کدام آثار تاریخی تهران در زمان شهرداری قالیباف تخریب شدند؟

این روزها که تهران به انتظار تشکیل شورای شهر چهارم نشسته، این پرسش مطرح است که در دوره جدید چه کسی سکان شهرداری را در دست خواهد گرفت؟ آیا محمد باقر قالیباف در سمت خود ابقا خواهد شد یا جای خود را به شخص دیگری خواهد داد؟ همچنان که منتقدان قالیباف فضا را برای نقد اقدامات او در شهرداری تهران طی ۸ سال گذشته مهیا می‌بینند، حامیان او می‌کوشند تا به زعم خود فهرست بلندبالایی از اقدامات مثبت شهردار را ارایه دهند.

در صدر این فهرست اقداماتی از قبیل ساخت بزرگ‌راهها و تونل‌ها، توسعه خطوط مترو، احداث پارک‌ها، زیباسازی معابر و گشایش مراکز تفریحی یا فرهنگی قرار دارد و کمتر به اقدامات شهرداری برای صیانت از هویت تاریخی پایتخت استناد شده است؛ چندان که قالیباف خود نیز در تشریح الگوی “مدیریت جهادی” خویش، کمتر به این موضوع پرداخته یا دست کم به عنوان یک اولویت از آن یاد نکرده است.

البته نباید توقع داشت شهرداری که اهل تهران نیست و عموم مدیران خویش را از میان غیر تهرانی‌ها (خصوصا همشهریان مشهدی‌اش) برگزیده، حفظ هویت تاریخی پایتخت را یکی از دغدغه‌های اصلی خود بداند و به عنوان یک اولویت بدان بنگرد.

آن‌چه در پی می‌آید، بخش نخست از سلسله گزارش‌های پایگاه خبری شهر الکترونیک درباره عملکرد شهرداری تهران در حفظ میراث فرهنگی پایتخت است که پیش‌تر، مجموعه‌ دیگری از آن تحت عنوان ” نگاهی به رفتار شهرداری تهران با محله‌های قدیمی و اصیل پایتخت” منتشر شده است. گفتار حاضر به تخریب آثار تاریخی در زمان شهرداری آقای قالیباف اختصاص دارد و کوشش‌های شهرداری برای حفظ پاره‌ای آثار تاریخی موضوع گزارش‌های بعدی خواهد بود.

برج آزادی نم کشید

در سال ۱۳۸۶ شهرداری تهران عملیات مرمت میدان آزادی را آغاز کرد که بلافاصله با اعتراض گسترده کارشناسان روبرو شد. در رأس این کارشناسان، مهندس ایرج حقیقی، رییس کارگاه ساخت برج آزادی قرار داشت که معتقد بود: “کاری که شهرداری می‌کند، مرمت نیست، بلکه تخریب است.” این پیش‌بینی درست از آب درآمد و اندکی بعد، خبر نشت آب به محوطه زیرین برج آزادی منتشر شد. این بار حقیقی به خبرگزاری میراث فرهنگی گفت که جایگزین کردن سنگ‌های نامرغوب در محوطه میدان، از میان بردن شیب‌بندی صحیح میدان و ایزولاسیون نامناسب باعث نفوذ آب به زیر برج آزادی شده است.
نهایتا با پی‌گیری رسانه‌ها و دوستداران میراث فرهنگی، سازمان زیباسازی شهرداری تهران و شهرداری منطقه ۹ که مسؤولیت کار را به عهده داشتند، مشکلات را پذیرفتند و برای رفع آن قول مساعد دادند. با این حال، در تازه‌ترین تحول، غلامحسین شاه‌علی، مدیر برج آزادی به خبرگزاری مهر گفته است که شهرداری هیچ اقدامی برای مرمت اصولی برج آزادی و جلوگیری از نفوذ رطوبت حاصل از آبیاری فضای سبز میدان انجام نداده است و سازمان زیباسازی از پرداخت بودجه لازم خودداری می‌کند.

سرای دلگشا ضمیمه بازار پوشاک شد

سرای دلگشا از سراهای تاریخی بازار تهران و متعلق به دوره ناصرالدین‌شاه قاجار بود. این سرا در سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید اما مالک ان در سالیان اخیر به دیوان عدالت اداری شکایت برد و ملک خود را از فهرست آثار ملی خارج کرد. این موضوع با حمایت و تأیید نادر کرمی، شهردار وقت منطقه ۱۲ تهران روبرو شد که در گفت‌وگو با سایت خبرآنلاین گفت: “چون رأی دیوان عدالت اداری است، پس ما هم اجرا می‌کنیم. هر بنایی که میراث فرهنگی ثبت کرده، قابلیت ثبت ندارد.”

بدین ترتیب و با مجوز شهرداری برای اجرای فاز۲ بازار رضا (مجتمع فروش پوشاک) سرای تاریخی دلگشا طی دو مرحله در آذرماه ۱۳۸۹ و مهرماه ۱۳۹۰ تخریب شد و اعتراض‌های مکرر سازمان میراث فرهنگی سودی نبخشید. در مقابل، این سازمان که از تخریب روزافزون اماکن تاریخی بازار نگران بود، مجموعه بازار تهران را در “فهرست میراث در خطر” قرار داد؛ اقدامی که البته نتوانست از روند تخریب‌ها جلوگیری کند.

ساختمان پرچم، مجتمع تجاری شد

ساختمان پرچم از بناهای ساخته شده در دهه ۱۳۲۰ بود که در نبش خیابان فخرالدوله (شهید مشکی) و در مجاورت مسجد تاریخی فخرالدوله قرار داشت. از آن‌جا که این ساختمان، سال‌ها محل استقرار شرکت ایران اسکرین (تولید کننده پرچم) بود و همواره پرچم‌ کشورهای مختلف جهان بر فراز آن برافراشته بود، به ساختمان پرچم موسوم شد و به عنوان یکی از نمادهای مرکز شهر تهران مورد شناسایی قرار گرفت.

در نیمه دوم سال ۱۳۸۹ زمزمه‌هایی مبنی بر تخریب ساختمان پرچم و ساخت یک مجتمع تجاری به جای آن به گوش رسید که با مخالفت اهالی محل و نیز اعتراض سازمان میراث فرهنگی روبرو شد. با این حال، نه فقط شهرداری منطقه ۱۲ مجوز تخریب ساختمان مزبور را صادر کرد، بلکه علیمحمد محمدی، مدیر بافت تاریخی شهرداری منطقه ۱۲ به حمایت از این اقدام برخاست. او به خبرگزاری مهر گفت که چون ساختمان پرچم در فهرست آثار ملی کشور ثبت نشده است، سازمان میراث فرهنگی نمی‌تواند در موضوع تخریب آن دخالت کند.
در مقابل، مدیران سازمان میراث فرهنگی استان تهران معتقد بودند که عدم ثبت یک اثر تاریخی به منزله مجاز بودن تخریب آن نیست و شهرداری قانونا موظف است، تخریب این آثار را از سازمان میراث فرهنگی استعلام کند. موضوع دیگری که مورد اعتراض این سازمان قرار داشت، ساخت مجتمع تجاری چند طبقه به جای ساختمان پرچم بود که حریم کالبدی و منظرین مسجد فخرالدوله را مخدوش می‌کرد.

نهایتا هیچ کدام از این اعتراض‌ها به نتیجه نرسید و ساختمان پرچم در فروردین‌ماه ۱۳۹۰ با خاک یکسان شد. با ساخت یک مجتمع تجاری به جای این ساختمان، ترافیک چهار راه فخرآباد و دروازه شمیران تشدید شد و گنبد مسجد فخرالدوله که از نمادهای شاخص بافت تاریخی تهران بود، در سایه قرار گرفت.

خانه صداقت، آپارتمان شد

خانه صداقت از بناهای ارزشمند اواخر دوره قاجار در محدوده محله تاریخی سنگلج بود. این بنا در مردادماه سال ۱۳۹۰ با مجوز شهرداری منطقه ۱۱ تهران تخریب شد تا به جای آن یک مجتمع مسکونی ۸ طبقه ساخته شود. با بالا گرفتن اعتراض‌ها نسبت به این اقدام، سید محمد ایازی، معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا مدعی شد که تخریب این اثر با مجوز سازمان میراث فرهنگی صورت گرفته است.

این در حالی بود که همان موقع، سرپرست میراث فرهنگی استان تهران از مخالفت سازمان متبوعش با تخریب خانه صداقت خبر داده و اعلام کرده بود که ساخت و ساز در محدوده‌های تاریخی با محدودیت ارتفاع مواجه است، و این اشاره‌ای بود به غیرقانونی بودن ساخت آپارتمان ۸ طبقه به جای خانه صداقت.

خانه ارسطو، پاساژ شد

دکتر ازسطو علاج اردستانی، رییس نخستین بیمارستان بلدیه شهرداری تهران و از مؤسسان گروه پزشکی دانشگاه تهران بود. خانه او در خیابان امیرکبیر شرقی (چراغ برق،چراغ گاز) قرار داشت؛ جایی که یکی از منابع مهم درآمد شهرداری تهران از طریق فروش تراکم تجاری و تغییر کاربری اماکن مسکونی است.

این خانه که در ابتدای کوچه شهید علیرضا جاویدی (میرزا محمود وزیر) قرار گرفته بود، متعلق به اواخر دوره قاجار بود اما شهرداری منطقه ۱۲ تهران با این ادعا که در فهرست آثار ملی ایران ثبت نشده است، مجوز تخریب و تبدیل آن به پاساژ فروش لوازم خانگی را صادر کرد. همان زمان سید احمد محیط طباطبایی، رییس کمیته ملی موزه‌ها (ایکوم) اعلام کرد که اگرچه خانه دکتر ارسطو در فهرست آثار ملی ایران ثبت نشده اما جزیی از بافت تاریخی محله عودلاجان است که کلیت آن به ثبت ملی رسیده است. با این حال، خانه یادشده در مهرماه سال ۱۳۹۰ به طور کامل تخریب شد.
درخواست‌ها برای حفظ خانه دایی‌جان ناپلئون ‌بی‌پاسخ ماند

خانه دایی‌جان ناپلئون که به علت فیلمبرداری سریال دایی‌جان ناپلئون در آن به این نام معروف شده است، در اصل خانه امین‌السلطان، صدراعظم ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین‌شاه و محمدعلی‌شاه قاجار بوده است. مساحت کنونی این خانه حدود ۱۰ هزار متر مربع است و تنها باغ قاجاری بازمانده در خیابان لاله‌زار به شمار می‌آید.

این خانه در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید اما پنج سال بعد با شکایت مالکانش به دیوان عدالت اداری، از این فهرست خارج شد. مشوق این اقدام مالکان (خانواده اتحادیه) ، چراغ سبز شهرداری تهران برای ساخت یک مجتمع تجاری بود. خصوصا که در بحبوحه اعتراض دوستداران میراث فرهنگی، بهروز کاشف، مدیر بافت تاریخی شهرداری تهران به پایگاه خبری شهر الکترونیک گفت: پس از تخریب خانه مزبور قطعا ضوابط بافت تاریخی از قبیل کاربری، تراکم، سطح اشتغال و ارتفاع رعایت می‌شود و به این ترتیب رضایت ضمنی شهرداری برای تخریب خانه دایی‌جان ناپلئون را اعلام ‌کرد؛ همچنین شهردار منطقه ۱۲ اعلام داشت که شهرداری به علت بالا بودن قیمت این خانه، آن را خریداری نخواهد کرد.

در پی این تحولات، در آبان ماه ۱۳۹۰ افزون بر ۳۶۰ نفر از هنرمندان سینما و تأتر در نامه‌ای به شهردار تهران خواستار خرید و مرمت خانه دایی‌جان ناپلئون از سوی شهرداری شدند. این درخواست طی دو نوبت در اسفندماه ۱۳۹۰ و خردادماه ۱۳۹۲ از سوی ۱۰۰ تن از روزنامه‌نگاران تکرار شد اما محمد باقر قالیباف، ترجیح داد که به هیچ کدام از این نامه‌ها پاسخ ندهد.

به تخریب‌کنندگان مسجد سلمان پاداش داده شد

مسجد سلمان در خیابان ۱۷ شهریور از مساجد ثبت شده در فهرست آثار ملی و از ساخته‌های معمار بزرگ معاصر، استاد حسین لرزاده بود. تخریب این مسجد در سال ۱۳۸۶ توسط هیأت امنای آن صورت گرفت و شهرداری تهران در آن دخالتی نداشت. اما نکته جالب این بود که هنگام ساخت مسجد جدید، اعضای هیأت امنا پیاده روی خیابان را ضمیمه مسجد کردند و شهرداری از کارشان جلوگیری نکرد؛ و این نوعی پاداش به کسانی بود که در دادگاه به علت تخریب یک اثر ملی مجرم شناخته شده بودند.

خانه عامری، حیاط مجتمع تجاری شد

خانه و باغ عامری در خیابان فردوسی تهران از آثار ارزشمند اوایل دوره پهلوی بود که در سال ۱۳۹۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. تخریب این بنا در اسفندماه سال ۹۱ پس از آن صورت گرفت که شهرداری مجوز ساخت یک مجتمع تجاری ۱۳ طبقه به نام “مجتمع تجارت جهانی فردوسی” را در مجاورت آن صادر کرد. مالک این مجتمع با استفاده از عدم نظارت شهرداری ۱۰۰ درصد اعیان زمین خود را به زیر ساخت برد و چون طبق ضاوبط ساخت و ساز ناگزیر بود عرصه‌ای را برای آن آزاد کند، اقدام به تخریب خانه تاریخی عامری کرد.

ادامه دارد.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)