رستوران گردی کودکان کار

چندی پیش معاونت رفاه و مشارکت های اجتماعی شهرداری منطقه ۱۲ تهران اعلام کرد که در هفته موسوم به رستوران گردی بناست تا کودکان کار مهمان یک وعده غذای گرم در رستوران های تهران شوند. او هدف این کار را تقویت مسئولیت پذیری بخش خصوصی اعلام کرد و یادآوری کرد که در این کار سازمان های مردم نهاد نیز همکاری خواهند داشت. وی به سوء تغذیه این کودکان اشاره کرده و افزوده است که به دنبال این هستند تا سازمان های مردم نهاد از کودکان کار حمایت کنند و از سوی دیگر هم تلاش می کنند تا این کودکان در فضاهای بسته کار کنند و در خیابان نباشند.[۱]

چنین اظهاراتی با واکنش یکی از فعالین حقوق کودکان کار مواجه شد. «حمید رضا واشقانی فراهانی» در مصاحبه ای به خبرنگار ایلنا در این باره گفته است: «شهرداری تهران در حالی قصد دارد تا به مناسبت نخستین هفته رستوران گردی، کودکان کار و خیابان را برای یک وعده غذا میهمان رستوران‌های لوکس کند که هم‌اکنون بخش قابل توجهی از همین کودکان یا توسط پیمانکاران بازیافت شهرداری به جمع آوری زباله مشغولند و یا در حین انجام کار روزانه در خیابان از سوی ماموران مبارزه با سد معبر مورد خشونت واقع می‌شوند».[۲] وی در این باره معتقد است که این اقدامات فاقد استمرار و انسجام و نمایشی است پس سهمی در افزایش مسئولیت اجتماعی بخش خصوصی که خود از ناقضان و پایمال کنندگان حقوق کارگران و فقراست ندارد.

شاید باور این ادعای معاون رفاه شهرداری که در این برنامه رستوران گردی سازمان های مردم نهاد با شهرداری همکاری خواهند داشت کمی سخت باشد. اما چند روز پیش شاهد بودیم که بسیاری از سایت های خبری تصاویری از کودکان کار را به نقل از گزارش ایسنا درج کردند. کودکانی که در خانه کودک شوش مشغول به تحصیل هستند.

 در گزارش ایسنا آمده است:«مسئول یکی از این انجمن‌ها که به گفته خود ۱۰ سال سابقه همکاری با انجمن حمایت از حقوق کودکان را داشت در خصوص مشکلات این کودکان، گفت: این کودکان یک شیفت کار می‌کنند و درکلاس درس هم با پایه‌های مختلف و تفاوت سنی در کنار یکدیگر می‌نشینند و مشکلات زیادی ایجاد می شود».[۳]

در عین حال «شیوا دولت آبادی» رئیس هیات مدیره و مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق کودکان در مصاحبه ای با خبرگزاری ایلنا پس از برگزاری این برنامه می‌گوید: «در شرایط کنونی کودکان کار و خیابان بیش از آنکه نیازمند صرف یک وعده‌ غذا در رستوران‌های لوکس باشند، نیازمند حمایت‌های اجتماعی از خود و خانواد‌هایشان هستند».[۴] دولت آبادی در حالی معتقد است که راهکار مطلوب در مورد پدیده کار کودک، محو این پدیده است که نفس این عمل شهرداری را بیانگر نوعی چرخش خیرخواهانه می داند و دلیل نقد خود به این کار را  نحوه انعکاس خبری و نشان داده شدن چهره کودکان در گزارش تصویری بر می شمرد: «با این حال انعکاس ماجرای غذا خوردن گروهی از کودکان کار و خیابان در رستوران‌های لوکس نشان داد که میان اتفاق انجام شده با معیارهای اخلاقی جامعه فاصله‌ای وجود داشته است…. انتشار بدون ملاحظه و آشکار چهره کودکان حاضر در این گردش یک روزه درحالی توسط رسانه ‌ها صورت گرفت که عرف‌ های اخلاقی و دینی در سراسر دنیا همواره به افراد خیر و نیکوکار توصیه کرده‌ اند که در ازای کمک ‌های خود هویت کمک گیرندگان را پوشیده نگه دارند».[۵]

سیاست یک بام و دو هوا

اظهارات دولت آبادی اما در عمل دچار تناقض اساسی است. سازمانی که وی مدیریت عاملی و ریاست هیات مدیره آن را به طور همزمان بر عهده دارد، چندی پیش در یکی از برنامه های صدا و سیما به مناسبت ماه رمضان شرکت و در کلیپ های معرفی خود در این برنامه از چهره کودکان کار استفاده کرد، -کلیپ هایی که هنوز در اینترنت قابل مشاهده است- و از سوی دیگر دربرابر برنامه ماه عسل و نمایش سپردن سرپرستی یک کودک به یک زوج که واکنش های تندی را در افکار عمومی از جمله انتشار بیانیه ای با هزاران امضا برانگیخت سکوت پیشه کرد. سکوتی که برخی از داوطلبان و مسئولان سابق خانه کودک شوش در برابر آن موضع گرفته و در بخشی از نامه ای که در نقد حضور این سازمان در صدا و سیما نوشته بودند، این سکوت را معنا دار خوانده بودند.

در پیوند با اظهارات دولت آبادی درباره شرکت کودکان در برنامه رستوران گردی شهرداری تهران، صفحه فیس بوک انجمن حمایت از حقوق کودکان نیز انتقادات ادامه یافت. یکی از کاربران ضمن تقدیر از این موضع گیری دولت آبادی معتقد است که شرکت خانه کودک شوش در این برنامه در تناقض با سخنان دولت آبادی است. در پاسخ به این نقد، مسئول فیس بوک انجمن در ابتدا نوشت که این تصاویر مربوط به کودکان خانه کودک شوش نیستند و خانه کودک در این برنامه مشارکت نداشته است. اما پس از روشن شدن هویت این کودکان وی افزود که عکس ها مربوط به یکی از اردوهای دو هفته پیش خانه کودک است و به این برنامه ربطی ندارد.

با این حال می توان از کلیت مصاحبه دولت‌آبادی نتیجه گرفت که این اقدام شهرداری نمایشی بوده و قابل قبول انجمن حمایت از حقوق کودکان نیست. همچنین مطلبی در آخرین پست فیس بوک انجمن حمایت از حقوق کودکان منتشر شده است که کمی موضوع را شفاف می کند:

«به اطلاع دوستداران انجمن می رسانیم انجمن حمایت از حقوق کودکان هیچگونه حضوری در طرح موسوم به «رستوران گردی کودکان کار» که شهرداری تهران مجری آن بوده ، نداشته است . انجمن به طور جدی منتقد این طرح بوده و آن چه در خبرگزاری ایسنا منتشر شده است بهره برداری مسئولین سازمان رفاه شهرداری و این خبرگزاری از یک اردوی تفریحی کودکان کار تحت حمایت انجمن در پارک جمشیدیه بوده است. شهرداری منطقه ۱۲ و انجمن از ابتدای فعالیت خانه های کودک شوش و ناصر خسرو در برگزاری اردوهای اینچنینی برای کودکان در تعامل هستند و اردوی کودکان در پارک جمشیدیه در راستای همین تعامل است . برای اردوهایی که تا کنون برگزار شده است خبرنگار و عکاس خبری حضور نداشته اند. هیچکدام از مربیان همراه این اردو در گفتگوی رسمی با خبرنگاران شرکت نکردند . بیانیه تکمیلی انجمن در خصوص طرح رستوران گردی به زودی در سایت رسمی انجمن و همین صفحه منتشر خواهد شد».

در مجموع موضع دولت آبادی و متن منتشر شده در فیس بوک این سازمان نشانگر آن است که شهرداری تهران بدون آن که حقیقت ماجرا را برای مسئولان خانه کودک شوش بازگو کند، کودکان این محموعه را به اردویی دعوت نموده و با سوء استفاده از اعتماد کودکان و دست اندرکاران خانه کودک شوش، در پوشش خبری بهره برداری مورد نظر خود را انجام داده است.

یکی از اهالی محله شوش و دروازه غار که پیش از این با خانه کودک شوش همکاری داشته است با ابراز ناراحتی  و تعجب از این اقدام می گوید: «هر کس با شهرداری همکاری کرده باشد می داند که در همکاری ها باید محتاط بود زیرا شهرداری از هر اقدامی عکس می گیرد و از آن استفاده می کند». یکی از داوطلبان اسبق خانه کودک نیز از این اتفاق متاسف است و می گوید: «در گذشته در همکاری با شهرداری ما سعی می کردیم شهرداری را به دنبال خود بکشیم، اما امروز این رابطه برعکس شده که هم متاثر از زمینه داخلی خود سازمان است و هم از شدت یافتن انتظارات بیجا و رفتارهای نمایشی شهرداری و عدم توجه به اصل استقلال عملی سازمان های مدنی. این رفتار شهرداری بی اخلاقی و زیر پا گذاشتن اصول اولیه تعامل دوطرفه است».

شواهد نشان می دهد که خبرگزاری ایسنا نیز باید در این باره پاسخ گو باشد. گزارش این خبرگزاری از رستوران گردی کودکان کار آشکارا از مسیر رفتار حرفه ای خارج شده است زیرا گزارش به گونه ای تنظیم شده که این اقدام مثبت ارزیابی شود و در این باره شائبه همکاری میان خبرنگار این گزارش و شهرداری وجود دارد.

مناسبت سازی در تقویم نئولیبرالیسم: مصرف کنندگان، مصرف کنید!

یکی از تفاوت های نئولیبرالیسم با سرمایه داری متقدم در نحوه درونی سازی ارزش هاست. در سرمایه داری متقدم می توان رد پایی یافت که در ظاهر نشانگر ارزش های مدرنیته است: ایده پیشرفت. باید کار کرد، اندوخت و تکنولوژی را بسط و توسعه داد تا آینده نیکوتر رقم بخورد. پس از روشن شدن ابعاد نتایج تولید انبوه و صنعتی و بحران هایی که از ابتدای قرن پیش از درون سرمایه داری سربرآوردند فریب کاری سرمایه داری کم کم رخ نمود.

بحران های زیست محیطی،  دو جنگ جهانی خانمان سوز، افزایش فقر و نابرابری و تحدید و تهدید آزادی های بشری را نمی توان پنهان کرد و از ساختن جهانی آزاد و برابر سخن راند. «ایدئولوژی اصالت سود» از آنجا که به میزان کافی برای تسلط تام بر زندگی مردم لازم بود رشد کرده بود دیگر به میزان گذشته نیازی ادعای پیشرفت نداشت، زیرا در این صورت تناقض درونی اش را به دست خود آشکار می کرد. همچنین روش های جدیدتری برای حفظ و تسلط ارزش های فرهنگی خود پیدا کرده بود: تبلیغات و ایجاد احساس نیاز کاذب در مردم برای مصرف بیشتر.

اقدامات نمایشی حکومت ها و دولت ها و بازار از این زاویه قابل تامل هستند. همین نمونه رستوران گردی کودکان کار را اگر با دقت بررسی کنیم می بینیم که در شرایطی که کمبود و گرانی کالاهای اساسی مستقیما سلامت غذایی مردم بالاخص فقرا را نشانه گرفته است، آن چنان هم ضرر ندارد که از فرودست ترین و در حاشیه ترین اقشار جامعه یعنی کودکان کار برای مشروعیت بخشی به خود استفاده کنیم. آن ها با لذت یک وعده غذا می خورند، ما از آن ها عکس می گیریم و پز رفتار انسان دوستانه مان را می دهیم و با قرار دادن خود در صدر اخبار علاوه بر دعای خیر برای یک صنف مشتری دست و پا می کنیم.

یکی دیگر از ابعاد این اتفاق، همان طور که خود معاون سازمان رفاه و مشارکت های اجتماعی شهرداری بیان می کند مربوط به مسئولیت اجتماعی بخش خصوصی است. این عبارت چند سالی است که در ایران مدام مطرح می شود و معنای آن این است که سازمان های سود، میزان مشخصی از سود خود را در اختیار فعالیت های به اصطلاح عام المنفعه قرار دهند و به این وسیله از خدمات و تسهیلاتی نظیر معافیت یا کاهش مالیاتی برخوردار شوند. پیداست که منطق سود هرگز حکم نمی کند به جای پرداخت مالیات در جای دیگری هزینه ای صورت پذیرد، مگر این که آن هزینه از میزان مالیات کم تر باشد و به عبارت دیگر به صرفه باشد.

این عمل در حقیقت نوعی پولشویی است که بخش خصوصی استثمارگر و بازتولیدکننده منطق کهنه شایستگی و سود را حامی حقوق بشر معرفی می کند. تناقض این موضوع در شرایطی بیشتر آشکار می شود که بخش خصوصی نوع دوست و خیرخواه با فرارهای قانونی و رانتی از تعهدات حداقلی خود و رعایت حقوق اولیه کارگران طفره می‌ رود و طبقات فرودست را (از جمله خانواده های کودکان کار) متحمل فشار اقتصادی بیشتری کرده و از سوی دیگر تا حد ممکن قیمت ها را برای سود بیشتر افزایش می دهد. در موارد بسیاری نیز بخش خصوصی با به کارگرفتن کودکان، عدم پرداخت برابر به زنان در مقابل مردان و استثمار نیروی کار خود یکی از ناقضان اصلی حقوق بشر است. در حقیقت می توان گفت که بخش خصوصی و صاحبان سرمایه با همکاری نهادهای دولتی و حکومتی شروع به نوعی جدید از پولشویی کرده اند که می تواند ژست های انسان دوستانه هم داشته باشد.

در این میان، مسئولیت دیدبانان مدنی و فعالان دوچندان می شود. آن ها هم باید این مناسبات پبچیده را رصد و ارزیابی کنند و در مقابل آن با موضع گیری روشن و شفاف سازی کنند و مانع فریت افکار عمومی شوند و هم در مقابل پیشنهادات اغواگرانه نهادهای اقتصادی و دولتی استقلال، روحیه انتقادی و حریم فعالیت های بشردوستانه را حفظ و حراست کنند.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)