عراق از راه دور / بهداد بردبار

کتاب «عراق از راه دور» (۱) نام مجموعه‌ای است حاوی پنج مقاله با موضوع مردم نگاری. آنتونیوس روبن (۲)، گردآورنده‌ی این مجموعه در ابتدا اشاره می‌کند که به دلیل وضعیت خشونت‌بارِ حاکم بر عراقْ پس از اشغال آن توسط آمریکا و متحدانش، امکان حضور مردم‌شناسان در آن کشور وجود نداشته تا بتوانند کار تحقیقاتی خود را به صورت میدانی در آنجا انجام دهند. به همین دلیل نویسندگان این کتاب مجبور شده‌اند این مطالعات را از راه دور به ثمر برسانند.

روبن می‌گوید که مردم‌شناسی در قرن نوزدهم با مطالعه‌ی دست‌نوشته های مبلغان مذهبی، جهانگردان، ملوانان و استعمارگران شکل گرفت. بنابراین مطالعه‌ی اقوام از راه دور سابقه‌ی طولانی داردْ به ویژه در شرایطی که حضور در برخی از کشورها با خطر بالایی همراه استْ این روش مورد استفاده قرار گرفته است.

بدین ترتیب او در مقدمه؛ روش مردم‌شناسی از راه دور را معرفی می‌کند و تحقیقات موجود در این کتاب را به عنوان مردم‌شناسیِ رنج‌های اجتماعی (۳) معرفی می‌کند.

روبن در ادامه‌ این سوال را مطرح می‌کند که مردم‌شناسان در شناخت و فهم شرایط عراقِ جنگ‌زده چه مشارکتی می‌توانند داشته باشند؟ او می‌گوید: من و جفری سلوکا این نوع مردم‌شناسی را مردم‌شناسی همراه با همدردی می‌نامیم. این نوع مردم‌شناسی شاخه‌ای از مردم‌شناسیِ رنج‌های اجتماعی و مردم‌نگاریِ خشونت‌های هر روزه است.

به گفته‌ی روبن این مردم‌شناسی تلاش دارد به یک بحث عمومی تبدیل شود و به شکل‌گیری آن دسته از تغییرات اجتماعی و سیاسی کمک کند که از خشونت و رنج مردم می کاهند.

مقایسه‌ی گفتمان سیاسی در جنگ عراق با خمرهای سرخ

در بخش دیگر از این کتاب الکساندر هینتون در مقاله «درسی از کامبوج، رویکردهای خطرناک به موضوع جنگ با ترور» به بررسی ایدئولوژی «نیکی» در برابر «شر» می‌پردازد.این ایدئولوژی توسط انقلابیون خمرهای‌ سرخ در دهه‌ی هفتاد میلادی مورد استفاده قرار گرفت. این ایدئولوژی، ساز و کاری است که برای توجیه قتل عام و نسل‌کشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در ادامه او نشان می‌دهد که چگونه جرج بوش از گفتمانی مشابه گفتمان خمرهای سرخ در توجیه جنگ با تروریسم استفاده کرده است. زمانی که تروریست‌های القاعده هواپیمای مسافربری را ربودند تا به برج‌های دوقلوی تجارت جهانی در نیویورک حمله کنند، تیتر روزنامه‌های امریکا این بود: به آمریکا حمله شده است.

اما چه کسی به آمریکا حمله کرد و چرا؟

هینتون نشان می‌دهد که جرج بوش، رییس‌جمهور آمریکا تلاش کرد روایتی را در قالب یک ساختار ایدئولوژیک ارائه بدهد که در چارچوب آن بتواند به این سوالات پاسخ بدهد. هینتون بی‌درنگ به مشابهت‌هایی بین گفتمان سیاسی جرج بوش و خمرهای سرخ اشاره می‌کند.

در کامبوج در فاصله‌ی چهارسال یک چهارم جمعیت این کشورِ هشت میلیونی بر اثر گرسنگی، بیماری، بهره‌کشی و اعدام‌های دسته‌جمعی کشته شدند.خمرهای سرخ تلاش داشتند این کشور را با سیاست‌های برابری‌طلبانه‌ی خود اداره کنند. اجرای سیاست‌های آنها نیازمند پاکسازی نیروهای ضدانقلاب بود تا در این جریانْ دشمنان طبقاتی و خیانتکاران را از بین ببرند. این ماموریت با سنگدلی غیرمترقبه‌ای پیش رفت. این عملکرد با ایدئولوژی مانوی – مبنی بر ثنویت – توجیه می‌شد. بر اساس این دیدگاه جامعه‌ی کامبوج به دو گروه «مستضعف، دهقان و بی‌سوادان» در برابر «طبقه‌ی پست و مطرود کاسبان شهرنشین، صاحبان زمین و تحصیلکرده‌ها» تقسیم می‌شد.

اگر چه جنگ با تروریست – به طور مشخص اشغال عراق – در یک بستر متفاوت تاریخی اتفاق افتاده است ولی هینتون مشابهت‌هایی را بین این گفتار سیاسی با خمرهای سرخ یادآوری می‌کند. هردو از واژگان «ما» در برابر «آنها» و «نیکی» در برابر «شر» استفاده می‌کنند تا به بهره‌گیری از خشونتْ مشروعیت بخشند. خمرهای سرخ احساس می‌کردند توسط دشمنان ناپیدا در میان مقامات و انقلابیون، تهدید می‌شوند. جرج بوش هم از تروریست‌های القاعده چنان تصویری ساخت و ارائه داد که چاره‌ای جز از بین رفتن آنها وجود ندارد. خمرهای سرخ ادعا می‌کردند که دشمنان انقلاب از پل پت، رهبرشان نفرت دارند چون او تلاش می‌کرد جامعه‌ای برحق، برابر، بدون بهره‌کشیِ انسانی و یکدست ایجاد کند. درهمین حال، جرج بوش می‌گفت تروریست های مسلمان از ایالات متحده امریکا نفرت دارند زیرا از روش زندگی آمریکایی‌ها، آزادی، دمکراسی، پیشرفت و تمدن بیزارند.

باوری بر این اساس ایجاد شده بود که دشمنان این دو جامعه آن‌قدر قوی هستند که به هر شکلی باید با آنها مبارزه کرد. خمرهای سرخ شهرها را تخلیه کردند، دست به پاکسازی زدند و متهمان را زیر شکنجه به اعتراف واداشتند. آنها از مردم کامبوج انتظار داشتند که مطیع و همیشه در صحنه باشند. جرج بوش هم یک جنگ تمام عیار علیه تروریست ها به راه انداخت و تمام منابع آمریکا را بسیج کرد تا آنها را به دام بیندازد. او از مردم امریکا خواست بر ترس‌شان غلبه کنند، متحد شوند و به طور مشخص در این نبرد تمدن در برابر بدویت حضور داشته باشند.

در بخش دیگر این کتاب نیز نادیا العلی به مساله‌ی زنان عراقی در دوران جنگ می‌پردازد.

پانوشت:

۱. Iraq at a distance

۲.C.G.M. Robben

۳. Anthropology of social suffering

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)