در سایت آسو متنی با عنوان “چرا «ختنهی زنان» نشانیِ غلط میدهد؟” به قلم خانم فرناز سیفی در آدرس اینترنتیِ
https://www.aasoo.org/fa/articles/2628
منتشر شده است که هدف این مقاله، نقد آن متن است.
در آن متن به این موضوع پرداخته شده است که ناقصسازی جنسی زنان یا به اختصار FGM عملی مذموم بوده و با توجه به تحقیقاتی از افراد مختلف (اکثرا صاحبنظرانی غربی در زمینهی فمینیسم) باید حتماً از انجامش جلوگیری شود و در این بین به اطلاق واژهی ختنه به این عمل ایراد گرفته شده است و ضمن گمراهکننده خواندنِ این نامگذاری، آنرا تنها شایستهی بریدنِ پرهپوس (غلفه) مردان دانستهاند.
موضع نگارندهی این مقاله:
در ابتدا نگارنده بیان میدارد که خود را برابری طلب میداند و معتقد است جنسیت عامل برتری نیست و هر تبعیضی که بر پایهی جنسیت باشد و باعث محروم شدن شخص از حقوقش شود را محکوم کرده و مذموم میشمارد. ضمناً بهطور صددرصدی با هرگونه تغییر غیر ضروری در بدن فرد بدون اختیار و اجازهی خود فرد بهطور کامل مخالف است و این تغییر غیرضروری شامل مواردی چون ختنهی روتین (یعنی تغییر در قسمتهای جنسی بدن فرد بدونِ ضرورت پزشکی) یا انجام تَتو یا مواردی از این دست میشود.
نقد متن منتشر شده
اعتبار متن به منطق حاکم بر آن و مستدل و مستند بودن ادعاهای آن با منابع معتبر است.
متاسفانه متنی که مورد نقد راقم این سطور قرار گرفته است سرشار از ادعاهای نادقیق و حتی غلط است و نگارندهی آن کمترین زحمتی به خود نداده است که بسیاری از ادعاهای خود را به منبعی معتبر، مستند کند و طوری درخصوص مسائلی بسیار پیچیده و مناقشهآمیز حرفزده است که انسان فکر میکند دارد متنی نازل شده از جانب خداوند را میخواند که دانای کل است و بینیاز از آوردن دلیل و برهان! در ادامه، دلیل این سخن بر خوانندگان گرامی مشخص خواهد شد.
ختنهی روتین مردان چیست و آنچه در ختنهی مردان قطع میشود چه است؟
ختنه از ریشه ختن به معنای بریدن و قطع کردن بوده و در عمل به بریدن و یا قطع کردن قسمتی از آلت تناسی مردان و زنان گفته میشود این عمل در مردان به قطعکردنِ غلفه (پرهپوس) گفته میشود. [۱۸] ختنهی روتین مردان سابقهای چندین هزارساله دارد[۲۶] . غلفه ضمن حفاظت از حشفه در عمل مکانیکی سکس سازوکار سُرشی دارد و در بزرگسالان حدود ۵۰ سانتیمتر مربع بافت شهوتخیز[۲۲] و شامل حساسترین بخشهای آلت [۲۱] و بهخصوص حساسترین قسمت به لمس خفیف است [۸] و ضمنا مخاط و پوست کافی در نعوظ و سکس را فراهم میآورد [۴۴,۴۳].
امّا در متن موردِ نقد گفته شده است “«ختنه» یعنی برداشتن نیمی از غلاف یا پوستهی بیرونی آلت تناسلی مرد، هیچ بخشی از دستگاه تناسلی مرد در ختنه بریده و برداشته نمیشود و آسیبی نمیبیند.”
طبق مقالاتی که به آناتومی غلفه پرداختهاند[۳۱]، پرهپوس بخشی از آلت تناسلی مردانه است چنانکه پلک هم بخشی از چشم است و پوست هم بخشی از دست است و دیوارهی قلب هم بخشی از قلب است و کسی دیوارهی قلب را چیزی جدا از قلب نمیخواند، همچنانکه وقتی میگوییم دستم زخم شد منظورمان مشخص است و پوستش را از خودش مجزا نمیکنیم، از طرف دیگر مشابه این بخش در آلت تناسلی زنان نیز وجود دارد و کسی آنرا پوستهی بیرونی یا چیزی جز آلت تناسلی زنانه نمیخواند [۲۰]و اصلا مگر آلت تناسلی چه چیزی جز مجموعهی همین بافتهای تشکیل شده از تعدادی بسیار زیاد سلول که کارکردی مشخص دارند، است[۳۱,۱۸,۸,۲۱] ؛ دلیل دیگرِ خطا بودن این جملهی نقل شده آنست که چنانکه در منابعِ مورد استناد دیدیم، غلفه قسمتی کاملا یگانه با کارکردی مشخص و منحصر به فرد است و نه یک پوست معمولی یا پوستهای که تنها غلاف بخشی از آلت تناسلی باشد، و ضمنا نگارندهی متن فکر کرده است که بریدن و قطع غلفه هیچ آسیبی به آلت تناسلی نمیزند یعنی هم غلفه را چیزی جدا از آلت تناسلی فرض کرده است و هم قطع آن را بدون آسیب دانسته است، مقایسه کنید که بگویم بریدن لبهای فرد آسیبی به صورت آن فرد نمیزند[۱۸,۲۰]. همچنین خوانندهی محترم میتواند اگر مایل بود، ویدیویی که در [۲۵] است را با مسئولیت خودش ببیند تا آگاه شود که در ختنهی روتین پسران چه عمل وحشتناکی رخ داده و چه زجری به طفل بیگناه تحمیل میشود، آنگاه خود بیاندیشد که آیا تحمل چنین زجری باعث آسیب به فرد میشود یا خیر[۳].
ختنه و رضایت جنسی
لذت و رضایت جنسی بیش از هرچیز، عمل و احساسی کیفی است و مقیاسبندی آن شاید زیاد مقدور نباشد اما به هر روی بعید است قطع غلفه که حساسترین بخش به لمس خفیف بوده و دارای پایانههای عصبی بسیار زیادی است، در کاهش میزان حساسیت آلت تناسلی فرد مذکر، موثر نباشد[۱۸]؛ در متن آمده است: “ختنه تأثیری در میزان رضایت جنسی مرد ندارد” نگارندهی محترم کوچکترین زحمتی به خود ندادهاست که چنین ادعای بزرگ و مناقشهآمیزی را به لااقل یک منبع معتبر، مستند کند! امّا چنین ادعایی طبق کدام مطالعاتِ انجام شده، بیان گشته است و مبنا و روش این مطالعات چه بوده است و چگونه توانستهاند چنین چیزی را مطالعه کنند حال آنکه اکثر افراد قبل از رسیدن به سن بلوغ و داشتن تجربهی عمل جنسی و لذت جنسی، ختنهشدهاند[۱۹]؛ البته میتوانید برای اطلاع بیشتر مقالاتی را ببینید که از کاهش لذت جنسی مردان مختون میگویند[۳۲,۳۳] و از محقق برجسته دانشگاه آکسفورد برایان ارپ با شناسهی توئیتر briandavidearp مقالهای بخوانید تا بیشتر متوجه گمراهکنندگی جملهی خانم سیفی شوید[۱۹]. بعضی افراد که در بزرگسالی ختنه شدهاند، به خاطر میزان نارضایتیشان از فعالیت جنسی، دست به خودکشی زدهاند[۳۸]؛ همچنین مردان بسیاری وجود دارند که در کتابهایی[۳۷] از نارضایتی خود نسبت به ختنهشدن سخن میگویند که باز حاکی از آنست که ختنهی روتین مردان، اثرات نامطلوبی به خصوص در جهت لذت جنسی دارد. در جایی دیگر از متن گفته شده است که ختنهی زنان “ناتوانی همیشگی از تحریک و لذت جنسی را برای زنان به همراه دارد. ” این جمله به وضوح غلط است، شاید خوانندهی محترم از خواندن این جمله شوکّه شود، ولی حقیقت آنست که تحقیقاتی وجود دارد که اکثریتِ زنانِ ختنهشده در آن از تواناییِ رسیدنِ به ارگاسم حرف زدهاند و یعنی ختنهی زنان لزوماً مانع به ارگاسم رسیدنِ زنان نمیشود [۶]. امّا آیا عدم جلوگیری از ارگاسم و لذت جنسی میتواند جَوازِ مُثلهسازیِ فرد را صادر کند و به دیگران (مثلا والدینش) این اجازه را بدهد که در بدنش برای همیشه تغییری برگشتناپذیر و غیر ضروری ایجاد کنند[۴۲]؟! پاسخ نگارندهی این سطور به وضوح خیر است، امّا تعجبش از آنست که خانم سیفی عدم کاهش لذت جنسی در مردان را بدون آوردن حتی یک منبع معتبر جوازی بر انجام ختنهی روتین مردان دانستهاند و ادعای غلط نرسیدنِ به ارگاسم زنان را دلیلی محکم بر ممنوعیت ختنهی زنان خواندهاند، چطور میزان لذت جنسی در یک جنس (زنان) ممنوعیت ختنه را ایجاد میکند و در دیگر جنس (مردان) خیر، یعنی افراد بر اساس اینکه از بدِ روزگار مرد زاده شدهاند باید به دلایل واهی مُثله شده و این مثلهسازی موجّه جلوه داده شود؟! ضمناً همینجا مشخص است که نگارندهی آن متن کاملاً از مسئله پرت افتاده است و آنچه در ختنه موضوع مهم و اساسی و بنیادین است، حفظ حقوق اولیهی فرد و مالکیت شخص بر تمامیت بدنی و تندرستی خودش است و به فرض وجود داشتن مزایا و یا کم زیان بودن یک عمل، اجازهی تجاوز به این حق به دیگران داده نمیشود[۴۲] و نیاز است که اثبات شود که این رعایت نکردن حق مالکیت شخصیِ فرد لازم و ضروری و واجب است و امکان به تأخیر انداختن آن تا زمانی که خود شخص صلاحیت تصمیمگیری برای بدن خود را داشته باشد و یعنی به سنِّ قانونی رسیده باشد، به هیچ وجهی ممکن نیست، در این مورد میتوان واکسیناسیون را مثال زد که بدون رضایت کودک، به او واکسنهایی تزریق میشود ولی این تزریق واکسن موضوعی کاملاً متفاوت از ختنهی روتین بوده و اصلاً با ختنهی روتین قابل مقایسه نیست[۴۵].
جایی دیگر در متن گفته شده است “این عمل به حفظ «عفت و پاکدامنی» دختران کمک میکند چرا که از میل جنسی دختران کاسته و باعث میشود که تا قبل از ازدواج باکره بمانند.” و تا حدی سخنی درست است آنجایش که دلیل ختنه را کاهش لذت جنسی زنان میشمارد، امّا درخصوص مردان نیز تا حد زیادی چنین بوده است و نخستینبار، ختنهی روتین مردان برای جلوگیری از خودارضایی وارد پزشکی قرن نوزدهم شد [۲] و در جنگ جهانی مردانِ سرباز را برای کنترل رفتار جنسیشان ختنه کردند! [۲,۱۲] و یعنی برای پسران نیز به قصد جلوگیری از لذتبردن جنسی چنین کردهاند.
حال همین سخنِ تقریباً درست ایشان هم ایراداتی دارد مثلا در [۷] دیده شده که دلایل ختنهی زنان در مالزی مسائل بسیاری با اهداف گوناگون بوده است بجز با هدف کاهش لذت جنسی! و ضمناً در خصوص کاهش لذت جنسی در اثر ختنهی زنان هم، چنانکه قبلاً نیز دیدیم، بحث به این سادگی و وضوح نیست[۲۴].
توصیه به ختنهی روتین مردان
هیچ سازمان مرجع پزشکی در هیچکجای جهان به انجام ختنهی روتین پسران توصیه نکردهاست و موضع تمامی سازمانهای مرجع پزشکی کشورهای غیر امریکایی علیه ختنهی روتین است[۱۴] و حتی بسیاری از سازمان های مرجع پزشکی جهان علیه این عمل موضع گرفته و از لزوم ممنوعیتش سخن گفتهاند[۳۹] و به بیانیهی اکنون منقضیشدهی تنها سازمانی که فوایدی برای ختنهی پسران برشمرده بود، بسیار ایرادات اساسی گرفته شده است[۳۵] و آنرا متاثر از عوامل قومی-مذهبی-فرهنگی خواندهاند و نه مستندات علمی، و خلاصه تر بگویم اینکه کسی که ختنهی زنان را ممنوع میداند و در ادامه ختنهی مردان را موجّه جلوه میدهد اصلاً متوجه این مسئله نیست که ریشهی ختنهی مردان و زنان بسیار در مذهب و قومیت و فرهنگ منطقهی جغرافیایی عمیق و درهمتنیده بوده است و هر جامعهای که زنان را ختنه میکند، مردانش را نیز ختنه مینماید ولی برعکسش خیر (مثلا یهودیان).
اگر شخص خود را برابری طلب یا فمینیست بداند، خیلی عجیب است که متوجه تناقض گفتاریاش نباشد که چطور حاضر شده تفکیک چنین ظلمی بر اساس جنسیت را بپذیرد.
ختنه و مشکلات روانی و آسیبهای مغزی
در متن مورد نقد جملهی درستی نوشته شده است و آن اینکه ختنهی زنان با “مشکلات روانی همراه است”. بله درست است زنی که ختنه شده باشد همواره با مشکلات روانی همراه است ولی وجود این آسیبها/مشکلاتِ مغزی/روانی برای پسران مختون نیز به اثبات رسیدهاند[۱,۳,۴,۹,۱۰]. امّا ایراد موضع آن نگارنده اینست که چگونه به این راحتی رویکردی دوگانه اتخاذ کردهاند و این مشکلات روانی را برای یک گروه انسان (زنان) فاجعهبار دیده ولی برای گروهی دیگر انسان (مردان)، نادیدهاش انگاشتهاند، یعنی قبول کردهاند که به صرف تفاوت در جنسیت، میتوان یکی را لایق درد و رنج کشیدن دانست و دیگری را نه.
فواید فرضی و واهی ختنهی روتین
مغلطهی رایجی وجود دارد که ابتدا فوایدی فرضی برای ختنه ذکر میکنند و بعضاً آنها را به منابعی سُست و مناقشهآمیز هم، (به زعم خودشان) مستند میکنند و سپس ادعا میکنند که بر اساس این فواید مجاز به مثلهسازی مردان هستند!
طبق اصول اولیهی اخلاق پزشکی، لازم است که مدافعان ختنه ثابت کنند که چنین عملی لازم و ضروری و واجب است و فواید بالقوهی آن از هیچ راه کمتهاجمیتر و کمخطرتری قابل حصول نیست، تا بتوان اجازهی انجام آن را داشت حال آنکه چنین چیزی نه تنها هیچگاه انجام و اثبات نشده است، که هر تحقیقی که فایدهای برای ختنهی روتین مردان ذکر کرده نیز، محل مناقشه بوده است و بسیار ایرادات اساسی بر آن گرفته شده است[۲۷,۲۸,۲۹,۳۰,۳۵]؛ مثلاً در جایی ادعا شده است که ختنه باعث کاهش نرخ ابتلا به ویروس HIV میشود، چنین ادعایی بسیار مناقشهآمیز و محل اختلاف بوده و در حدی ایراد دارد که مغلطهی HIV خوانده میشود [۲۸,۲۹,۳۰,۳۶].
در متن گفته شده است “هیچ یک از جراحیهایی که در این چهار دستهبندی بر اندام جنسی زن صورت میگیرد کوچکترین فایدهی پزشکی ندارد. ” و در ادامه افزودهاند که “ختنهی مردان در مواردی فایدهی پزشکی هم دارد و هیچ تبعات دامنگیر و سختی برای مردان همراه ندارد” این سخنان نشان از به کُلّی پَرت بودنِ نگارنده از مرحله است که ثابت میکند ایشان اصلاً نمیدانند درخصوص چه سخن میگویند. خوانندهی آگاه تاکنون متوجه شدهاست که داریم در خصوص ختنهی روتین حرف میزنیم (یعنی ختنهای که بدون ضرورت پزشکی و تنها بهخاطر مسائل فرهنگی-مذهبی-قومیتی انجام میشود)، دقت کنید که ممکن است برای ضرورتی پزشکی مثلا دیابت یا عفونت قانقاریا، آمپوتاسیون انجام شده و مثلاً پای شخص بیمار را قطع نمایند تا جان شخص را نجات دهند ولی این کار ضرورت پزشکی و دفع افسد به فاسد است و کسی که در مقابل ختنهی روتین، بحث ضرورت پزشکیِ ختنه آنهم در مواردی بسیار بسیار بسیار نادر را پیش میکشد، خواسته یا ناخواسته مغلطهگر است؛ لازم است بیان شود که ختنه آخرین گزینهی درمانی در بیماریهای بسیار بسیار نادری است که ممکن است تحت شرایطی بسیار خاص و نادر شخص به آنها دچار شود و تقریباً تمامی این بیماریها درمانهای بسیار سادهتر و کمخطرتر از ختنه دارند و ضمناً برای دختران هم ممکن است در مواردی بسیار نادر ختنه تجویر شود[۲۳] و حال آنکه این مورد اصلاً موضوع بحث این مقاله نیست. نیز لازم است مشخص شود که این ادعای نگارنده (خانم سیفی) مستند به کدام مدرک و تحقیق علمی است و در کدام تحقیقات صورت گرفته، نشان داده و اثبات کرده اند که هیچ فایدهای برای هیچیک از انواع ختنهی زنان وجود ندارد؛ اگر تحقیقاتی وجود داشته باشد که نشان دهد ختنهی زنان فوایدی دارد، چه؟ آیا مجازیم زنان را ختنه کنیم؟ مثلا در [۵] گفته شده است که نرخ ابتلا به HIV در زنان مختون کمتر است، حال چه؟ مجازیم بهخاطر این منفعت، زنان را مثله کنیم؟! از دیگر سو مثلاً در تحقیقی دیدهشده است که ختنه نکردن مردان در سرایت ویروس HIV موثر است [۱۷]. حال چرا این تحقیق، پایهی گفتمان نباشد و بهجای سخنسراییِ بیجهت از فواید فرضی ختنهکردنِ مردان، از فواید ختنه نکردنشان سخن نگوییم؟ و یا چرا بر اساس آن تحقیق نخست، ختنهی زنان را توجیه نکنیم؟! بله، مگر نه اینست که با آوردن تعدادی فایدهی فرضی و بیپایه، ختنهی روتین پسران را توجیه میکنند و موجه جلوه میدهندش و همه ساکت اند؟ چطور چنین تبعیض آشکاری را میبینند و سکوت میکنند و خود را برابریطلب نیز میخوانند!؟ اصلاً بگذارید سادهتر حرف بزنم، کشیدن دندانها هم فایده دارد، چه فایدهای؟ هرگز دنداندرد نمیگیریم، ولی آیا مسواکزدن را انتخاب میکنیم یا از همان روز اول میرویم و تمامی دندانهایمان را میکشیم؟ باز هم سادهتر بگویم، هر جرّاحیای (به طور خاص هر قطع عضوی) فوایدی دارد، حداقل فایدهاش خلاص شدن از مریضیهای مختصِّ همان بخش/عضو است، مثلا قطع پا ما را از ابتلا به مریضیهای پا، مصون میدارد، ولی کدام فردی چنین سخنانی میگوید و با چنین استدلالهایی دندانهایش را میکشد یا پاهایش را قطع میکند؟! و بدتر اینکه برای یک جنس (در اینجا مردان) قطع عضو را دارای فایده و برای دیگری (یعنی زنان) مطلقاً بیفایده میخواندش!؟ خیلی خیلی سادهتر بگویم، ختنهی زنان چیزی دور و بر ۱۰-۱۲ نوع و زیرنوع عمل متفاوت است و تمامی آنها به درستی ممنوع است، حال که به درستی همهی انواعش ناقصسازی است و ممنوع[۱۳]، چطور است که قطع حدود ۵۰ سانتیمترمربع از قسمتی از آلت تناسلی مردان با کارکردی کاملاً یکتا و منحصر به فرد برای همیشه[۲۲] را مصداق ناقصسازی MGM نخواندهاند و لایق این نام ندانستهاند و فرمودهاند که باید ختنه خوانده شود تا متفاوت باشد از جنایتی که در حق زنان میشود؟ مثلاً دقت کنید که در نوعی از ختنهی زنان تنها به ایجاد خراشی و ریختن چند قطره خون از آلت تناسلی زنان بسنده کرده و هیچ قسمتی از آلت تناسلی زنان بریده یا قطع نمیشود (این نوع ختنه بعضاً در مالزی انجام میشود) و همین عمل هم به درستی توسط WHO ممنوع اعلام شده است[۱۳,۱۵] ولی نگارندهی متن ادعا کرده است که چنین عملی مصداق ناقصسازی و FGM است (که کاملاً با ایشان موافقم) ولی ختنهی مردان مصداق MGM نیست و برای خوانندهی محترم دیگر مشخص شده است که چرا نباید با سخنِ دوم ایشان موافق بود.
خطرات ختنهی مردان
اما شاهکار مقالهی سرکار خانم فرناز سیفی اینست که (در خصوص ختنهی مردان) فرمودهاند “خطرِ این عمل در مجموع بسیار ناچیز و نادر است” چطور ممکن است چنین سخن ناروایی را منتشر کنند؟! آیا متن ایشان اصلاً داوری شده است؟! فوت سالانه بیش از ۱۰۰ کودک مذکر در اثر ختنه در کشور امریکا ناچیز و نادر [۴۰] و فوتِ اقلاً ۴۰۰ نفر انسانِ مذکر در اثر ختنه در افریقا در طی تنها ۶ سال ناچیز است[۱۶]؟! تروماهای ناشی از ختنهی کودکان که بعضاً تمام عمر با فرد همراه است ناچیز است و نادر[۱,۳,۴]؟! و حال آنکه در متن گفته شدهاست آسیبهای روانی ختنهی زنان همه عمر با آنان همراه است، چه قدر جالب است که از دید آن نویسنده، آسیبهای روانی یک عمل هم، بر اساس جنسیت متفاوت است! و روی یک جنس (مردان) تاثیری ندارد و ناچیز و نادر است (حتی مرگشان نیز ناچیز و نادر است!) ولی روی جنس دیگر (زنان) فاجعهبار است؛ سؤال مهمتر اینست که اصلاً آیا واقعاً فواید ختنهی مردان از خطر و مضراتش بیشتر است[۳۴].
سخن پایانی
در نگارش آن متن هرچه از غربیها دیده شده، تکرار گشته است ولی دقت نکردهاند که در همان غرب هم به این سیاست دوگانه و گفتمان دوسویه نسبت به ختنهی مردان و زنان، ایرادات اساسی گرفتهاند و آنرا ناموجه خوانده اند[۱۱]. اکنون بر خوانندهی آگاه و دانا روشن است که اگرچه ختنهی زنان مصداق ناقصسازی جنسی بوده و عملی اشتباه است ولی برای نشاندادن زشتی آن اصلاً نیاز نیست ظلمی که در حق مردان میشود را کوچک جلوه داده و با ادبیاتی غیرعلمی و غلط و پر از مغلطه، آن را موجه نشان داد. اصلاً نمیتوان برابری طلب بود و برای ختنهی زنان بهحق، یقه درّاند ولی برای ختنهی مردان سکوت کرد و یا بدتر، آن را توجیه نمود. برابری زمانی حاصل میشود که فارغ از جنسیت در برابر ظلم به انسان، قیام کنیم و نه با تفکیک آن بر اساس جنسیت سخنسراییهایی بیپایه انجام دهیم.
چگونه انتظار دارید مردان جامعهتان، خشن نباشند و علیهِ دیگران خشونت نورزند وقتی در اولین روزهای زندگیشان با چاقو به سراغ آلت جنسیشان رفته و زخمی عمیق بر تن و روانشان ایجاد میکنند؟ و بدتر اینکه امروز هم با توجیه چنین جنایتی آن را لازم خوانده و ادعا میکنند که چیز هولناکی نیست!
منابع:
۱- https://www.semanticscholar.org/paper/Male-Circumcision:-Pain,-Trauma-and-Psychosexual-Boyle-Goldman/b1dc5bcc25c0f74fdf5ad40e375602bcec4cc91f
۲- https://www.jstor.org/stable/3790737?seq=1
۳- https://bjui-journals.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1046/j.1464-410x.1999.0830s1093.x
۴- https://www.thelancet.com/pdfs/journals/lancet/PIIS0140-6736(96)10316-0.pdf
۵- http://tzonline.org/pdf/femalecircumcisionandHIVinfectionintanzania.pdf
۶- https://www.researchgate.net/publication/5875302_Pleasure_and_Orgasm_in_Women_with_Female_Genital_MutilationCutting_FGMC
۷- https://bmjopen.bmj.com/content/bmjopen/9/4/e025078.full.pdf
۸- https://bjui-journals.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1464-410X.2006.06685.x
۹- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6506608/
۱۰- http://www.cirp.org/library/psych/boyle6/
۱۱- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32457498/
۱۲- http://cirp.org/library/history/hodges-warner/
۱۳- https://www.who.int/teams/sexual-and-reproductive-health-and-research/areas-of-work/female-genital-mutilation/types-of-female-genital-mutilation
۱۴- https://circumcision.org/circumcision-policies-of-international-organizations/
۱۵- https://bmjopen.bmj.com/content/bmjopen/9/4/e025078.full.pdf
۱۶- https://www.dovepress.com/female-genital-mutilation-and-male-circumcision-toward-an-autonomy-bas-peer-reviewed-article-MB
۱۷- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31608845/
۱۸- https://bjui-journals.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1046/j.1464-410X.1996.85023.x
۱۹- https://wchh.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1002/tre.531
۲۰- https://www.semanticscholar.org/paper/The-prepuce-Cold-Taylor/84d744e2cc856486225f61d77c1aab94e7ea538e?p2df
۲۱- https://bjui-journals.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1046/j.1464-410x.1999.0830s1034.x
۲۲- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9734426/
۲۳- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1289644/
۲۴- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16864215/
۲۵- https://www.youtube.com/watch?v=W2PKdDOjooA
۲۶- https://bjui-journals.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1046/j.1464-410x.1999.0830s1001.x
۲۷- https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/dewb.12285
۲۸- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20965388/
۲۹- https://www.futuremedicine.com/doi/full/10.2217/17469600.2.3.193
۳۰- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25871266/
۳۱- https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-0-585-39937-9_2
۳۲- https://bjui-journals.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1464-410X.2006.06646.x
۳۳-https://bjui-journals.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1464-410X.2012.11761.x
۳۴- https://www.academia.edu/9603843/Do_the_benefits_of_male_circumcision_outweigh_the_risks_A_critique_of_the_proposed_CDC_guidelines
۳۵- https://pediatrics.aappublications.org/content/pediatrics/early/2013/03/12/peds.2012-2896.full.pdf
۳۶- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17334373/
۳۷- https://www.amazon.com/Unspeakable-Mutilations-Circumcised-Men-Speak-ebook/dp/B00L5FPF2C
۳۸- https://brendonmarotta.com/1074/memory-jonathon-conte/
۳۹- https://www.knmg.nl/circumcision/
۴۰- https://www.researchgate.net/publication/240804903_Lost_Boys_An_Estimate_of_US_Circumcision-Related_Infant_Deaths
۴۱- https://www.youtube.com/watch?v=wcJNAtn-c6I
۴۲- https://www.lawschool.cornell.edu/research/JLPP/upload/Adler-et-al-final.pdf
۴۳- http://www.cirp.org/library/anatomy/
۴۴- https://hooded2016.wordpress.com/2016/03/02/anatomy-of-the-penis-penile-and-foreskin-neurology/
۴۵- http://www.noharmm.org/vaccin.htm
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نظر را بنویسید.