری نخست وزیر در برابر رقبا هم بر پیچیدگی ها افزوده است.بی توجهی به ظرفیت های داخلی برای مقابله با بحران از کاستی های های دولت مالکی است.گویی نخست وزیر عراق صدای پای افراطی گری را دیر به جد گرفته است! مدیریت سیاسی عالی در عراق در دوره چند ساله زمامداری عراق متاسفانه نتوانست با درایت زمینه مشارکت همه جریان های عراقی در اداره سیاسی کشور را مهیا سازد و روز به روز بر تعمیق شکاف های میان جریان های گوناگون عراقی افزوده شد.عدم درک چالش های پیش رو و در نهایت اتخاذ روش های غیرقابل انعطاف در برابر رقبا و نادیده گرفتن اثرات و پیامدهای چنین سیاست هایی موجب شده تا عراق امروز با چالش جدی و بنیان فکنی روبرو شود.
۲- ساختار ارتش جدید عراق نیز از وضعیت فوق الذکر اثر پذیرفته است .افزون بر حاکم بودن مناسبات طایفه ای و فرقه ای بر ارتش،حضور برخی سران و نیروهای سابق بعثی هم در ارتش بر پیچیدگی این وضعیت افزوده است.ضعف پوشش هوایی عملیات نظامی ارتش عراق را هم باید براین سیاهه افزود.
۳-تحولات سوریه و انتقال بی ثباتی از سوریه بر کشور همسایه یعنی عراق هم بر گسترش تنش ها در عراق اثر قابل ملاحظه ای بر جای گذارده است.دعاوی دولت اسلامی عراق و شام برای یکپارچه سازی سرزمینی سوریه و عراق و حضور نیروهای مسلح این گروه در دو کشور از این منظر هم قابل توجه است.گسیل انبوه سلاح و منابع مالی برای داعش در سوریه به خودی خود زمینه استفاده از این فرصت و امکانات را عراق مهیا ساخت.سیاست تناقض آمیز دولت های منطقه و غربی مخالف بشار اسد از این منظر قابل تحلیل است.از سویی گسیل تجهیزات و اسلحه برای داعش و از دیگر سو نگرانی از گسترش افراطی گری!
۴-رقابت های منطقه ای میان کشورهای اثر گذار منطقه هم بر این وضعیت اثری منفی برجای گذارده است.عربستان و ترکیه از جمله کشورهایی هستند که خواهان سرنگونی نظام سوریه هستند و در این راستا کمک های لجستیک و نظامی قابل توجهی به مخالفین دولت اسد ارائه کرده اند.دولت عربستان همچنین به دلیل حاکمیت شیعیان در عراق هم سیاست رویارویی با دولت مالکی را درپیش گرفته است.این دخالت ها موجب شده تا داعش از فرصت پیش امده حداکثر بهره برداری را کرده و بر اقتدار خویش بیافزاید.و افزون بر حضور در سوریه در داخل عراق هم از این این وضعیت استفاده کند.
در چنین موقعیتی نخستین گام برای چیره شدن دولت عراق بر مشکلات فوق هماهنگی و اتحاد همه جریان های عراقی به ویژه شیعیان و کردها است که می تواند به اتخاذ تصمیمات راهبردی برای غلبه برمشکلات منجر شود.سرگرم شدن دستگاه سیاست خارجی ایران به مسائل سوریه و سایر مسائل موجب شده تا در ماه های گذشته به اندازه لازم مسائل عراق مورد توجه قرار نگیرد و این کم توجهی می تواند برای منافع ملی نیز پر هزینه باشد.ماه ها از بروز تنش در روابط اربیل و بغداد می گذرد.همچنین شکاف میان احزاب رقیب شیعی شدیدتر شده است.بی آنکه دستگاه سیاست خارجی کشور به سرعت نسبت به وضعیت پیش امده واکنش درخوری داشته باشد.
ماهیت بحران حاضر در عراق و احتمال تشدید این وضعیت وگسترش دامنه درگیری ها ی نظامی مسئله راهبردی و با اهمیتی برای دستگاه سیاست خارجی کشور است. دستگاه سیاست خارجی کشور از این منظر باید بدون فوت وقت و در اولین فرصت اقدام به دعوت تمام طرف های درگیر عراقی اعم از شیعیان و کردها و سنی ها از تمام جناح های درونی هر سه گروه برای برگزاری نشست ها و جلسات مشترک نموده و زمینه گفتگو و اتحاد دوباره این نیروها را فراهم آورد. بدیهی است راه حل مشکلات عمیق و پیچیده امروز عراق نه استفاده از نیروی نظامی بلکه راه کارهای سیاسی است.اراده ای سیاسی برای یافتن روش های نزدیک کردن دیدگاه های طرف های مختلف و تعیین تکلیف روش اداره کشور در چهار سال آینده از جمله ملزوماتی است که توجه به آن می توان راه های وصول به توافق را جدی تر کند.در این خصوص ارائه بسته های پیشنهادی جامع برای حل و فصل مسائل جاری میان این گروه ها هم می تواند بر نتیجه بخش بودن این نشست ها اثرگذاری لازم را داشته باشد.همچنین رایزنی و دیپلماسی فعال ایران به ویژه با کشورهای صاحب نفوذ منطقه از جمله ترکیه و عربستان هم می تواند در یافته شدن راه کاری سیاسی برای مسئله ی پیش رو حایز اهمیت باشد.
در چینن موقعیت خطیر و تاریخی برای عراق ،دستیابی به توافقی جامع و راهبردی و دسته بندی مسائل پیش رو تنها با تعامل گروه های مختلف و اثر گذار عراقی میسر است. بی شک در این فضای پرمخاطره اگر دستگاه سیاست خارجی کشور با درایت،چند جانبه گرائی و بدون فوت وقت اقدامات خود را آغاز نماید دستیابی گروه های مختلف به توافقی جامع دور از دسترس نخواهد بود و چنین توافقی زمینه ساز خروج عراق از بحران پیش روی خواهدبود. یکی از نتایج چنین توافق محتملی شروع به کار مجلس عراق و اتخاذ تصمیمات ملی برای مقابله با بحران خواهد بود. در این روزهای پر ماجرا غیبت رئیس جمهور عراق یعنی اقای جلال طالبانی کاملاً حس می شود انتخاب رئیس جمهور جدید عراق از نخستین دستاوردهای هماهنگی گروه های عراقی برای آینده عراق است.شروع به کار پارلمان جدید نیز زمینه شکل گیری دولت جدید را مهیا خواهد کرد.ایا دستگاه سیاست خارجی کشور در موقعیت خطیر کنونی عراق به وظایف ملی خود به درستی عمل خواهد کرد؟

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)