جراحی زیبایی در عصر جنسیت

مشغول تماشای بخشی از یک مستند تلویزیونی در سایت یوتیوب^۱ هستیم که درباره‌ عمل جراحی زیبایی است. این قسمت از فیلم درباره‌ تونی وایلدیش، ۲۸ ساله و مادر چهار فرزند است که به ‌طور پاره‌وقت، فروشندگی می‌کند و تمام آروزی‌ او این است که مدلی باشکوه شود. تونی بعد از این‌که نمی‌تواند از عهده‌ هزینه‌ کاشت پستان در بریتانیا بربیاید، به ‌عنوان توریست جراحی زیبایی^۲ به پراگ سفر می‌کند.

قسمت عمده‌ای از فیلم با یک دوربین دستی و توسط تونی و دوستش کِلِر گرفته شده که برای روحیه دادن به او به پراگ رفته است. آنها جلوی دوربین شوخی می‌کنند و ریسه می‌روند و تونی، پستان‌های متوسطش^۳ را که هنوز به دست دکتر نسپرده جلوی دوربین می‌گیرد. با این که تصاویری که از هتل ارزان‌ قیمت‌شان گرفته‌اند، نشان می‌دهد که در جایی «تاریک و دلگیر و ترسناک»، اتاق اجاره کرده‌اند، اما حسابی هیجان‌زده به نظر می‌رسند.

در همان دیدار اول با دکتر چِک، اختلاف نظر او و تونی درباره‌ اندازه و شکل مطلوب کاشت پستان، معلوم می‌شود. تونی اولین اندازه‌ای را که به‌ او پیشنهاد کرده‌اند، رد می‌کند و می‌گوید «اوه این خیلی طبیعیه، من اینا رو نمی‌خوام … بذار یه چیزی رو نشون‌ات بدم، من یک‌سری عکس آوردم … من اینها رو می‌خوام چون حسابی گِرد هستن». بعد پوشه‌ای از عکس‌های جردن (کتی پرایس) را بیرون می‌آورد؛ یک چهره نسبتا مشهور بریتانیایی که به‌خاطر پستان‌های بزرگ و کاشته‌شده‌، شهرتی به هم زده است. دکتر سعی می‌کند توضیح دهد که گرد دیده شدن پستان‌های جردن، به خاطر نوع سینه‌بندش است. اما تونی یک قدم جلوتر از دکتر است. او بلافاصله تلفن همراه‌ را باز می‌کند و عکسی برهنه‌ از بالاتنه جوردن نشان می‌دهد: پستان‌هایی عظیم و رها از قید سینه‌بند. دکتر با چهره درهم کشیده و با انگلیسی دست و پاشکسته‌ می‌گوید «وحشتناکه! من چنین کاری نمی‌کنم!» بعدتر تونی در گفتگویی که برای فیلم مستند ضبط شده، می‌گوید «او کاری که می‌خواستم را نکرد. چیزی را که می‌خواستم به من نداد، در حالی که [از طرف شرکت گردشگری پزشکی که این سفر را ترتیب داده بود] به من گفته شده بود که به مرادم خواهم رسید. خب، خیلی ناامید شده بودم». با این وجود،‌ تونی و دکتر، بالاخره به توافق نهایی می‌رسند؛ او صاحب پستان‌هایی بسیار بزرگ^۴ می‌شود، پستان‌هایی گرد و بزرگ که «خیلی طبیعی» هم به نظر نمی‌رسند. تونی، بعد از عمل جراحی، توی اتاق هتل و جلوی دوربین بالا و پایین می‌پرد، و پیروزمندانه اعلام می‌کند که «[پستان‌هام] تکون نمی‌خورن!»

بیست سال پیش، وقتی فمینیست‌ها برای اولین‌بار شروع کردند به اندیشیدن و نوشتن درباره‌ جراحی زیبایی، اوضاعی که با آن روبه‌رو بودند کاملا متفاوت بود. مجموع شرایط جهانی، رسانه‌ای، علمی-فنی و زیبایی‌شناختی‌ امروز که پس‌زمینه‌ داستان تونی وایلدیش را می‌سازد، در آن زمان، چیزی از داستان‌های علمی-تخیلی کم نداشت. در گذشته کسانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گرفتند، بیمار محسوب می‌شدند، نه مصرف‌کننده. خواسته‌های آنها را ناشی از مشکلات روانی می‌دانستند و از این رو، کسانی که به دنبال جراحی زیبایی بودند، اغلب این کار را مخفیانه و با خجالت انجام می‌دادند. سخن‌گفتن درباره‌ عمل جراحی – چه برسد به فیلم‌برداری و انتشار آن در سطح جهان – هم از نظر فنی ناممکن بود، هم رفتاری ناهنجار به شمار می‌رفت. برای همین است که داستان ویدئویی تونی، حکایت جدیدی است که از طریق رسانه‌ا‌ی جدید و در مجموعه‌ شرایط جهانی جدیدی روایت می‌شود و نشان‌دهنده‌ تغییرات مهمی است که در انتخاب و انجام جراحی زیبایی روی داده است.

مقاله‌ کلاسیک کارول اسپیتزک^۵ با عنوان «آینه اعتراف» که در سال ۱۹۸۸ منتشر شد (و تا ‌جایی که می‌دانیم، نخستین اثر فمینیستی‌ است که درباره جراحی زیبایی به زبان انگلیسی منتشر شده)، داستان کاملا متفاوتی از دیدار با یک جراح زیبایی را تعریف می‌کند. از اسپیتزک خواسته می‌شود تا «بیماری‌» خود را برای متخصصی حاذق که قرار است ظاهر او را «طبیعی‌تر» کند، توضیح دهد. عمل جراحی قرار است کاملا ماهرانه انجام شود و هیچ رد و نشانه‌ای از آن روی بدن باقی نماند. اسپیتزک در موضعی کاملا منفعلانه، چاره‌ای ندارد جز این که به لحاظ فنی و حتی زیبایی‌شناختی، جراحش را به عنوان تنها منبع اطلاعاتی‌ خود بپذیرد. تجربه‌ او نه‌تنها به کشور محل اقامت‌اش، که به حریم کلینیک و در چارچوب رابطه‌اش با جراح محدود می‌ماند.

تفاوت‌های موجود بین هجوم اسپیتزک به دنیای سرّی «آینه‌ اعتراف» در سال ۱۹۸۰ و سفر کاملا علنی وایلدیش در سال ۲۰۰۷، دو مساله را برجسته می‌کند که نقش کلیدی در شکل‌گیری این کتاب داشته‌اند: اول این‌که در بیست سال گذشته، نظرگاه فمینیست‌هایی که دغدغه‌ ایراد نقد فرهنگی به جراحی زیبایی داشتند به شدت دست‌خوش تغییر شده است و الزام‌های سیاسی یا شیوه‌های پژوهشی که احتمالا با فضای جراحی زیبایی در سال ۱۹۸۸ منطبق بود، در سال ۲۰۰۸ شاید ناکافی باشند. دوم این‌که جراحی زیبایی، دیگر موضوع پیش پا افتاده‌ای که به لحاظ سیاسی و اخلاقی، موضوع کم اهمیتی باشد نیست. دانش‌پژوهان، علاقه‌ روزافزونی به این موضوع دارند و اقبال عمومی به آن هم رو به افزایش است. جراحی زیبایی در محل تلاقی روندهای فوق‌العاده پیچیده و مهمی قرار گرفته است که به بدن، جنسیت، روان، موازین پزشکی و اخلاق، جهانی‌شدن، ایدئولوژی‌های زیبایی‌شناختی و فن‌آوری ارتباطات و پزشکی مربوط می‌شود و از طرفی این روندها را برجسته‌تر هم می‌کند.ٖ در واقع جراحی زیبایی از موضوع‌هایی است به رشته‌های مختلف علمی مربوط می‌شود و بنابراین تحلیل فمینیستی آن باید از چشم‌اندازها رشته‌های گوناگون انجام شود. برای همین در این مجموعه مقاله‌ها از نظر‌ات فیلسوفان، جامعه‌شناسان، نظریه‌پردازان فیلم، نظریه‌پردازان مطالعات فرهنگی، انسان‌شناسان و کسانی که در حوزه‌ علوم انسانی با گرایش پزشکی کار می‌کنند، استفاده شده است.

چشم‌اندازهای جراحی زیبایی، دست‌خوش تغییرات سریعی هستند. برای هر روش مشتری‌جلب‌کن تازه‌ (از کاشت کَپَل‌های سیلیکونی گرفته تا «بسته‌های مخلوط» بوتاکس و رستیلان و صاف‌کردن به کمک لیزر)، و برای هر محصول رسانه‌ای جدید (از مستندهای وحشت‌آور و شوکه‌کننده گرفته تا نمایش‌های تلویزیونی جایزه‌بُرده‌ای مانند نیپ‌تاک^۶)، می‌توان یک بررسی و رویکرد جدید فمینیستی ارائه کرد. شاید این را هم بتوان دلیل دیگری بر لزوم گردآوری بهترین نوشته‌های فمینیستی «اولیه» درباره‌ جراحی زیبایی دانست.

ما [در این مجموعه] بخش‌هایی از آثار چهار منتقد معروف فمینیست را که درباره‌ جراحی زیبایی نوشته‌اند دوباره منتشر کردیم: سوزان بوردو، کتی دیویس^۷ (اولین کاری که او در این زمینه انجام داده در سال ۱۹۹۵ بوده^۸)، کاترین پالی مورگان، و ویویان سابچک. ما می‌خواستیم این مقاله‌های «کلاسیک‌» را دوباره منتشر کنیم و در عین حال می‌دانستیم که دنیای جراحی زیبایی از زمان انتشار نخست این مقاله‌ها تغییر کرده است، از این رو از نویسندگان خواستیم تا تحلیل اصلی‌ خود را بازبینی کنند یا درباره‌ نگاه اولیه‌شان نظر بدهند. شاید این فصل‌های کتاب برای خوانندگانی که نقد فمینیستی به جراحی زیبایی را دنبال کرده‌اند آشنا بیاید (گرچه به‌روزرسانی‌هایی که نویسندگان انجام داده‌اند می‌تواند مایه‌ شگفتی و تعجب شود)، اما این فصل‌ها مقدمه‌ای ضروری برای خوانندگانی است که تازه می‌خواهند به دنیای جراحی زیبایی و شیوه بررسی آن در چارچوب تحقیقات دانشگاهی فمینیستی، نگاهی بیاندازند.

این مقاله‌ها، پیش‌نیاز ضمنی‌ است که نوشتارهای تازه‌تر در این زمینه را می‌توان با آن فهمید. بخش عمده این مجموعه مقالات، تحقیقات جدیدا سفارش شده‌ای است که به چالش‌‌های پیش روی فمینیست‌ها در فهم چشم‌انداز متغیر و بسیار پیچیده جراحی زیبایی در وضعیت معاصر می‌پردازد. مجموعه آثار فمینیستی در حوزه‌ جراحی زیبایی، هنوز پرپیمانه نیست. این آثار اغلب یا در نشریات بسیار گوناگون پراکنده‌اند یا در کتاب‌هایی آمده‌اند‌ که حول موضوع‌های دیگری است. بنابراین فمینیست‌ها نسبتا از بحث‌های جاری دانشگاهی بر سر این موضوع جدا مانده‌اند. این مجموعه می‌خواهد این حوزه موجود را گردآوری و ارائه کند و هم‌چنین می‌خواهد گفتگوی فمینیستی تازه‌ای را درباره‌ جراحی زیبایی به راه اندازد.

جراحی زیبایی در «عصر جنسیت»

فنون پزشکی‌ که جراحی زیبایی روی آن بنا شده، در سال‌های پس از جنگ جهانی اول به وجود آمد؛ سربازها از جبهه برگشته بودند و جراحت‌های جدیدی بر تن داشتند.^۹ جراحی «پلاستیک» ـــ مداخله به منظور بازیابی شکل معمول بافت‌های نرم بدن ـــ که رشته‌ای جدید است در واکنش به این سوختگی‌ها و جراحت‌ها (شاید مخصوصا در صورت انسان: همان‌طور که هنرمندی به نام پدی هارتلی در اثر تکان‌دهنده‌اش^۱۰ به تصویر کشیده است)، پیشرفت سریعی از خود نشان داد. بنابراین تمایز بین جراحی ترمیمی و زیبایی پدیدار شد ـــ جراحی ترمیمی همان‌طور که از نامش پیداست، بازیابی ظاهر یا کارکرد «متعارف» بدن پس از جراحت یا به اصطلاح نقص مادرزادی است، در حالی که جراحی زیبایی، بهترکردن اندامی است که بدون انجام جراحی هم در چارچوب معیارهای معمول و «متعارف» می‌گنجد. فمینیست‌ها عموما این تمایز را پذیرفته‌اند، و نقد سیاسی خود را محدود به عمل زیبایی کرده‌اند و به‌طور ضمنی پذیرفته‌اند که جراحی ترمیمی (شامل جراحی‌هایی جهت بهبود ظاهر، مانند زدودن خال‌های مادرزادی یا جای زخم) هم کاملا موجه است. با این همه، بعضی مقاله‌های این مجموعه، این تمایز را به پرسش می‌گیرند و مرزهای مبهم بین این دو را بررسی می‌کنند.

اولین گزارشی که در تاریخ مدرن جراحی زیبایی درباره‌ کشیدن پوست صورت نوشته شده مربوط به سال ۱۹۰۱ است؛ تاریخ بزرگ‌تر کردن پستان‌ با تزریق خطرناک پارافین ــ برای مدتی کوتاه ــ شروع ‌شد و بعد از جنگ و در دوره‌ای طولانی‌تر، تجربه‌هایی با سیلیکون مایع صورت گرفت^۱۱؛ عمل جراحی برداشتن چربی سال ۱۹۷۴ ابداع شد و از دهه‌ ۱۹۸۰ رونقی روزافزون گرفت. با این که اغلب این جراحی‌ها به دست مردان انجام گرفته است، دست‌کم از دهه‌ ۱۹۵۰ به بعد، زنان به عنوان مشتریان اصلی جراحی زیبایی در نظر گرفته شدند: در سال ۲۰۰۷، ۹۱ درصد از عمل‌های جراحی زیبایی در آمریکای شمالی روی زنان انجام شده است، در حالی که از هر ۹ نفر جراح زیبایی، هشت نفر مرد بوده است. افزون بر این، زنان سفیدپوست بیشترین مشتریان این جراحی‌ها بوده‌اند: در سال ۲۰۰۷، ۷۶ درصد از عمل‌های جراحی زیبایی در آمریکای شمالی روی بیماران «سفیدپوست» انجام شده است.^۱۲

از نظر تاریخی اگر بخواهیم بگوییم، این زنانه‌شدن جراحی زیبایی احتمالا دوره‌ کوتاهی خواهد داشت. همان‌طور که سندر گیلمن^۱۳می‌گوید، جراحی زیبایی در دراز مدت احتمالا بیش‌تر با قومیت و تعلقات ملی گره خواهد خورد تا با جنسیت، چرا که روندهای آماری نشان می‌دهد که شمار مردهایی که تحت عمل جراحی زیبایی قرار می‌گیرند، پا به پای تعداد مشتریان غیرسفیدپوست‌، به طور پیوسته رو به افزایش است. هم‌زمان شیوه‌های جدیدی ابداع می‌شوند و تعداد و نوع عمل‌های جراحی زیبایی که در بازارهای جدید و بین گروه‌های مختلف طبقاتی و جنسیتی و قومی و سنی انجام می‌شود، رشد انفجاری داشته است.

بنابراین در این مجموعه مقالات [که در این شماره زن‌نگار یازده مورد آن را خواهید خواند]، به «عصر جنسیت» در جراحی زیبایی (ما در این اصطلاح، تعمدا با مفهوم جنسیت و دوران تاریخی، بازی می‌کنیم) خواهیم پرداخت و در همان حال، خط سیر کلی‌تری را در نگرش‌های فمینیستی به بدن توضیح می‌دهیم. این مقالات نشان می‌دهند که تحلیلی جامع که در آن، ایجاد تغییر در بدن به مثابه کرنش و تسلیم زنان در مقابل فشارها برای تطبیق خودشان با خواسته‌ها و آرمان‌های پدرسالارانه پذیرفته شود، می‌تواند راه را برای تحلیلی چندجانبه و دقیق‌ که برای درک اجبارها و انگیزش‌های معاصر ضروری است، باز کند.

پژوهش‌های اخیر فمینیستی درباره‌ جراحی زیبایی (مطالعات دیویس در این مورد، استثنایی قدیمی و قابل‌ذکر است) از شیوه‌های گوناگون از جمله‌ مصاحبه و مشاهده‌ مشارکتی^۱۴ و به‌کارگیری تجربی روش‌های قوم‌نگاری روی گستره‌ وسیعی از دریافت‌کنندگان جراحی زیبایی، بهره گرفته است. برای نمونه، دبرا گیملین به این نتیجه رسیده است که جدا از مواردی که افراد به طور داوطلبانه و آگاهانه، بدن خود را به یک «پروژه» تبدیل می‌کنند، گروهی دیگر، از جراحی زیبایی به عنوان ترفندی برای جلوگیری از هجوم بدنشان به لایه خودآگاه ذهن‌شان بهره می‌برند^۱۵، و هم‌چنین تاکتیک‌های روایتی برای توضیح و توجیه تصمیم به داشتن جراحی زیبایی، با توجه به پس‌زمینه‌های موجود در هر کشوری متفاوت می‌شود.

• ۱.بخشی از فیلم «کابوس‌های جراحی زیبایی پیت برنز» که هم اکنون از وب‌سایت یوتیوب حذف شده است
• ۲.توریسم یا جهانگردی پزشکی (که جراحی زیبایی نیز بخشی از آن به شمار می‌آید) پدیده‌ای اجتماعی-اقتصادی است. به فرد بیماری که به دلیل ارزان بودن خدمات پزشکی در کشوری دیگر، برای دریافت این خدمات به آن کشور سفر می‌کند، توریست پزشکی می‌گویند. م
• ۳.B-cup breasts
• ۴.F-cup
• ۵.Carole Spitzack
• ۶.Nip/Tuck
• ۷.Davis, Kathy. 2003. Dubious Equalities and Embodied Differences: Cultural Studies on Cosmetic Surgery. Lanham, MD: Rowman and Littleeld
• ۸.Davis, Kathy. 1995. Reshaping the Female Body: The Dilemma of Cosmetic Surgery. New York: Routledge
• ۹.Haiken, Elizabeth. 1997. Venus Envy: A History of Cosmetic Surgery. New York: Johns Hopkins University Press. Gilman, Sander. 1999a. Making the Body Beautiful: A Cultural History of Aesthetic Surgery. Princeton: Princeton
• ۱۰.http://www.projectfacade.com (این نشانی الکترونیکی آخرین‌بار در روز ۱۵ ژوئن ۲۰۰۸ در دسترس بوده است)
• ۱۱.Haiken, Elizabeth. 1997. Venus Envy: A History of Cosmetic Surgery. New York: Johns Hopkins University Press
• ۱۲.در سال ۲۰۰۷، ۹۱ درصد از عمل‌های جراحی زیبایی به‌جز عمل‌های سرپایی مثل تزریق بوتاکس که به‌دست اعضای انجمن جراحان پلاستیک آمریکا (هم در ایالات متحده و هم در کانادا) انجام شده است، روی زنان بوده است. به این نشانی الکترونیکی سر بزنید:http://www.plasticsurgery.org>media>statistics
  هیچ آمار معتبری برای استرالیا یا بازارهای دیگر وجود ندارد. کتی دیویس، آماری از توزیع جنسیتی جراحان پلاستیک نقل کرده است. در گزارشی به تاریخ ۲۵ مارس ۲۰۰۸ با عنوان «در سال ۲۰۰۷عمل‌های جراحی پلاستیک زیبایی در میان اقلیت‌های قومی ۱۳ درصد افزایش داشته است» آمده «طبق آماری که توسط انجمن جراحان پلاستیک آمریکا (ASPS) منتشر شده است، تقریبا یک‌چهارم (۲۶۲۶۷۰۰) عمل‌های جراحی پلاستیک زیبایی در سال ۲۰۰۷ روی اقلیت‌های قومی از جمله اسپانیایی‌زبان‌ها، آفریقایی-آمریکایی‌ها و آسیایی-آمریکایی‌ها انجام شده است که نسبت به سال قبل ۱۳ درصد افزایش نشان می‌دهد». ریچارد دامیکو، رییس این انجمن اشاره می‌کند که «نتیجه‌ مهمی که از این داده‌ها می‌شود گرفت این است که ترکیب جمعیتی بیماران جراحی پلاستیک در حال تغییر است … اکثریت بیماران هم‌چنان زنان سفیدپوست هستند، اما شایان ذکر است که تعداد بیماران اسپانیایی‌زبان که زیر عمل جراحی پلاستیک زیبایی رفته‌اند تقریبا با تعداد بیماران مرد برابر است». برای دیدن این گزارش به نشانی زیر مراجعه کنید:
  http://www.plasticsurgery.org/media/press_releases/Cosmetic-Plastic-Surg… (این مطلب در تاریخ ۱۵ ژوئن ۲۰۰۸ در دسترس بود)
  از سال ۲۰۰۶، عمل‌های جراحی پلاستیک زیبایی در میان گروه‌های جمعیتی زیر افزایش یافته است: افزایش ۸ درصدی (۱۰۱۱۰۰۰) در اسپانیایی‌زبان‌ها، افزایش ۸ درصدی (۸۴۷۸۰۰) در میان آفریقایی-آمریکایی‌ها و افزایش ۲۶ درصدی (۷۶۷۸۰۰) در میان آسیایی-آمریکایی‌ها.
• ۱۳.Gilman, Sander. 1999a. Making the Body Beautiful: A Cultural History of Aesthetic Surgery. Princeton: Princeton University Press
• ۱۴.Participant Observation یا مشاهده‌ مشارکتی، یک روش پژوهشی است که عمدتا در مردم‌شناسی به کار گرفته می‌شود؛ حضور و مشارکت مشاهده‌گر در کنش‌ها و محیط فرهنگی مردم مورد مطالعه در دوره‌ بلند زمانی، اصل این روش پژوهشی است. م
• ۱۵.Gimlin, Debra. 2006. “The Absent Body Project: Cosmetic Surgery as a Response to Bodily Dys-appearance.” Sociology, 40(4), 699–۷۱۶

Heyes, Cressida J. and Meredith Jones. “Chapter 1: Cosmetic Surgery in the Age of Gender”. Cosmetic Surgery: A Feminist Primer. Ashgate Publishing Ltd: 2009. Permission to reprint granted by Ashgate Publishing Ltd.

Cressida J. Heyes is Canada Research Chair in Philosophy of Gender and Sexuality, departments of Philosophy and Political Science, at the University of Alberta, Canada, where she writes and teaches in feminist and political philosophy, queer theory, and theories of embodiment. Meredith Jones is Senior Lecture at the University of Technology, Sydney, where she specializes in media and cultural studies.

Heyes and Jones’ chapter sheds light on the new age of cosmetic surgery, in which patients are now being transformed into consumers. With that said, they ultimately explain that cosmetic surgery, as it is becoming more public, must be approached in various different perspectives encompassing social trends such as the body, gender, psyche, medical practice, ethics, and globalization.