موانع پیشروی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل

آژانس ها و صندوق های مختلف سازمان ملل مانند یونیسف،UNODC ، UNHCR و … در ایران و بسیاری از کشورها فعالیت می کنند. این سازمان ها هر یک بر اساس ضرورت توجه و مداخله در مسائلی شکل گرفته اند که ابعاد جهانی داشته و بر زندگی مردم جهان تاثیر دارد، مانند مساله اعتیاد، ایدز، پناهندگی، غذا و دارو، کودکان و … . اما علی رغم تلاش این سازمان ها و کمک های مالی دولت ها و برخی نهادهای بین المللی به آن ها، در بسیاری از موارد، نقش تعیین کننده و ظرفیت مداخله این سازمان ها عملا عقیم می شود و شاهدیم که این نهادها نمی توانند نه در پیشگیری و نه در حل بحران ها نقش آفرینی فعال داشته باشند. بالاخص در کشورهای جهان سوم و مسلمان –  نظیر ایران –  که عرف های مبتنی بر مذهب، رنگ پوست و زبان و جنسیت بخش وسیعی از مناسبات داخلی را تحت الشعاع خود قرار می دهند.

یکی از این نهادها که اتفاقا می توان گفت نتوانسته نقش بسزایی در فرایندهای حمایتی کلان ایفا نماید، کمیساریای عالی حمایت از حقوق پناهندگان است. هم اکنون در مجموع بیش از ۴۲ میلیون، پناهنده، آواره و پناهجو در سراسر جهان وجود دارد[۱] که همین امر مبین لزوم  نقش آفرینی فعال سازمان های مدافع حقوق پناهندگان است. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، نهادی است که با هدف حمایت از پناهندگان در سال ۱۹۵۰ تاسیس شده است. البته پیش از آن اداره کل نجات و توانبخشی سازمان ملل متحد و سپس سازمان بین المللی پناهندگان مسئولیت رسیدگی به پناهندگان را داشته اند اما با روند حادتر شدن و لزوم توجه متمرکزتر بر مسائل پناهندگان زمینه ای شد تا در خود سازمان ملل آژانسی مختص به امور پناهندگان تاسیس شود.

کمیساریای عالی پناهندگان در ایران بر روی چهار حوزه آموزش، بهداشت، معیشت و امور حمایتی تمرکز دارد. که ابتدا رئوس این برنامه ها را به نقل از وب سایت فارسی کمیساریا مرور و سپس به زمینه های  سیاسی-اقتصادی- فرهنگی موجود در ایران که موانعی در تحقق اهداف این نهاد بین المللی است خواهیم پرداخت.

برنامه های کمیساریا

طبق مندرجات سایت فارسی کمیساریا برنامه های این نهاد در حمایت از پناهندگان عبارت اند از[۲]: 

۱- آموزش: استراتژی آموزش ۲۰۱۰-۲۰۱۲ کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد ایران، با هدف کسب اطمینان از حق آموزش پناهندگان برای دسترسی به آموزش ابتدایی همگانی و ایجاد فرصت های افزایش یافته برای آموزش بعد از دبستان (متوسطه، آموزش های حرفه ای، غیر رسمی) با تمرکز ویژه بر روی دختران؛ و برنامه چهارم توسعه پنج ساله دولت جمهوری اسلامی ایران که پیش بینی ارتقاء کیفیت نظام آموزشی در تمام سطوح اصلاح برنامه های درسی آموزش و پرورش و ارتقا برنامه های مناسب آموزش های حرفه ای، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد ایران بر فعالیت های ذیل متمرکز شده است :

ارائه کلاس های سواد آموزی از طریق سازمان نهضت سواد آموزی برای پناهندگانی که سن بالا دارند و یا نتوانستند به مدرسه بروند.

ساخت مدارس در بسیاری از مناطق مسکونی پناهندگان.

ارائه وسایل مدرسه و کیت های آموزشی در مدارس مناطق محروم که پناهندگان در آنها مشغول تحصیل هستند.

۲- بهداشت: با توجه به این واقعیت که حذف یارانه ها توسطه دولت فشار قابل توجهی بر زندگی پناهندگان وارد می کند که در بلند مدت استانداردهای زندگی پناهندگان را به طور منفی تحت تاثیرقرار می دهد، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد بخش عمده ای از کمک های خود را در بسته کمک های بهداشتی برای پناهندگان متمرکز کرده است.

بهداشت، درمان و کمک های پزشکی به پناهندگان شامل:

مراقبت های بهداشتی اولیه رایگان به پناهندگان از طریق همکاری با وزارت بهداشت و درمان که خدمات مراقبت های بهداشتی اولیه رایگان به تمام پناهندگان در مناطق شهری و مهمان شهرها ارائه  می کند.

طرح بیمه بهداشت برای پوشش هزینه های درمان برای پوشش هزینه های ثانویه و ثالث بهداشتی پناهندگان . در حالی که بخشی از حق بیمه اولیه به تمام پناهندگان ارائه می شود، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد آسیب پذیرترین پناهندگان را ارزیابی و شناسایی می کند و تمام هزینه های پزشکی شان را می پردازد.

برای بیماری های خاص، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد از طریق مکانیزم های ارجاع با سازمان های غیر دولتی تخصصی مانند محک وIRAC، کمک به پناهنده مبتلا به سرطان را فراهم می کند. دفترچه بیمه همچنین به پناهندگان مبتلا به هموفیلی، تالاسمی و نارسایی کلیه ارائه می شود.

۳- معیشت: دفترکمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد ایران در سال ۱۳۷۸ (۲۰۰۸ میلادی) خط مشی خود را از بازگشت داوطلبانه به اقامت قابل پیش بینی پناهندگان در ایران تا بر قراری شرایط مناسب برای بازگشت آنان به کشور مبداء تغییر داد.

در حال حاضر، برای بسیاری از پناهندگان (با توجه به منابع محدود درآمد و نرخ بالای تورم) امرار معاش به طور جدی در معرض خطر است.

اجرای طرح حذف یارانه ها از سوی دولت ایران از پایان سال گذشته شرایط امرار معاش پناهندگان را بیشتر تحت تأثیر قرار داده است بطوریکه قیمت کالاهای مختلف به میزان قابل توجهی در سال ۲۰۱۱ افزایش یافت.

به منظور کاهش وخامت وضعیت معیشتی پناهندگان، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۱ در حال انجام آموزش مهارت های فنی حرفه ای در همکاری با سازمان آموزش فنی حرفه ای (TVTO) زیر نظر وزارت کار می باشد.

کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان در نظر دارد با همکاری TVTO دوره آموزش مهارت ها را برای ۱۲ استان با ۱۶ دوره آموزشی مختلف (مثل خیاطی، آرایشگری، لوله کشی ، فرش بافی و غیره) اجرا نماید.

با توجه به تجارب سال قبل در آموزش مهارت های حرفه ای، جعبه ابزار نیز به شرکت کنندگان ارائه خواهد شد تا کارآموزان قادر باشند بلافاصله بعد از اتمام آموزش مهارت های یاد گرفته شده در جهت کسب و کار درآمدزا استفاده کنند.

۴- امور حمایتی: نمایندگی کمیساریا عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در جمهوری اسلامی ایران، بازگشت داوطلبانه پناهندگان به دو کشور افغانستان و عراق را تسهیل می نماید. کمیساریا ۴ مرکز بازگشت داوطلبانه را در سراسر کشور به منظور راهنمائی، پر کردن فرمهای بازگشت داوطلبانه و ارایه کمک های لازم مانند کمک هزینه حمل و نقل و ادغام مجدد فعال نموده است.

۵ – اسکان مجدد: اسکان مجدد یک ابزار حمایتی، یک راه حل بادوام و همچنین مکانیسم مهمی به برای اشتراک مساعی است. علاوه بر این، اسکان مجدد زمانی در نظر گرفته می شود که پناهندگان قادر به بازگشت به میهن به طور داوطلبانه نمی باشند و زندگیشان، آزادیشان، امنیتشان، بهداشت و یا حقوق بنیادین شان در کشور مبدا یا در کشوری که پناهندگی گرفته اند در معرض خطر است.

اسکان مجدد می تواند برای افراد آسیب پذیر استفاده شود، اگرچه کلا برای میزان بسیار ناچیزی از پناهندگان جهان مهیا می باشد.

کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در صدد است کشورهای اسکان مجدد را متعهد کند تا از پناهندگان آسیب پذیر حمایت کنند و کشورهای میزبان را یاری نما ید تا بتوانند راه حل پایداری را برای آنها در کشور ثالث مهیا سازند.

۶ – کمک های حقوقی : ده کمیته حل اختلاف در سراسر کشور در استان های تهران، قم، اصفهان، یزد، کرمان، فارس، مرکزی، خرسان رضوی، گلستان و هرمزگان بر قرار می باشد.

زمینه های موجب عدم دستیابی کمیساریا به اهداف خود

زمینه های بین المللی؛ مداخلات بشر دوستانه و افزایش تعداد آوارگان و پناهندگان و سیاستگذاری های کلان

سال ها پیش حمایت های دولت های انگلستان و آمریکا از مجموعه گروه های موسوم به مجاهدین برای تضعیف و سقوط دولت کمونیست نجیب الله، آتش جنگ داخلی در افغانستان را گسترده تر کرد و از سوی دیگر در این میان برخی از گروه های مخالف دولت که دست کم در سخن در پی تحقق حکومت اسلامی به سبک صدر اسلام بودند، تجهیزات و قدرت نظامی و اقتصادی به دست آوردند. پس از یازده سپتامبر نیز حمله آمریکا و ناتو به افغانستان موج جدیدی از درگیری ها ایجاد شد.

مردم عراق نیز پس از حمله آمریکا و ناتو به افغانستان نیز وضعیت مشابهی را تجربه کردند. بازنمود این مداخلات بشر دوستانه را می توان در آمارهای جهانی پناهندگان دید! بیش از ۷ میلیون پناهنده افغان و ۴ میلیون پناهنده عراقی در سراسر جهان زندگی می کنند و این دو کشور از نظر تعداد شهروندان پناهنده شده به سایر نقاط جهان در رتبه اول و دوم قرار دارند.[۳] با توجه به این بسنده کردن به حمایت از پناهندگان در شرایطی که روز به روز بر تعداد آنان افزوده می شود در نهایت کمکی به حل بنیادین این مساله نمی شود.

همچنین باید توجه داشت که کمیساریا (که زیر مجموعه سازمان ملل یعنی سازمانی متشکل از نمایندگان دولت هاست ) و هر نهاد بین المللی به طور اعم که به نوعی به دولت ها وابستگی دارد همیشه نمی تواند در سیاستگذاری ها آزادانه عمل کند 

زمینه های امنیتی – سیاسی در ایران

دولت ایران در مواجه با نهادهای مدنی و حقوق بشری رویکردی امنیتی دارد و کمیساریا نیز از این قائده مستثنی نیست. نقض مکرر حقوق پناهندگان، رفتارهای خشونت آمیز پلیس در اردوگاه ها و مراکز دولتی مربوط به پذیرش پناهندگان مصداق هایی از این رویکرد هستند. دولت در بسیاری از امور مربوط به آموزش، بهداشت و معاضدات حقوقی مربوط به افغان ها به نهادهای حقوق بشری و مدنی اجازه ورود نمی دهد یا دائما در فرایند امور اختلال ایجاد می کند. چند سال پیش که اعضای یکی از سازمان های مدافع حقوق کودکان در اعتراض به نقض حق تجصیل کودکان مهاجر توسط دولت انتقاد کرده بودند از سوی مقامات به سوء استفاده و قاچاق کودکان متهم شدند. ترس حاکمیت جمهوری اسلامی از گزارش های نقض حقوق کودکان در ایران که مسائل کودکان مهاجر بخشی از آن است نیز یکی دیگر از دلایل این رویکرد امنیتی است. از سوی دیگر ترس مهاجران از رفتار امنیتی حکومت باعث شده است تا بسیاری از آنان تا حد ممکن در خفا و بدون سرو صدا زندگی کنند و حتی در مواقعی که حقوقشان پایمال می شود سکوت پیشه کنند. 

زمینه های اقتصادی

امکانات معیشتی مردم ایران در وضعیت نابه سامان اقتصادی فعلی که از یک سو حاصل سیاست های تعدیل ساختاری (به عنوان نمونه حذف یارانه ها و خصوصی سازی بهداشت، آموزش و خدمات عمومی) و از یک سو نتیجه سوء مدیریت و فساد دولتی-نظامی در اقتصاد است، کاهش یافته است. در چنین وضعیتی نیازهای معیشتی مهاجران که از یارانه ها برخوردار نیستند، پیش از پیش به خطر می افتد و با توجه به تعداد بالای آنان در ایران، کمیساریا از ایجاد امکانات اولیه معیشتی برای همه آنان ناتوان است. از سوی دیگر در پیوند با اقتصاد سیاسی، باید این نکته را در نظر داشت که بازار و صاحبان سرمایه برای پایین نگاه داشتن نرخ دستمزد، از کارگران مهاجر استفاده می کنند که معمولا به دلیل حضور غیرقانونی (البته به زعم دولت) در ایران، دستمزد کمتری را مطالبه می کنند. همین موضوع درباره کودکان پناهنده نیز صادق است زیرا آنان به مراتب نسبت به بزرگسالان افغان نیز دستمزد کمتری مطالبه می کنند. اگر آموزش اجباری رایگان مشمول حال این کودکان شود تعداد کثیری از آن ها می توانند به جای کار کردن برای تامین هزینه تحصیل خود و یا خواهران و برادرانشان، فقط درس بخوانند. به عبارت دیگر تحقق برخی از حقوق مهاجران بر اساس کنوانسیون ژنو که ایران نیز به آن پیوسته است، نظیر برخورداری از دستمزد برابر با شهروندان کشور میزبان مستقیما منافع طبقه سرمایه دار را تهدید می کند.

زمینه های فرهنگی

در سال های اخیر، موج تمسخر، بزرگنمایی جرائم، افترا و توهین، علیه افغان ها که توسط رسانه های عمومی نظیر صدا و سیما و نشریات جنچالی زرد آغار شده است، در کنار اقدامات نهادهای رسمی نظیر ممنوع کردن حضور افغان ها در برخی استان ها و عدم ثبت نام آن ها در مدارس در کنار ادعاهایی نظیر کم شدن فرصت های شغلی به دلیل حضور افغان ها در ایران، میان مردم نگرشی منفی نسبت به افغان ها ایجاد کرده است. این موضوع زمانی شدت می یابد که  از سوی دیگر با جو جدید تبلیغات حاکمیت تحت عنوان ملیت و ایران بودن مواجه می شویم. در گذشته اگر دستگاه تبلیغاتی از عناصر دینی برای تحمیق مردم استفاده می کرد، افغان ها برادران دینی بودند و ایرانیان تافته جدا بافته از آنان نبودند، اما امروز خون آریایی و اشعار و ترانه هایی در مدح ایران و ملیت زمینه بیشتری برای ظهور افکار شوونیستی و نژادپرستانه در میان مردم باز کرده است.

در چنین وضعیتی به نظر می رسد، باید همزمان بر نقش سازمان های مدنی داخلی بیش از پیش تاکید کرد. توافقات بین المللی دولت ها معمولا تحت تاثیر منافع سیاسی و تجاری است و همین امر بر مسائل مربوط به توافقات و معاهداتی که کودکان، زنان و پناهندگان ذی نفعان آن تاثیر می گذارد. کودکان پناهنده، بیش از هر چیز نیازمند آموزش، بهداشت و خدمات اجتماعی اولیه برای برخورداری از حداقل های رشد جسمی و روانی سالم هستند. از این منظر نمی توان انتظار داشت که کمیساریا، به عنوان یک نهاد بین المللی با شرایطی که گفته شد مسئولیت آن ها را بر عهده گیرد. از این زاویه فشار به دولت و آگاه سازی مردم می تواند مکمل اقداماتی باشد که مستقیما می تواند دست کم حقوق اولیه کودکان پناهنده را تامین کند.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)