پرونده جنسیت و فضای شهری (با تاکید بر زنان)

گردآوری و تنظیم: زهره دودانگه
رابطه میان جنسیت و فضای شهری یکی از ابعاد ارتباط میان فضای شهر و فرهنگ است. در مطالعه این بُعد با رابطه میان بدن انسانی و فضا سر و کار داریم. فضاهایی که بنا بر ماهیت خود می توانند به سوی مردانه شدن یا زنانه شدن سوق یابند و یا تجارب متفاوتی برای هریک از این دو جنس رقم زنند. در این حوزه به ویژه گفتمان های فمنیستی به صورت پررنگ تری خود را مطرح می کنند و تلاش دارند تا مناسبات زنان را در متن فضاهای مرد سالارانه مورد تحلیل قرار دهند. در نتیجه چنین تحلیل هایی مفاهیمی چون تجارب زنانه از فضای شهر، عدالت جنسیتی در فضا، امنیت، حقوق شهروندی زنان و مشارکت آنها در امور شهر و … مطرح می شود. در پرونده حاضر علاوه بر مفاهیم یاد شده، مجموعه مقالاتی درباره زندگی شهری زنان ایران از دریچه تاریخ ارائه شده است.

فهرست مطالب

الف) کلیاتی در باب زن و شهر
۱- زن و شهر /پرویز پیران، مسرت امیرابراهیمی و گیتی اعتماد
۲- انتشار فصلنامه جستارهای شهری ویژه‌ زنان و شهر /همشهری آنلاین
۳- معرفی کتاب: زنان و شهر: مسکن، خدمات و محیط شهری/زیبا جلالی نائینی
۴- شهر و زنان
۵- درآمدی بر نظریه های شهر و جنسیت در جستجوی شهرهای انسانی تر/جواد مهدیزاده

ب)حضور پذیری زنان درفضای عمومی
۱- سیاست فضا؛ موقعیت زنان در فضای عمومی/ آذر(زهرا) تشکر
۲- نگاهی به حضور زنان در سطح شهر  / خبر آنلاین
۳- مجموعه مقالات کارگروه زنان و فضای عمومی شهری در همایش زنان و زندگی شهری
۴- گزارش: از اندرونی تا عرصه عمومی/الهام رحمت آبادی
۵- اوقات فراغت، سرمایه فرهنگی و زنان (مطالعه‌ی موردی زنان شهرستان جویبار) / قربانعلی ابراهیمی ، رقیه مسلمی پطرودی

ج) امنیت زنان در شهر
۱- طراحی شبکه دسترسی و تامین امنیت زنان/ مهشید شکوهی
۲-مجموعه مقالات کارگروه زنان، امنیت و آسیب های اجتماعی در همایش زنان و زندگی شهری
۳- درآمدی بر فضاهای امن شهری با رویکرد جنسیتی /الهام ضابطیان و مجتبی رفیعیان
۴- مطالعه تطبیقی میزان احساس امنیت اجتماعی زنان و مردان ساکن شهر یزد/ سیدعلیرضا افشانی ، راضیه ذاکری هامانه
۵- بررسی عوامل مؤثر بر بزه دیدگی زنان شهر تهران / سهیلا صادقی فسائی ، زهرا میرحسینی
۶- احساس ناامنی در تجربه زنانه از زندگی روزمره/ یوسف اباذری ، نفیسه حمیدی ، سهیلا صادقی فسایی

د) تجارب زنانه در شهر
۱- تلقی و تجربه زنان از شهر تهران: زمینه ها و الگوها/محمد سعید ذکایی
۲- قدم زدن زنان در شهر/ سامال عرفانی
۳- قدم زدن در شهر؛ کنشی زنانه/ نعمت الله فاضلی
۴- گفتگو: تجربه های حسی – عاطفی زنان در محیط شهر/کبوتر ارشدی

ه) تفکیک جنسیتی
۱- از خشونت دولتی تا تفکیک جنسیتی در فضاهای عمومی/ شهلا اعزازی، آذر تشکر و گیتی اعتماد
۲- گفتگو: فرهنگسرای بانو چگونه شکل گرفت؟ فرهنگسرای زنانه در همسایگی پارک ساعی

و) زنان و حقوق شهروندی
۱- مجموعه مقالات کارگروه زنان، حقوق شهروندی و مدیریت شهری در همایش زنان و زندگی شهری
۲- زنان و حکمروایی خوب شهر/ وحید تاجدار و مصطفی اکبری
۳- برابری جنسیتی در نظریه شهروندی متمایز آیریس ماریون یانگ/محمدعلی توانا

ز) زنان و شهر در گذر تاریخ ایران
۱- روند تحولات تاریخی فضاهای گذران اوقات فراغت زنان از قاجاریه تاکنون در شهر تهران/ احمد پور احمد، فاطمه سالاروندیان
۲-دختران مدرس کاتولیک در شهر ارومیه (عکس)
۳- دختران مدرس پروتستان در شهر ارومیه (عکس)
۴- زن دوچرخه سوار در دوره قاجار (عکس)
۵- تربیت نسوان فارس مدارس دخترانه فارس در دوران قاجار و پهلوی اول/ زهرا حامدی
۶- نشریات زنان در عصر قاجار(۶)/ رضا آقابابا دستجردی
۷- نشریات زنان در دوران قاجار و رضاخان (۱)/ حمیرا رنجبر عمرانی
۸- نشریات زنان در دوران قاجار و رضاخان (۲)/ حمیرا رنجبر عمرانی
۹- تببینِ گفتمانی تبدیل شدنِ زنان به موضوع سیاست گذاری های رسمی در دوره‌ی رضاخان (با تـأکید بر نظریه‌ی نژادی)/ حسین کچوئیان ، قاسم زائری

الف) کلیاتی درباب زن و شهر
۱- زن و شهر /پرویز پیران، مسرت امیرابراهیمی و گیتی اعتماد
جنسیت و فضای شهری گفتاری در جغرافیای کنار گذاشتن (پرویز پیران)
درست در زمانی که رابرت ازرا پارک و ارنست برگس با آب و تاب تمام بر طبل نظریه بوم شناختی می‌کوبیدند و طنین آن جهان گستر می‌شد، آن هم در شیکاگو ۱۹۱۰ تا ۱۹۳۰، زنان فرهیخته‌ای بودند که تحقیقات ارزنده‌ای در باب شهر به فرجام می‌رساند که به کلی نادیده گرفته شد و امروز جداشده‌ای اینجا و آنجا، آن هم کمرنگ از آن نمی‌یابیم. در زیر سایه سنگین نگاه مردانه به شهر و علم و معرفت و در طوفانی که محققان مرد برانگیخته بودند، ورق کوچک مطالعات زنان، هرگز به سال نرسید. سال‌ها قبل یعنی در دهه ۱۶۴۰ میلادی، این بار در انگلستان جنبش‌های اجتماعی رادیکالی به راه افتاد که برنامه‌های برابری خواهانه ارزنده‌ای داشتند. لیکن هیچکدام روشنایی روز را ندید. بررسی‌های خانم جین آدامز (Jane Adams) در خانه هوول (Hull hause) که آن بر زنان محقق شیکاگو از گذاشت، با توطئه نادیده گرفتنی در خصیصه دنیای مردانه است، روبرو گشت، اشاره به چنین مواردی سرباز ایستادن ندارد و مثنوی هفت هزار بیتی خواهد بود.
مقاله‌ای که این چکیده خلاصه آن است می‌کوشد ضمن اشاره به دنیای مردانه نباشد، آن هم نه محدود به ایران، بلکه در سراسر جهان به تأثیر این دنیای مردانه در معرفت و علم، در سیاست و از همه مهم‌تر در فضای شهری اشاره کند و بیان دارد که چگونه شهرها محصول برنامه‌های شهری مردانه و یا فقدان برنامه اثر اراده مردانه آدمیانی است که دستی در نظام قدرت دارند. در این رابطه ذهنیت ایرانی که در آن مکان به گونه‌ای محصور رخ می‌نماید و لذا فضای بیرون و درون کاملاً از هم گسسته تصویر می‌شوند، رشادتی خواهد شد تا نشان داده شود که زن در جسم و تصویر ایرانی به فضای محصور درون تعلق دارد و تقسیم کار و زندگی بر پایه جنس گرایان همه آدمیان و همه فضاها را گرفته است. در پایان اشاره خواهد شد که در کنار این کلیت فضای مردانه نیز عادلانه نیست.
حضور زنان در اینترنت (مسرت امیرابراهیمی)
۱) اینترنت به مثابه حوزه عمومی جدید ـ اینترنت به عنوان حوزه عمومی جدیدی مطرح می‌شود که دارای ۴ خصوصیت اصلی حوزه عمومی از دیدگاه هابرماس می‌باشد که عبارتند از دسترسی همگانی، آزادی بیان، آزادی ابراز عقیده در مورد مسائل دولت و حضور در حوزه عمومی فارغ از نقش‌های نهادینه اصلی است. اینترنت در واقع باعث به وجود آمدن فضاهای عمومی جدیدی شده که زنان و جوانان همانند اقشار دیگر امکان بحث در مورد مسائل مختلف را با افراد گوناگون می‌یابند. این فضا نوعی دموکراسی به همراه خود دارد که در آن هرکس تنها یک صدا دارد و امکان بحث با هر کسی با هر طرز فکر موجود است (اینترنت به عنوان حوزه عمومی و فضای جدیدی برای ابراز عقیده به عنوان یک شهروند و یک عضو فعال جامعه و نهایتاً به عنوان لابراتواری برای دموکراسی در ایران مطرح می‌شود که زنان و جوانان از اعضای فعال آن به شمار می‌آیند).
۲) حذف بدن و امکان ظهور هویت‌های جدید در فضای مجازی ـ به علت حذف بدن و در نتیجه امکان ناشناس نگاه داشتن هویت واقعی در فضای مجازی اینترنت نوع رفتار و هنجارها متفاوت از فضای واقعی است. در فرهنگ‌هایی که حضور افرد در فضاهای عمومی نشأت گرفته از الگوهای هنجاری و عقیدتی مشخصی است. برخی از افراد جامعه مانند زنان و جوانان به علت شناخته شدن و در معرض قضاوت قرار گرفتن امکان ابراز عقیده و ابراز وجود کمتری پیدا می‌کنند اما در فضای مجازی اینترنت به علت حذف مشخصات فیزیکی و جغرافیایی این آزادی را دارند تا آن طور که مایل هستند خود را ابراز نمایند. هر چند این آزادی بیان نیز در چهارچوب آزادی‌های فرهنگی خاص هر جامعه تعریف می‌شود اما به علت خاصیت جهانی بودن آن دارای تعریفی خاص است (هنجار و هویت زنان و جوانان ایرانی در فضاهای مجازی اینترنت و در ارتباط با هنجار و هویت وی در فضاهای عمومی واقعی).
۳) فضای عمومی، مسائل خصوصی ـ فضای مجازی به علت حذف بدن و نامرئی بودن به آسانی تبدیل به فضای خصوصی می‌شود که افراد بسیاری از مسائل خصوصی خود را در آن مطرح می‌نمایند. اما این فضا در عین حال عمومی‌ترین فضائی است که تاکنون بشر به آن دسترسی داشته است. بنابراین یکی از مسائل مهمی که در این زمینه مطرح می‌شود دگرگون شدن و ادغام شدن مفاهیم خصوصی و عمومی (اعم از فضا و گفتمان) است (بحث دگرگونی مفاهیم فضا و گفتمان عمومی و خصوصی در زندگی امروز شهری).
۴) جوامع مجازی زنان در اینترنت ـ به علت جغرافیای بدون مرز و مکان اینترنت امکان ایجاد جوامع مجازی و گسترده‌ای در اینترنت وجود دارد که باعث می‌شود همبستگی جدیدی بین افراد فارغ از مکان و فضا به وجود آید. این گونه تعامل‌های مجازی باعث به وجود آمدن جوامع مجازی جدیدی شده است که در آن‌ها حضور افراد متفاوت فارغ از جنسیت، سن، فرهنگ و سلیقه ممکن است، اما تنها شرط شرکت در چنین جوامعی داشتن زبانی مشترک و نیز امکان بیان نوشتاری از طریق کامپیوتر است (ایجاد جوامع مجازی زنان از طریق وبلاگ‌ها و وب سایت‌ها).
فضای عمومی شهری و زنان (گیتی اعتماد)
فضای عمومی شهری را در ایران می‌توان به دو دوره سنتی و مدرن (تجدد) دسته‌بندی کرد. در دوره اول فضاهای عمومی به طور کلی کم و محدود بودند (بازار، مسجد، قهه‌خانه و غیره). چون عملکردهای شهر سنتی محدود بود و بعضاً در خانه صورت می‌گرفت. اما همین فضای عمومی محدود نیز تقریباً مردانه بود. حضور زنان در بعضی غیرممکن (زورخانه، قهوه‌خانه) و در بعضی کمرنگ بود (مساجد، دارالحکومه و غیره).
در دوران تجدد به دنبال تغییرات اقتصادی ـ اجتماعی، سیاسی و نیاز به عملکردهای جدید، فضاهای عمومی متعددی به وجود آمد (خیابان‌ها، مراکز اداری، پارک‌ها و غیره). اما در این دوره نیز حضور زنان در همه فضاهای عمومی تحقق نیافت و یا لااقل با محدودیت‌هایی روبرو بود.
در این بحث ضمن بررسی فضاهای عمومی (در دوره سنتی و تجدد) به وضعیت زنان (نحوه حضور، امکان استفاده، مشکلات و محدودیت‌ها و غیره) در این فضاها می‌پردازیم و سوالاتی را مطرح و به پاسخ آن می‌اندیشیم.
۱) زنان از فضاهای عمومی شهری چگونه استفاده می‌کنند؟
۲) امکان حضور زنان در فضاهای عمومی تا چه حد میسر است؟
۳) مشکلات حضور زنان در فضاهای عمومی چه می‌باشد؟
۴) این مشکلات تا چه حد فرهنگی و تا چه حد مربوط به قوانین است؟
انجمن جامعه شناسی ایران
http://www.aftabir.com/articles/view/social/directory/c4c1207472218p1.ph…
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۲- انتشار فصلنامه جستارهای شهری ویژه‌ زنان و شهر /همشهری آنلاین
تازه‌ترین شماره فصلنامه «جستارهای شهرسازی» با موضوع ویژه زنان و شهر بر پیشخوان مطبوعات قرار گرفت.
این شماره با محوریت اماکن شهری و میزان توجه این اماکن به جنسیتو اصولا زنان است.
در بخش از مقدمه سردبیر آمده است: گاهی اوقات چنین نتیجه گیری می‌شود که شهرها را مردان می‌سازند و به همین دلیل بیشتر شهرها ساختار و فضاهای مردانه دارند و کمتر برای راحتی عبور و مرور در فضاهای شهری چاره اندیشی شده است.
اما بنا بر‌آنچه که در این شماره نشریه آمده است، فضاهای شهری تهران از گذشته تا به امروز برای زنان چگونه ساخته شده است؟
آنها چه اندازه امکان حضور، فعالیت و کار در فضاهای شهری را دارند و امروز در مقایسه با گذشته‌های دور ، شهرها تا چه میزان این امکانات را برای زنان مهیا کرده‌اند.
دست اندرکاران فصلنامه در این شماره که به دبیری تحریریه‌ای اسماعیل عباسی ، روزنامه نگار و کارشناس پیش‌کسوت حوزه شهری و زیست محیطی فراهم آمده است، عناوینی چون شهر‌های انسانی‌تر، مفهوم عدالت و رابطه آن با شهر، زنان و رویکرد عدالت جنسیتی در توسعه پایدار، از اندرونی تا عرصه عمومی، منشور اروپایی زنان در شهر و…. موضوعات اصلی را پی گرفته‌اند.
http://hamshahrionline.ir/details/76232
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۳- معرفی کتاب: زنان و شهر: مسکن، خدمات و محیط شهری/زیبا جلالی نائینی
http://ww.ensani.ir/fa/content/205237/default.aspx
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۴- شهر و زنان
منبع: جستارهای شهرسازی – بهار و تابستان ۱۳۸۷ – شماره ۲۴ و ۲۵
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/468556
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۵- درآمدی بر نظریه های شهر و جنسیت در جستجوی شهرهای انسانی تر/جواد مهدیزاده
منبع: جستارهای شهرسازی – بهار و تابستان ۱۳۸۷ – شماره ۲۴ و ۲۵
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/468557
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

ب) حضور پذیری زنان درفضای عمومی
۱- سیاست فضا؛ موقعیت زنان در فضای عمومی/ آذر(زهرا) تشکر
چکیده بحث:
باوجود پایه ای بودن حقوق زنان در فضای عمومی و”حق دسترسی به فضای عمومی امن و آزاد”، بیش از دو دهه است که بحث و گفتگو در این باره تحت تاثیر اولویتهای حقوقی زنان در فضای خصوصی تا حدودی به تعویق انداخته شده است. با گسترش حضورزنان در فضاهای عمومی و پروبلماتیک شدن این امر از سوی دولت، واکنشهای استدلالی دراین باره از سوی فعالان و محققان حوزه زنان از حد شناخت مساله و مباحثی درزمینه ضرورت و دلایل حضورزنان در فضای عمومی فراتر نرفت و این درحالی است که سیاستگزاریهای دولتی پس از پشت سر گذاشتن یک دوره کشمکش برسرتعریف قواعد تعیین کننده چگونگی حضور زنان در فضای عمومی، از این حد فراتر رفته و اکنون اصل حضور زنان در فضای عمومی را به طور بنیادی هدف قرار داده است. به همین قیاس باوجود زنده بودن گزاره های ایدئولوژیکی که همچنان زنان را به عنوان ابژه جنسی قلمداد می کند، نمیتوان موضوع حضورزنان در فضای عمومی را تنها ازمنظرمباحث ایدئولوژیک بررسی کرد چرا که ایدئولوژی دیگر کمتر پشتیبان قدرت قرار گرفتهو مساله وارد فاز سیاستگذاری وبرنامه ریزی و اجرا شده است. محدودیت حضورزنان در فضای عمومی مبنای تخصیص منابع قرار گرفته و در توزیع جنسیتی فضا درحال تاثیرگذاری و بازتولید است، فضاها روزبه روز بیشتر بر مبنای جنسیت تقسیم بندی می شوند و شهرها از دسترس زنان دورتر می شوند. از این رو طرح مساله و تحلیل آن لاجرم می بایست صورت نوینی به خود بگیرد.
در بحث پیش رو سعی خواهد شد سه گفتار” زنانه شدن فضای عمومی”، ” فضای شهری زنانه”و ” فضای مجازی به عنوان عرصه عمومی زنان” و نیز سیاستهای تفکیک جنسیتی فضا از دیدگاه سیاست فضا و برمبنای ” حق به شهر” مورد بحث قرار گرفته و گفتارها و سیاستهای تعیین کننده حضور زنان در فضای عمومی مورد تحلیل قرار گیرد.
منبع: نشستی در انجمن جامعه شناسی ایران
http://www.isa.org.ir/news/5095
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۲- نگاهی به حضور زنان در سطح شهر  / خبر آنلاین
خانواده – مروری بر وبلاگ‌نوشته‌های زنانه در هفته سوم بهمن ماه۸۷
نگاهی به حضور زنان در سطح شهر
حضور زنان در عرصه عمومی ابتدا به وسیله افزایش فرصت های ورزشی و تحصیلی و به تبع آن افزایش اشتغال زنان در دهه های اخیر نهادینه شده است. همچنین حضور زنان در عرصه هایی مثل اماکن خرید، مدارس بچه ها و… در تغییر الگوی زن خانه دار تاثیر بسزایی داشته است. مفهمو ساده تحرک این است که زنان در سطح شهر دیده می شوند حتی در جنوب شهر و شهرهای کوچک هم شاهد حضور زنان در عرصه عمومی هستیم. این جابجایی ها با مسائل بحرانی خاصی مواجه است.
یکی از مهم ترین این بحران ها امنیت در خیابان است. جابجایی زنان ویژگی های خاصی را می طلبد این ویژگی ها از نظر الگوی زمانی و مکانی و همچنین نظام حمل و نقل با جوانان و بخصوص مردان متفاوت است. مثلا زنان در ساعاتی حرکت می کنند که هوا روشن است و تاریکی برای زنان بسیار محدود کننده می نماید. حضور زنان در مکان هایی که مردانه تلقی می شوند بسیار کمرنگ است و زنان بیشتر در اماکنی همچون مراکز خرید دیده می شوند. در واقع حضور زنان معمولا در قالب مشتری است نه تولید کننده.
در مورد نظام حمل و نقل باید گفت که زنان بیشتر متکی به نظام حمل و نقل عمومی هستند تا وسیله نقلیه شخصی. زیرا یا آن خانوار وسیله نقلیه شخصی ندارد و یا وسیله در اختیار مرد قرار می گیرد چرا که معمولا سفرهای زنان غیرضروری تر تلقی می شود این در حالیست که زنان در طول روز کارهای متفاوتی را در مکان های مختلف انجام می دهند. در واقع الگوی مطلوب این است که زنان به دلیل مسئولیت های بیشتر نیاز بالاتری به وسیله نقلیه شخصی دارند زیرا این نوع وسیله منعطف ترین وسیله نقلیه می باشد و با چند مسئولیتی بودن زنان همخوانی بیشتری دارد اما در عین حال وجود نظام های حمل و نقل عمومی قدرتمند باعث جابجایی بیشتر زنان می شود.
مامان دوم
تا حالا دقت کردید که به دختر ها از دو سالگی مادری کردن رو آموزش میدن و دختر بچه ها از همون کوچیکی یاد می گیرن که مثلا مسئولیت یه عروسک رو به عهده بگیرن و تر و خشکش کنن…
این قضیه ادامه پیدا می کنه تا وقتی که دختر ها بزرگ می شن و می خوان ازدواج کنن اون موقع هم بهشون تاکید می کنن که باید بشن مامان دوم شوهرشون . یعنی حواسشون باشه یه وقت صبحونه نخورده از خونه بیرون نره ، لباسش کثیف و چروک نمونه ،با لباس نازک تو سرما از خونه بیرون نره ، وسایلش مرتب باشه ، یه وقت صبح ها خواب نمونه ، چیزی اش رو جا نذاره ، وقتی مریض میشه آش و سوپ و داروش رو به موقع بخوره و …
این که این قضیه چقدر از طرف خود خانم ها تاکید میشه و اگر یه زنی نخواد اینجوری باشه هزار تا انگ بهش می خوره که جای بحث نداره!؟
از طرفی مرد ها هم اینطوری آموزش دیدن که همسر یعنی مادر دوم!
و زنی که این مسئولیت های مادری اش رو خوب انجام نده – حتی اگه نیاز های عاطفی و جنسی همسرش رو بر آورده کنه – باز هم همسر خوبی نیست ! و مردها مدام این سرکوفت رو به همسرشون میزنن و از طرف جامعه هم تایید و تصدیق می شن.
وبلاگ معصومه ابتکار:  دیوارهای فروریخته
می گویند همان ماههای نخست پس از پیروزی انقلاب چند روزی یکی از خانم های گوینده خبر تلویزیون (احتمالا خانم ریاضی) غیبت می کند و در برنامه خبر ظاهر نمی شود. امام خمینی که متوجه این غیبت می شوند سراغ وی را می گیرند و ابراز نگرانی می کنند که مبادا این خانم را به خاطر زن بودن از برنامه خبر کنار گذاشته باشند. البته این طور نبود و آن خانم چند روز بعد دوباره بر صحنه تلویزیون ظاهر شد. ولی امام حق داشت نگران باشد، چون آینده را می دید.
این روزها گاهی احساس می شود خاطرات دوران انقلاب به طور گزینشی بیان می شود و به نظر می رسد بعضی ها حتی بازگویی واقعیات تاریخ را نیز تاب نمی آورند.به همین خاطر برخی مطالب را بارها و بارها می شنویم ولی بعضی را که جنبه محرمانه هم ندارد، نمی شنویم.
خاطره دیگری هست که همیشه در ذهنم زنده خود را می نمایاند. دانشگاهها تازه باز شده بود که این اتفاق افتاد. یکی از نوه های امام که آن زمان دانشجوی دانشگاه تهران بود برای ایشان تعریف می کند که امروز قرار شد در کلاس های دانشگاه دیوار حائلی میان دختران و پسران کشیده شود و در بعضی کلاس ها نیز این کار صورت گرفته است.
امام از این اقدام ناراحت می شوند و ضمن اینکه گزارش کاملی از موضوع می گیرند دستور می دهند تا فردا صبح باید دیوارها برچیده شود.
زندگی «جی‌.دی. سلینجر» از نگاه‌ زن‌های تاثیرگذار زندگی او
۲۵نوامبر سال ۱۹۹۸ در یک روز پاییزی شهر کورنیش ایالت نیوهمپشایر آمریکا کسی در خانه‌ی «جی‌دی. سلینجر» پیر و منزوی را زد. خدای من! چه‌طور یک نفر همچین اجازه‌ای به خودش داده؟ آن‌هم خانه‌ی «جی‌.دی. سلینجر»، کسی که بارها با تفنگ ششلول از غریبه‌‌هایی که سرزده رفته‌اند تا احوالش را بپرسند یا دزدکی به خانه‌اش سرک بکشند، استقبال کرده است. نویسنده‌ای که دور تا دور خانه‌ی الونک مانندش حصار کشیده تا کسی از دیوار خانه‌اش بالا نرود و فضولی نکند چرا که کم نیستند چنین آدم‌هایی در ایالات متحده و چه بسا دنیا که می‌میرند برای دیدن حتی یک‌ لحظه‌‌ی این نابغه‌ی داستان‌نویسی آمریکا. «سلینجر» از سال ۱۹۵۳ در این خانه مستقر شده و کمتر کسی را به آن راه داده.
مثلا یک بار «ایان همیلتون» معروف فکر انجام همچین کاری به سرش زد. تصمیم گرفت که زندگی‌نامه‌ی «سلینجر» را منتشر کند و رفت به شهر «کورنیش» و از اهالی محل درباره‌ی «سلینجر» سئوال کرد. این‌که از چه فروشگاه‌هایی خرید می‌کند و از چه مسیری می‌گذرد و در نهایت آن‌قدر پرس و جو کرد تا به در خانه‌ی «سلینجر» رسید اما نویسنده‌ی بدعنق «ناتوردشت» اصلا حوصله‌اش را نداشت و به قول معروف دست به سرش کرد. ماجرا به این سادگی خاتمه نیافت و «همیلتون» که ید طولایی در روزنامه‌‌نگاری داشت به این راحتی‌ها دست از سر «سلینجر» بر نداشت و آن اتفاق‌هایی رخ داد که شرح مبسوط‌ش در مقدمه‌ی «احمد گلشیری» بر کتاب «دلتنگی‌های نقاش خیابان چهل‌وهشتم» آمده است.
http://www.khabaronline.ir/detail/3606/
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۳- مجموعه مقالات کارگروه زنان و فضای عمومی شهری در همایش زنان و زندگی شهری
http://www.wul.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=265&Itemi…
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۴- گزارش: از اندرونی تا عرصه عمومی/الهام رحمت آبادی
منبع: جستارهای شهرسازی – بهار و تابستان ۱۳۸۷ – شماره ۲۴ و ۲۵
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/468568
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۵- اوقات فراغت، سرمایه فرهنگی و زنان (مطالعه‌ی موردی زنان شهرستان جویبار) / قربانعلی ابراهیمی ، رقیه مسلمی پطرودی
چکیده:
چگونگی گذران اوقات فراغت بازتابی از سرمایه اجتماعی،‏ اقتصادی و فرهنگی هر جامعه است. پژوهش حاضر تأثیر سرمایه فرهنگی را بر اوقات فراغت با بهره‌گیری از روش پیمایشی مورد بررسی قرار داده است. ابزار مورد استفاده برای جمع‌آوری داده‌ها،‏ پرسشنامه بوده‌ است. جامعه‌ی آماری این تحقیق را کلیه‌ زنان ساکن شهرستان جویبار در دامنه سنی ۶۴- ۱۵ سال تشکیل می‌دهند. بر اساس نتایج آخرین سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵،‏ مجموع کل زنان ۱۵ تا ۶۴ سال در شهرستان جویبار ۲۵۳۲۵ نفر بوده است که با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای،‏ نمونه‌ای به حجم ۳۷۸ نفر بر اساس فرمول کوکران انتخاب گردید. نتایج تحقیق حاکی از آن است که میانگین مشارکت زنان در اوقات فراغت فعال (۹۱‎/۱ از ۴) بیشتر از مشارکت زنان در فراغت غیرفعال (۳‎/۱ از ۴) است. میزان مشارکت زنان در فعالیت‌های فراغتی در جامعه مورد مطالعه پایین‌تر از حد متوسط است. نتیجه رگرسیون خطی چند متغیره نشان می‌دهد که از میان سه بعد سرمایه فرهنگی،‏ دو بعد (سرمایه فرهنگی عینیت یافته و نهادینه شده) دارای تأثیر معنادار بر اوقات فراغت می‌باشند.
منبع: نشریه زن در توسعه و سیاست (دوره: ۹، شماره:۴)
http://journals.ut.ac.ir/page/article-frame.html?articleId=794218
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

ج) امنیت زنان در شهر
۱- طراحی شبکه دسترسی و تامین امنیت زنان/ مهشید شکوهی
مقدمه: توجه به مساله امنیت در تمامی ابعاد از جمله موارد مهمی است که می باید در طراحی محیط مصنوع مد نظر برنامه ریزان و طراحان شهر قرار گیرد. طراحی محیط زیست انسان به طور صحیح و عوامل موثر در ارتقای کیفیت آن به تامین بهداشت جسمی، روحی و اجتماعی انسان می انجامد.
در بسیاری از نقاط جهان منجمله ایران تامین امنیت و ایجاد شهرهای امن در سرلوحه برنامه های توسعه قرار گرفته است. از طرف دیگر مساله رعایت عدالت جنسیتی در طراحی فضاهای شهری محور دیگری است که در برنامه ریزی و طراحی شهری به آن توجه شده است.
استفاده متناسب و عادلانه از فضاهای شهری بدون توجه به گروه، جنس و قومیت و تمایزهای اجتماعی بین آحاد مردم از اهداف طراحی با توجه به عامل جنسیت می باشد. اینکه افراد بتوانند با حقوقی برابر، بدون تبعیض و آزادانه از فضاهای مجتمع زیست های خود استفاده کنند از اهداف برنامه های جدید طراحی با رعایت ملاحظات مربوط به جنسیت ها ( گروه های) مختلف است. با توجه به دیدگاه های فوق به منظور ارتقای کیفیت طراحی فضاهای شهری بررسی امنیت زنان در فضاهای شهری مورد بررسی این مقاله خواهد بود. تامین امنیت از دیدگاه های مختلف در جامعه می تواند مد نظر قرار گیرد. امنیت اجتماعی، امنیت فیزیکی و … یکی از ابعاد تامین امنیت فیزیکی را میتوان با توجه به طراحی مناسب ابعاد کالبدی شهری مورد بررسی قرار داد…
منبع: همایش زنان و زندگی شهری
http://www.wul.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=196&Itemi…
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۲- مجموعه مقالات کارگروه زنان، امنیت و آسیب های اجتماعی در همایش زنان و زندگی شهری
http://www.wul.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=266&Itemi…
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۳– درآمدی بر فضاهای امن شهری با رویکرد جنسیتی /الهام ضابطیان و مجتبی رفیعیان
منبع: جستارهای شهرسازی – بهار و تابستان ۱۳۸۷ – شماره ۲۴ و ۲۵
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/468561
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۴- مطالعه تطبیقی میزان احساس امنیت اجتماعی زنان و مردان ساکن شهر یزد/ سیدعلیرضا افشانی ، راضیه ذاکری هامانه
چکیده:
احساس امنیت،‏ پیشنیاز هرگونه توسعه اجتماعی،‏ اقتصادی،‏ فرهنگی و سیاسی محسوب شده و با سطح پیشرفت جوامع در ارتباط است. آگاهی از وضعیت احساس امنیت ساکنان یک اجتماع نقش موثری در شناخت چالش ها و راهکارهای توسعه یک جامعه داشته و در جهت تقویت زیرساخت های آن عمل می‌نماید. لذا پژوهش حاضر درصدد است تا میزان احساس امنیت اجتماعی را در بین زنان و مردان ساکن شهر یزد مورد مقایسه قرار دهد.روش مورد استفاده در این تحقیق،‏ از نوع پیمایشی می‌باشد؛ داده ها با ابزار پرسشنامه و با استفاده از شیوه نمونهگیری خوشه ای متناسب از ۲۴۶ نفر از افراد ساکن شهر یزد گردآوری شده است.احساس امنیت اجتماعی در دوازده بعد امنیت جانی،‏ امنیت مالی،‏ امنیت اقتصادی،‏ امنیت شغلی،‏ امنیت اخلاقی،‏ امنیت فرهنگی،‏ امنیت عاطفی،‏ امنیت احساسی،‏ امنیت فکری،‏ امنیت حقوقی،‏ امنیت قضایی و امنیت نوامیس به تفکیک زنان و مردان سنجیده شده است. یافته های تحقیق گویای آن است که احساس امنیت جانی در زنان یزدی به طور معنی‌داری کمتر از مردان بوده؛ درحالی که احساس امنیت اقتصادی در مردان پایین-تر از زنان است. در سایر ابعاد احساس امنیت اجتماعی تفاوت معنی‌داری بین زنان و مردان وجود ندارد.
منبع: نشریه زن در توسعه و سیاست (دوره: ۱۰، شماره: ۳)
http://journals.ut.ac.ir/page/article-frame.html?articleId=1294908
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۵- بررسی عوامل مؤثر بر بزه دیدگی زنان شهر تهران / سهیلا صادقی فسائی ، زهرا میرحسینی
منبع: زن در توسعه و سیاست (دوره: ۹، شماره: ۱)
http://journals.ut.ac.ir/page/article-frame.html?articleId=451708
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۶- احساس ناامنی در تجربه زنانه از زندگی روزمره/ یوسف اباذری ، نفیسه حمیدی ، سهیلا صادقی فسایی
منبع: زن در توسعه و سیاست (دوره: ۶، شماره: ۲۰)
http://journals.ut.ac.ir/page/article-frame.html?articleId=1004045
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

د) تجارب زنانه در شهر
۱- تلقی و تجربه زنان از شهر تهران: زمینه ها و الگوها/محمد سعید ذکایی
مقدمه:  شهرها مکان های اصلی تولید، مصرف و بازتولید هنجارها و هویت های جنسیتی بشمار می آیند و در همان حال خود از تمایزات و ویژگی های جسمانی جنسیت و نیز واقعیت اجتماعی جریان ها و فعالیت های روز مره (فعالیت در خانه، حوزه عمومی و حرکت و جابجایی در شهر) تاثیر می پذیرند. واقعیت این است که این تاثیر گذاری مشترک (شکل گیری مشترک) در پژوهش ها و آثار مربوط به برنامه ریزی، سیاست گذاری و توسعه شهری چندان مورد توجه نبوده است. دلیل این غفلت این است که مفاهیم شهر و جنسیت و مادی و اجتماعی معمولا بعنوان قلمروهای مطالعاتی مجزایی تلقی می شوند. برای مثال اگر چه بیشتر متون مقدماتی مطالعات شهری، تفکیک های جنسیتی را در حوزه هایی مانند مسکن، حمل و نقل، اشتغال و مسولیت های مراقبتی به رسمیت می شناسند، با این حال بصورت سیستماتیک به مطالعات شهر و جنسیت بعنوان عرصه هایی که متقابلا یکدیگر را تولید می کنند نمی پردازند. اعتقاد بر این است که سوگیری های جنسیتی هم در مطالعات کلاسیک ( مکتب شیکاگو) و هم در مطالعات اخیر ملهم از سنت پست مدرن (مکتب لس انجلس) مورد غفلت بوده اند (دی سنا، ۲۰۰۸: ۲). شهرها و شهر به همان اندازه که خصلتی طبقاتی دارند و به همان اندازه که سازه هایی اجتماعی و فرهنگی تلقی می شوند، سازه هایی جنسیتی نیز بشمار می آیند و از این رو لازم است شیوه های جدیدی را برای توجه به نقش و واقعیت جنسیت در شهر جستجو کرد . مفهوم سازی های مجددی از لحظه های عادی زندگی روز مره زنان در شهر لازم است که بصورت نظام مند با رویکرد ها و روش هایی تجربی چون مردم نگاری و یا دیگر روش های میدانی قابل دسترسی است…
منبع: همایش زنان و زندگی شهری
http://www.wul.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=200&Itemi…
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۲- قدم زدن زنان در شهر/ سامال عرفانی
مقاله حاضر با استفاده از روش شناسی مقاومت نگارانه ی میشل دوسرتو که به رصد و تقریر مقاومت مردم در برابر نظم-های نشانه شناختی مسلط می پردازدو مشاهده ی فرایندهای زندگی روزمره به جنبه ای  از حضور و کنش زنان  در حوزه ی عمومی در جریان زندگی روزمره می پردازد. ادبیات و مطالعات اندکی در این رابطه در زمینه انسانشناسی شهری در شهرهای کردنشین تولید شده است؛ با این حال خواهیم کوشید در این حوزه به تحلیل وضعیت زنان در یکی از فضاهای حوزه ی عمومی شهر سنندج به نام خیابان” ششم بهمن” بپردازیم. در این شهر مانند دیگر نواحی ایران، رویت پذیری زنان ممنوع و یا حداقل بسیار محدود بوده و لذا زنان نمی توانند بدون دلیل در حوزه عمومی ظاهر شوند و برای حضور در حوزه عمومی باید یا دلیلی مانند کارکردن داشته باشند و یا بهانه ای همچون خرید. در چنین وضعیت ساختاری ای، زنان با استفاده از تمهیدات و تاکتیک هایی، سعی در غلبه بر محدودیت های مسلط و مذاکره بر سر تخصیص خلاقه ی فضا می پردازند و نظم نشانه شناختی-کارکردی غالب و نیز نظم مردسالارانه ی مسلط را به معارضه می طلبند.
کلید واژگان: انسان شناسی شهری، ، زنان کرد ، سنندج، رویت پذیری، حوزه عمومی.
مقدمه
در حوزه ی انسانشناسی شهری در شهرهای کردنشین تقریبا نمی توان به هیچ اثری دست پیدا کرد. عمده ی نوشته های موجود درباره شهرها به اوضاع اقتصادی و سیاسی آنها می پردازند و آن هم  نه با رویکردی انسانشناختی. در این میان  بسیاری از شهرنگاری ها و مطالب مرتبط موجود به موقعیت شهرها در عراق خصوصا شهرکردنشنین کرکوک پس از صدام و مسائل سیاسی آن مربوط هستند، که این مساله هم با توجه به موقعیت استراتژیک کرکوک و مناقشات سیاسی حول سرنوشت آن قابل درک است. از سوی دیگر اگرچه شهرشناسی و مطالعات انسان شناسی شهرها در کردستان چندان قابل توجه نیست، و در شرایطی  که تا پیش از اصلاحات ارضی هنوز اکثریت جمعیت در این منطقه در روستاها به سر می بردند، اما بهرحال تمدن شهرنشین در این منطقه وجود داشته است.به طوری که  که قدمت شهرها وشهرنشینی در این منطقه از خاورمیانه بسیار کهن است. مثلا شهر سقز با قدمت چندهزارساله در ایران، و یا  شهرهای بسیار کهن دیاربکر  و وان در ترکیه و اربیل  در عراق از این دست هستند. در این بین اربیل از قدیمترین شهرهای جهان با قدمت هزار سال است که ازهمان زمان تا به امروز شهرنشینی در آن تداوم داشته است.
با این وجود عدم اهتمام کردها و محققین غیر کرد به حوزه ی انسان شناسی شهری  در موارد متعدد ذهنیتی غلط آفریده است که بر اساس آن «…تصویری کلیشه ای و رمانتیک از کردها به مثابه مردمی بدوی، یا جنگجویانی کوهستانی، هنوز در میان مردم و حتی عده ای از تحصیلکردگان رایج است.این تصویر ابعاد توسعه سیاسی و اجتماعی جاری درمیان کردها را نادیده گرفته است. حقیقت امر این است که اغلب مردم کرد ترکیه، عراق و ایران اگر نه همه آنها در دهه های گذشته شهرنشین شده اند. بخشی از این شهری شدن شتابان ناشی از تضادهای سیاسی ، سیاست حکومت ها در انتقال و تخریب روستاها بوده، که به طور منظم در عراق سالهای ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۰ و از سال ۱۹۹۱ به این سو در ترکیه اتفاق افتاده است. هرچند در بین سایر عوامل، نقش اقتصاد قابل توجه است، ولی عواملی چون تخریب اقتصاد کشاورزی، فرصت بهتر برای کار، آموزش و مراقبت های بهداشتی از علل مهم دیگر شهری شدن شتابان بوده است. با این وجود شکل غالب سکونت شهری در کردستان عراق ناشی از سیاستهای انتقالی بوده است که در کل، بازتاب گرایشاتی است که در کل عراق هم قابل مشاهده است.»(محمد زاده،۲۴۳، ۱۳۸۳).
وضع مهاجرت از روستاهای کردنشین در ایران نیز چندان بهتر از دو کشور دیگر نیست. در ایران موج مهاجرت از روستاها به شهر در کردستان همانند دیگر نواحی ایران با اصلاحات ارضی آغاز گشت اما چندین دلیل دیگر نیز باعث افزایش و تداوم این روند شدند که در دیگر نواحی ایران به این شکل، قابل ملاحظه نیستند. در میان این موارد می توان به عواملی همچون جنگ ایران و عراق، تداوم بحران سیاسی در کردستان و شرایط وخیم اقتصادی و معیشتی در روستاها اشاره کرد .
به طور کلی اینها از عمده عواملی بودند که سبب افزایش سریع جمعیت در شهرها گشتند و همانطور که می دانیم هر تغییر ناگهانی سبب ایجاد نوعی بی نظمی می گردد.که این بی نظمی هم در روستاها به دلیل از دست دادن سریع جمعیت و هم در شهرها به دلیل افزایش سریع جمعیت در آن اتفاق افتاده است که در این مقاله مجال پرداختن به آنومی ایجاد شده نیست.
دراینجا به مبحث اصلی مقاله یعنی به گوشه ای از حیات روزمره ی شهری زنان اختصاصی می پردازیم: قدم زدن زنان در سنندج.
سنندج
سنندج مرکز استان کردستان است که پس از ارومیه و کرمانشاه سومین شهر بزرگ کردنشین ایران است. در این شهر نیز تمهیداتی در حیطه ی مدیریت شهری به کار گرفته شده است که در آن قدرت سیاسی-ایدئولوژیک مسلط با به خدمت گرفتن مهندسین و طراحان شهری در پی استقرار نظمی کارکردی معطوف به تامین شرایط حداکثری بازتولید قدرت حاکم بوده است. در چنین بستری است که باید به خوانش مدیرت و عمران و توسعه شهری پرداخت. فی المثل در قلب  منطقه یی  قدیمی از شهر، خیابانی به نام سیروس احداث و عبور داده شده است تا این محل قدیمی و کوچه پس کوچه های پر پیچ و خم آن را به دایره نظارت دائمی نظم مسلط درآورده و از تخصیص آن به مکانی دور از کنترل و فضایی ضدکارکردی در راستای مقاومت از جانب مخالفین جلوگیری شود. نظم نشانه شناختی مسلط همواره در معرض تهدیدهایی از نوع خشن و نیز غیر خشن و پیچیده تر است. مثلا بارها ابراز شادمانی یا سوگواری عمومی مردم در جریان مناسبت های منطقه، یا جشن های نوروزی، یا پایکوبی های متعاقب پیروزی تیم های ورزشی منطقه، خیابان ها را به عرصه حضور مردم تبدیل ساخته و نظم نشانه شناختی-کارکردی هژمونیک را با خطر واسازی مواجه کرده است. از سویی دیگر مقاومت در سطح زندگی روزمره هم رخ می دهد. نظم مسلط  در چنین فضایی به مدیرت کارکردی فضاهای شهری بسیار بها می دهد.
خیابان پاسداران سنندج
خیابانها با پیدایش شهرها پدید آمدند.«اغلب عنوان می شود که در شهرهای باستانی (همچون نینوا و بابل) خیابان ها، فضاهایی بسیار مورد توجه و رسیدگی بوده اند و به بهداشت و کاربردی بودن آنها (برای حمل و نقل کالاها و عابران) اهمیت زیادی داده می شده است….با این وصف باید توجه داشت که اگر از خیابان های درجه اول بگذریم، کوچه ها و خیابان های باریک دیگر شهر، همواره مرکز زباله ها و مکان هایی آلوده به حساب می آمده اند.»(فکوهی ۱۳۸۳ص ۳۱۲)
این خصلت را در شهر سنندج هم می توان دید. خیابان پاسداران امروز اما معروف به نام دیروز آن در میان مردم یعنی خیابان ششم بهمن (همین نامگذاری دوگانه یکی از مصادیق بصیرت های دوسرتو در باب سویه های مواجه زندگی روزمره با نظم کارکردی مسلط است)، خیابانی است که از دیگر خیابانهای این شهر شیکتر و تمیزتر و نیز عابران آن بیشتر از عابران دیگر خیابانهای شهربه ظاهر خود اهمیت داده و لباسهای شیک و مد روز را به تن می کنند.  مغازه های این خیابان  نیز شیک ترین مغازه های سنندج و البته گران ترین مغازه ها هستند. این خیابان به دلیل داشتن تعداد بسیار زیادی پاساژ و مرکز خرید، بهترین بهانه ها را برای قدم زدن زنان در شهر پدید آورده است.  انسانهایی که در این خیابان راه می روند و یا می ایستند درکناز مغازه های رنگارنگ باعث شده اند که این خیابان بسیار خوش بو، رنگارنگ و سرشار از انرژی جوانان  و خنده های انان باشد.
زنان و قدم زدن
از مهمترین ویژگیهای  این خیابان انست که این خیابان  آنقدر شلوغ و پر ازدحام است که زنان در عین دیده شدن، دیده نمی شوند زیرا در ازدحام زنان و مردانی که در این خیابان حضور دارند گم می شوند و لذا زنان می توانند طی روزهای یک هفته بارها و حتی بارها طی یک روز در آن قدم بگذارند  و نسبت به همین میزان رویت شدن در دیگر خیابانهای شهر، کمتر در مظان اتهام قرار گیرند که چرا به دفعات در خیابان رویت شده اند. این حاشیه امنیت فراختر مرهون آن است این خیابان بهانه های موجه برای قدم زدن آنها   را در اختیارشان قرار می دهد؛ مثلا اینکه اولا این خیابان دارای تعداد زیادی مغازه است و ثانیا اینکه در مرکز  سنندج امروز قرار گرفته و لذا زنان به بهانه رسیدن به دیگر مسیرهای شهر می توانند از این خیابان عبورکنند. این خیابان تنها محلی برای تفریح و گشت و گذار زنان نیست بلکه کارکرد پنهانی تر و مهم تری برای زنان دارد و آن این است که فرصتی فراهم می اورد تا زنان حضوری طولانی در حوزه عمومی داشته باشند. حضوری که می تواند ساعتها به طول انجامد آن هم در یکی از اصلیترین و مدرنترین خیابانهای شهر. این خیابان در میان خیابان های شهر سنندج  به لحاظ  امتداد خیابانی کوچک است اما به یمن مغازه های بسیار زیاد آن، این امکان را برای زنان فراهم می سازد که بتوانند ساعاتی طولانی با سرعتی کم در آن راه رفته و یا ایستاده و مغازه ها را نگاه کنند. خیابان ششم بهمن در کنار فراهم آوردن این فرصت برای زنان که هم ببینند و هم دیده شوند، فضایی از شهر است که زنان عابر آن، با نحوه پیراستن و اراستن و نیز پوشش خود به نظر می رسد که اعتراض خود را به  قالب و نظم مسلط  مردسالارانه و پدرسالارانه ی پوشش و ارایش  آشکار می سازند. زنان دراین خیابان  نسبت به زنانی که در دیگر نقاط شهر راه می روند شیک پوش تر وبه اصطلاح آرایش کرده تر هستند، نسبت به دیگر زنان در حال راه رفتن در این شهر کمتر کدهای پوشش رسمی تجویزشده را رعایت کرده و لباسهای به روزتری به تن دارند.
از سوی دیگر اما در این شهر زنانی هستند که این خیابان، افرادی را که برای قدم زدن به آنجا می روند و نیز رفتارهای کالبد انسان در این فضا را قبول نداشته و با آن مخالفند. این زنان مخالفت خود را با کارهایی مانند عدم خرید از مغازه های این خیابان، گذر بسیار سریع از این خیابان( گام برداشتن های تند و سری که پایین انداخته شده) و نیز معاشرت نکردن با زنانی که در این خیابان بسیار قدم می زنند، نشان می دهند. در همین رابطه نکته ای جالب در ذهنیت مخالفان آن است که  صفت  دختران و زنانی که بسیار در این خیابان دیده می شوند برگرفته از نام این خیابان است: دخترهای شش بهمنی. این صفتی پسندیده برای زنان نیست زیرا این صفت یعنی” زنانی که بی دلیل ،زیادی در حوزه عمومی رویت می گردند” و این رویت پذیری زیاد برای انها مجازاتهایی درپی خواهد داشت از جمله طرد شدن. مثلاهمین صفت برای دختری کافی است تا خواستگار وی را از ازدواج با او پشیمان سازد و یا آبروی زنی را برباد دهد.
قدم زدن در این خیابان قدم زدنی عادی نیست، بلکه یک پارتی خیابانی(مهمانی بزرگ) دختران (و نیز پسران) است. مراسمی که در خانه ها اجازه برگذاری آن داده نمی شود و لذا به خیابان منتقل شده است. این مسله در نگاه اول با توجه به  نحوه پوشش عابران این خیابان قابل استنباط است. پوشش و آرایش عابران این خیابان، آرایش و پوششی است  که مردم این شهر، البته با سبک زندگی ای خاص، در مهمانی های مهم، با آن  ظاهر می شوند با عطرهایی که مخصوص مهمانی است. مهمانی که در آن تعداد مهمانان زیاد است و طی آن دختران و پسران به طور سریع همدیگر را دیده و در همین زمان کوتاه با هم آشنا شده و به اصطلاح تلفن هایشان را رد و بدل می کنند. مهمانی که در خانه ها اجازه برپاشدن ندارد و لذا جوانان آن را به نحوی دیگر در خیابان برپا می دارند.
تنبیه دختران و زنانی که با استفاده از کالبد خود، اعتراضشان را به پوشش مسلط جامعه در این خیابان به نمایش می گذارند، نه فقط از طرف خود مردم شهر بلکه از مسوول حفظ نظم جامعه نیز انجام می شود(البته این مجازات دوگانه از نقطه عزیمت های مختلف صورت می گیرد).
نتیجه گیری
زندگی روزمره عرصه خلاقیت های فزاینده جهت رهایی از الزامات نظم نشانه نشاختی-کارکردی مسلط و گشایش امکانات فراخ تر کنش است. زنان در خیایان شش بهمن با استفاده از تاکتیک هایی، فضایی برای حضوری مداوم تر در حوزه عمومی خلق می کنند و بدین گونه با نظم نشانه شناختی مسلط و چارچوب فرهنگی خود مبارزه کرده و اهداف خود را پی می گیرند و تا حدی هم موفق بوده اند. انها در داخل خود چارچوب فرهنگی و نظم نشانه شناختی موجود مسلط مبارزه می کنند و با تغییر در برخی از نشانه ها( مثلا داشتن حجاب اسلامی اما به سبک خود) مقاومت خویش را ابراز می دارند.
منابع
گاهنامه نویسا.(۱۳۸۳)شماره دوم.ناسیونالیسم در کردستان(۲)
فکوهی, ناصر(۱۳۸۳) انسانشناسی شهری، تهران: نشر نی
http://www.anthropology.ir/node/11230
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۳- قدم زدن در شهر؛ کنشی زنانه/ نعمت الله فاضلی
در محیط‌هایی که گروه‌های انبوه زنان حضور دارند، این احساس وجود دارد که در اینجا نیز مانند محیط خانه نوعی صمیمیت، گرمی و آرامش شکل گرفته است. همچنین زنان با حضور در شهر تلاش می‌کنند تا عدالت را به شهر بازگردانند. فضاهای شهری بر اساس مناسبات قدرت، از تبعیض و نابرابری قومیتی و دینی یا اقتصادی رنج می‌برد.
قدم‌زدن در شهر به عنوان پدیده‌ای اجتماعی با تمام فرآیندهای امروزی جامعه و فرهنگ مانند مصرفی‌شدن، دموکراتیک‌شدن، فردی شدن، رسانه‌ای شدن، زیبایی‌شناسانه شدن، زنانه شدن و دیگر فرآیندها ارتباط دارد. این فرآیندها هر کدام به نوعی تمامی عواطف، احساسات، عقلانیت و وجود انسان شهری و همچنین جامعه شهری را متاثر می‌سازد. ما برای رسیدن به درک روشن از ابعاد گوناگون پدیده قدم‌زدن در شهر باید تک تک فرآیندهای مدنی را و تاثیرات و نسبت‌های آن با قدم‌زدن را توضیح دهیم. اجازه دهید در این یادداشت از فرآیند زنانه‌شدن صحبت خود را آغاز کنیم. ما می‌دانیم که قدم‌زدن با جنسیت رابطه‌ای نزدیک دارد. قدم‌زدن در جامعه شهری امروز عمدتا، «کنش روزمره زنانه» است تا مردانه، اگرچه در شهر نیز می‌توان حضور مردان را مشاهده کرد. از آنجایی که مردان به عنوان گروه‌های فرادست اجتماعی، قدرت را در اختیار دارند، در نتیجه آن‌ها از سویی فرصت فراغت کمتری برای قدم‌زدن در اختیار دارند، به مشاغل مهم اقتصادی و سیاسی مشغولند و در هنگام تردد در شهر از اتومبیل‌ها که عمدتا در مالکیت آن‌هاست استفاده می کنند.
بنابراین چون زنان نسبت به مردان فرصت‌های شغلی کمتری در اختیار دارند، همچنین برای تردد نیز صاحب اتومبیل نیستند و فرصت‌های گوناگون بودن در شهر مانند خریدکردن به آن‌ها واگذار شده است، عمل قدم زدن بیش از آنکه مردانه باشد کنشی زنانه قلمداد می‌شود. این امر موجب تحول عظیمی در جامعه شهری ایران شده است زیرا در گذشته شهر ایرانی تنها محل تردد مردان بود. قدم‌زدن موجب زنانه‌شدن فضای شهری مدرن ایرانی شده است. زنانه‌شدن قدم‌زدن در جامعه شهری، پیامدهای مختلفی هم برای زنان و هم برای جامعه دارد.
زنان از طریق قدم‌زدن در پارک‌ها، خیابان‌ها، میدان‌ها و فضاهای عمومی شهر احساس می‌کنند که می‌توانند از این طریق بخشی از بی‌قدرتی‌شان در جامعه را جبران کنند و از این طریق فرصت دیده‌شدن را به دست می‌آورند. همان طوری که نقاشان، خطاطان، رمان‌نویسان و هنرمندان از طریق خلق آثار هنری، حدیث نفس می‌کنند و به ابراز خویش می‌پردازند، قدم‌زدن در واقع نیز راهی برای «خودبیانگری زنانه» است. توده‌های زنان نیز از طریق قدم‌زدن در شهر، با خلق اثر هنری به نام بدن زنانه در شهر به ابراز خویش می‌پردازند.
قدم‌زدن زنانه مانند قلم‌زدن برای خطاطان است. آن‌ها نیز هنگام راه‌رفتن بر روی آسفالت خیابان‌ها، سنگفرش پیاده‌روها، با هر گام خویش واژه‌ای را بر سطر خیابان می‌نویسند و نقش خود را بر لوح شهر حک می‌کنند. آن‌ها از این طریق به بازتعریف محیط عمومی شهر به عنوان محیطی زنانه، می‌پردازند. توده‌های تن آراسته‌شده زنانه، در محیط‌های شهری نوعی زیبایی‌شناسی را به شهر هدیه می‌دهد. علاوه براین، زنان با حضور خود در محیط‌های شهری و فضاهای عمومی، نوعی لطافت، آرامش و اخلاق مدنی را به فضای شهر می‌دهند.
در محیط‌هایی که گروه‌های انبوه زنان حضور دارند، این احساس وجود دارد که در اینجا نیز مانند محیط خانه نوعی صمیمیت، گرمی و آرامش شکل گرفته است. همچنین زنان با حضور در شهر تلاش می‌کنند تا عدالت را به شهر بازگردانند. فضاهای شهری بر اساس مناسبات قدرت، از تبعیض و نابرابری قومیتی و دینی یا اقتصادی رنج می‌برد.
با حضور توده‌وار زنان در این محیط‌ها، تا حدودی این تبعیض‌ها تعدیل یا کمرنگ می‌شوند. چراکه زنانی که در این محیط‌ها حضور جمعی پررنگ دارند از قشرها، مذاهب، عقاید و گروه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هستند. چیزی‌که این محیط‌ها را یکپارچه و منسجم می‌کند زنانه بودن آن‌هاست؛ در نتیجه به کمک صفت زنانه‌شدن محیط که با عمل قدم‌زدن زنانه و یا همان حضور زنانه در این محیط‌ها شکل می‌گیرد تمام برچسب‌های دیگر حذف یا کمرنگ می‌شوند.
* مردم شناس و استاد دانشگاه
منبع: پایگاه خبری رسانه قانون
http://www.ghanoononline.ir/News/Item/50421/20/%D9%82%D8%AF%D9%85-%D8%B2…
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۴-گفتگو: تجربه های حسی – عاطفی زنان در محیط شهر/کبوتر ارشدی
منبع: جستارهای شهرسازی – بهار و تابستان ۱۳۸۷ – شماره ۲۴ و ۲۵
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/468566
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

ه) تفکیک جنسیتی
۱- از خشونت دولتی تا تفکیک جنسیتی در فضاهای عمومی/ شهلا اعزازی، آذر تشکر و گیتی اعتماد
نشست گروه مطالعات زنان انجمن جامعه شناسی ایران
روز دوشنبه ۲۰ آذر ماه نشستی با عنوان «سیاست فضا: موقعیت زنان و فضای عمومی» و «جنسیت و فضای عمومی» در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، توسط مرکز مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد.
شهلا اعزازی: خشونت دولتی علیه زنان، همچون طرح جدید گذرنامه به ابعاد خشونت ها افزوده
در این نشست، ابتدا دکتر شهلا اعزازی، طی مقدمه ای به مسئله خشونت علیه زنان پرداخت و گفت: در تعریف خشونت علیه زنان، هر گونه ضرب جرح بر بدن و وارد آوردن فشارهای روانی بر اساس جنسیت، خشونت علیه زنان تعریف می شود و البته به گفته ای دیگر خشونت علیه زنان را می توان نظارت سختگیرانه بر رفتارهای زن توسط مرد دانست که امروز ما شاهد نوع جدیدی از خشونت علیه زنان هستیم که می توان آنرا به خشونت دولتی تعبیر کرد که نمونه اش همین طرح جدید گذرنامه در کمیسون امینت اجتماعی مجلس است که قرار است با این قانون جدید، صدور گذرنامه برای زنان زیر ۴۰ سال را به اذن پدر یا حاکم شرع مشرو سازند. شهلا اعزازی افزود: هیچ معلوم نیست این شرط چهل سالگی برای زنان را از کجا آورده اند؟ از همین رو باید از ارائه دهندگان این طرح پرسید که در این سن مگر چه اتفاقی برای زنان می افتد، آیا در سن ۴۰ سالگی عقل زنان کامل می شود، یا اینکه در این سن شکسته می شوند؟ وی افزود: این درحالی است که طبق قوانین موجود، دختران در ۱۳ سالگی می توانند ازدواج کنند یا در ۱۶ سالگی می توانند در انتخابات شرکت کنند، حال چطور زنان به زعم نویسندگان این طرح، تا ۴۰ سالگی هم نمی توانند بدون اجازه ولی قهری از کشور خارج شوند؟ شهلا اعزازی در انتها افزود: که این نوع قوانین و مقررات مانند لایحه جدید گذرنامه، در واقع همان نوع نظارت سختگیرانه بر رفتار زنان است که به عنوان خشونت علیه زنان شناخته می شود.
گیتی اعتماد: راه حل های دختران و پسران برای دور زدن تفکیک جنسیتی متنوع است
پس از سخنرانی کوتاه شهلا اعزازی، دکتر گیتی اعتماد، سخنان خود را با موضوع «جنسیت و فضای عمومی» آغاز کردند .گیتی اعتماد ابتدا فضای عمومی را چنین تعریف کرد: «فضای عمومی، فضایی است که مردم فارغ از جنس و سن و موقعیت اجتماعی بتوانند از آن استفاده کنند ، فضای عمومی درجه بندی دارد، مثلا یک خیابان را با یک باشگاه ورزشی هر چند هر دوی آنها عمومی هستند را نمی توان در یک درجه قرار داد .» وی سپس فضای عمومی را به دو دوره قبل و بعد از مدرنتیه تقسیم کرد. و سپس به بیان ویژگی های این دو دوره پرداخت. گیتی اعتماد افزود: یکی از ویژگی های فضای عمومی در دوره قبل از مدرنتیه آن است که حضور زنان در فضاهای عمومی بسیار کمرنگ است، به طوری که در فضای عمومی پیش از مدرنیته، اگر گریزی از حضور زنان در بیرون از خانه وجود نداشت، معمولا اماکنی خاص زنانه می ساختند که البته چنین فضاهایی نیز خیلی محدود بودند، مثلا در حد حمام های زنانه و بعضی از مکاتب آموزشی.
گیتی اعتماد در ادامه گفت: در دوره پیش از مدرنیته، فضاهای عمومی عبارتند بودند از : اماکن مذهبی، مثل مساجد زیارتگاه ها، بازار، مدارس مذهبی، مکتب خانه ها، باغ های خصوصی، حمام های عمومی و معابر عمومی. و در این دوره ارتباط میان زنان و مردان بسیار کم و محدود بود و طرح جداسازی جنسیتی به شدت اعمال میشد .
وی سپس گفت: در دوره مدرنتیه که با حضور پهلوی ها شکل گرفت، فضاهای عمومی تغییراتی زیادی کرد .در این دوره فضاهای عمومی، به سه دسته تقسیم می شوند، معابر عمومی، فضای کار و خدمات و بالاخره فضاهای تفریحی. در این دوره با ورود اتومبیل، خیابان های جدید جای معابر گذشته را گرفتند و بیشتر اماکن عمومی همچون بازار و ادارات دولتی نیز کنار خیابان ها ساخته شدند .در این دوره برای اولین بار فضاهای تفریحی خاصی مانند پارکها و سینماها ساخت شد که بعد از انقلاب هم در فضای عمومی تغییر عمده ای رخ نداد، هر چند چندین مکان عمومی جدید مانند فرهنگسراها و کافی نت ها به فضای عمومی افزوده شد که خاص دوره پس از انقلاب هستند و قبل از انقلاب نبودند.
گیتی اعتماد گفت: البته در دوره مدرنتیه، برخی از فضاهای عمومی قبل از مدرنیته، مانند مساجد، قهوه خانه ها و زورخانه به حیات خود ادامه دادند . اما به رغم آن که فضاهای عمومی از نظر فیزیکی بعد از انقلاب چندان تفاوتی نکردند ولی تغیییرات چشمگیری را در محتوای این فضاها پس از انقلاب می بینیم . برای نمونه جدایی و تفکیک بین زنان و مردان در فضاهای عمومی، بعد از انقلاب پر رنگ تر شدند. مثلا اتوبوس ها یا کلاس های درس، تفکیک جنسیتی اعمال شد و حتا مکان هایی که امکان تفکیک شان برای زن و مرد به صورت مجزا وجود نداشت، بین دختران و پسران پرده کشیده می شد
وی افزود: البته اعمال جداسازی و تفکیک جنسیتی، با اینکه معضلاتی را برای ارتباط میان دختران و پسران ایجاد کرده، ولی آنها هم برای مشکل خود راه حل های متنوعی پیدا کرده اند، مثلا دختران و پسرانی که در جنوب شهر تهران زندگی می کنند و دچار محدودیت هایی بیشتری در این زمینه هستند، ترجیح می دهند که برای قرار ملاقات های شان از پارک های شمال شهر استفاده کنند و یا حتا برخی از دختران و پسران جوان از مراسم های عمومی مثل عزاداری محرم، برای باهم بودند ، استفاده کنند .
گیتی اعتماد در ادامه سخنان خود به طرح مشکلات زنان در استفاده از فضاهای عمومی همچون مزاحمت های خیابانی، فقدان یا کم بودن امنیتی فضاهای عمومی برای زنان پرداخت.
آذر تشکر: گسترش «فضای اردوگاهی» برای گروهی نشانه دار، مثله کردن سیستماتیک فضای زیست زنان
سخنران بعدی این نشست دکتر آذر تشکر بود، که سخنان خود را حول «سیاست فضا: موقعیت زنان و فضای عمومی» در جمع علاقه مندان مطرح ساخت.
آذر تشکر ابتدا تاریخچه ای از طرح بحث فضای عمومی زنان مطرح کرد: بعد از انقلاب، تا یک برهه ای از زمان، بحث مطالعات زنان در حاشیه بود، به ویژه تا زمان پایان جنگ ایران و عراق. ولی پس از جنگ، عمده مباحث مربوط به زنان در قالب مسائل حقوقی و خانواده مطرح می شد. ولی در دوره اصلاحات، حوزه مباحث مربوط به زنان گسترده تر شد که در این مرحله برای اولین بار، بحث فضای عمومی مطرح می شود که در واقع یک گفتگو با سیاستمدارن بود. مثلا اینکه چرا زنان حضور گسترده تری در جامعه دارند. آذر تشکر سپس چرایی این پرسش را بطور اختصار چنین بیان کرد: اشتغال، تحصیل، و به ویژه تغییر نقش های زنان و مردان در خانواده.
وی افزود: پس از دوره اصلاحات، الان بحث حضور زنان جنبه عملی به خود گرفته و دیگر از حالات تئوری درآمده است. از این رو در این دوره، دولت برای تعیین شکل حضور زنان در اماکان عمومی دخالت می کند، مثلا با همین ابزار گشت ارشاد. در این دوره ما وارد یک حوزه جدید از حضور زنان در فضای عمومی می شویم که همان فضای اینترنت و مجازی است. به عبارتی در دوره بعد از اصلاحات، دیگر مبحث زنان و فضا، از شکل تئوری درآمده و جنبه عینی و مادی به خود می گیرد. برای همین است که ما در این مقطع بحث تقسیم برابر منابع میان زنان و مردان را داریم. و اینکه موانع حضور فعال زنان در جامعه مانند مزاحمت های خیابانی و نبود امینت چقدر می تواند تاثیرگذار در این تقسیم برابر منابع باشد .در این دوره ما شاهد هستیم که «گتو»های خاصی در جامعه شکل می گیرد که باعث می شود مثلا فضاهای خاص زنانه بیشتر تشکیل شود، برای نمونه در قالب طرح جداسازی و تفکیک جنسیتی در دانشگاها یا احداث پارکهای ویژه و جدایی هرچه بیشتر در وسایل نقلیه و غیره. ناگفته نماند که «گتو» یک سیستم خاصی است که در آن یک گروه یا قومی را به واسطه ای اینکه رفتارهای شان با فضای عمومی جامعه تضاد دارد یا مضر تشخیص داده می شود، جدا می کنند و محدودیت هایی را بر این «گروه نشانه دار» اعمال می کنند.
آذر تشکر در ادامه سخنان خود افزود: یک اتفاق خیلی مهمی که در جداسازی های جنسیتی اتفاق افتاده این است که برای توجیه این کار، به وضوح از ادبیات فمنیستی استفاده می شود. مثلا برای توجیه جداسازی جنسیتی در دانشگاه، کامران دانشجو می گوید ما می خواهیم خانم ها راحت باشند یعنی از ادبیات فمنیست استفاده می کند. یا ادعا می کنند که خانم ها دوست دارند بدون پوشش باشند در پارکها و ما هم برای تامین حقوق آنها پارک های خاص زنان ایجاد می کنیم .در حالی که احداث این پارکها و مکان های خاص زنان، در واقع ایجاد «گتو» برای زنان است که از طریق این اردوگاه ها یعنی ایجاد یک بخش شهری محصور شده، شبکه ای از نهاد ها و گروه های ویژه، مجموعه های فرهنگی که در برگیرنده انزوای اجتماعی- اخلاقی برای یک گروه نشان دار است، فضای زندگی و شانس زندگی اعضای آن گروه نشانه دار به طور سیستماتیک مثله می شود.
وی سپس افزود: «گتوسازی» از سه سنت تاریخ نگاری آوارگان یهودی در دوران نازیسم، تاریخ آسیای شرقی و سیاهان آمریکایی در جامعه صنعتی استخراج شده و شهر چینی ها در نیویورک مثالی برای این مقهوم به شمار می رود. گتو به عنوان ابزار کنترل است که چهار عنصر برچسب، ممانعت از حضور جمعیت در فضاهای عمومی شهر، حبس و در خودپیچیدگی نهادی را در بر می گیرد. ایجاد گتو با دو هدف انجام می گیرد: منافع مادی برای گروه بزرگتر و حداقل تماس گروه با افراد دیگر.
جایگزینی فضای مجازی به جای روابط واقعی در میان زنان و مردان و گتو کردن زنان، در مجموع سبب می شود که زنان از فضای عمومی محروم شوند، در حالیکه تماس چشمی و زبان بدن بین دو جنس باعث می شود زنان و مردان بتوانند موقعیت های ذهنی خود را به اشتراک بگذارند. وقتی دو جنس ارتباط نداشته باشند، روابط زنانه زیاد می شود؛ جلسات زنانه و حتی روابط جنسی زنانه هم بیشتر می شود و موجب آسیب های اجتماعی بسیاری در حوزه زنان خواهد شد.
پس از اتمام سخنرانی ها، جلسه پرسش و پاسخ تشکیل شد و این نشست تا ساعت ۷ شب به طول انجامید.
منبع: نشست انجمن جامعه شناسی ایران
http://www.iranzanan.ir/social/cat_13/003736.php?q=print
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۲- گفتگو: فرهنگسرای بانو چگونه شکل گرفت؟ فرهنگسرای زنانه در همسایگی پارک ساعی
منبع: جستارهای شهرسازی – بهار و تابستان ۱۳۸۷ – شماره ۲۴ و ۲۵
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/468565
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

و) زنان و حقوق شهروندی
۱- مجموعه مقالات کارگروه زنان، حقوق شهروندی و مدیریت شهری در همایش زنان و زندگی شهری
http://www.wul.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=263&Itemi…
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۲- زنان و حکمروایی خوب شهر/ وحید تاجدار و مصطفی اکبری
منبع: جستارهای شهرسازی – بهار و تابستان ۱۳۸۷ – شماره ۲۴ و ۲۵
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/468559
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۳- برابری جنسیتی در نظریه شهروندی متمایز آیریس ماریون یانگ/محمدعلی توانا
منبع: نشریه زن در توسعه و سیاست (دوره: ۹، شماره: ۴)
http://journals.ut.ac.ir/page/article-frame.html?articleId=794129
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

ز) زنان و شهر در گذر تاریخ ایران
۱- روند تحولات تاریخی فضاهای گذران اوقات فراغت زنان از قاجاریه تاکنون در شهر تهران/ احمد پور احمد، فاطمه سالاروندیان
چکیده:
یکی از انواع فضاهای عمومی شهر،‏ فضاهای گذران اوقات فراغت می‌باشد. مهم‌ترین علت تفاوت فضاهای فراغتی در شهرهای اسلامی با سایر شهرها،‏ تأکید دین اسلام بر مساله جنسیت در فضاهای عمومی و رعایت اصل تفکیک جنسیتی و تعیین شرایط و ضوابط خاص برای حضور زنان و مردان در این فضاهاست. تهران به عنوان مهم‌ترین کلان شهر ایران و پایتخت یک کشور اسلامی از گذشته تا کنون شاهد تغییرات زیادی در سیمای فضاهای فراغتی خود بوده است. در این مقاله با تکیه بر دو نوع روش تحقیق تاریخی و نیز روش تحقیق توصیفی- تحلیلی سیر تاریخی مساله جنسیت و فضاهای گذران اوقات فراغت زنان از زمان قاجاریه تا کنون در تاریخ شهر تهران بررسی گردد و نقش فرهنگ اسلام و ویژگی های تاریخی- سیاسی در تغییرات حضور زنان در فضاهای فراغتی شهر تهران از آن دوره تا کنون نشان داده شود. نتایج تحقیق حاکی از آن است که فضاهای فراغتی شهر تهران بر اساس جنسیت،‏ ازدوره قاجار تا دوره معاصر را می‌توان به سه دسته فضاهای فراغتی کاملاً زنانه،‏ فضاهای فراغتی کاملاً مردانه و فضاهای فراغتی مردانه/ زنانه تقسیم کرد. حضور زنان در هر کدام از این فضاهای فراغتی متفاوت از دیگری بوده است. بررسی‌ها نشان داد حضور زنان در فضاهای فراغتی که متعلق به هر دو جنس می‌باشد نسبت به گذشته بیشتر شده و در عین حال فضاهای فراغتی منحصر به یک جنس نیز در این دوره بازتولید شده‌اند که می‌توان به پارک بانوان, پارک‌های آبی،‏ سالن‌های اجرای موسیقی منحصراً برای بانوان و استادیوم‌های ورزشی برای مردان اشاره کرد.
منبع: زن در توسعه و سیاست (دوره: ۱۰، شماره: ۳)
http://journals.ut.ac.ir/page/article-frame.html?articleId=1294522
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۲-دختران مدرس کاتولیک در شهر ارومیه (عکس)
منبع: دنیای زنان در عصر قاجار
http://ids.lib.harvard.edu/ids/view/11795826?buttons=y&printThumbnails=true
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۳- دختران مدرس پروتستان در شهر ارومیه (عکس)
منبع: دنیای زنان در عصر قاجار
http://ids.lib.harvard.edu/ids/view/11795843?buttons=y&printThumbnails=true
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۴- زن دوچرخه سوار در دوره قاجار (عکس)
منبع: شهر فارسی
http://www.shahrefarsi.com/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D9%88%DA%86%D8%B1%D8%AE%D…
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۵- تربیت نسوان فارس مدارس دخترانه فارس در دوران قاجار و پهلوی اول/ زهرا حامدی
منبع: نشریه  زمانه – سال پنجم، شهریور ۱۳۸۵ – شماره ۴۸
http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/81558
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۶- نشریات زنان در عصر قاجار(۶)/ رضا آقابابا دستجردی
چکیده
یکی از عواملی که در پی آشنایی ایرانیان با فرهنگ و تمدن غربی وارد کشور شد و نقش مهم و تاثیرگذاری در پیدایش افکار ترقی خواهانه ایرانیان داشت انتشار روزنامه است. این رسانه که مدت زیادی نیست وارد کشور شده همواره محلی برای مبارزات سیاسی، عقیدتی و تنویر افکار عمومی بوده است.
زنان در این عرصه نیز همچون دیگر عرصه های اجتماعی پابه پای مردان و به دنبال ورود افکار آزادی خواهی نقش خود را در راه آشنایی زنان با حقوق خود و احیای حیثیت او ایفا نمودند. پرداختن به تعدادی از مهم ترین نشریات عصر قاجار که بدست زنان انتشار می یافت محتوای مقاله حاضر را تشکیل می دهد.
کلیدواژه ها
نشریات، قاجار، آزادی خواهی، حقوق زن، جنبش های اجتماعی
بیان مسئله
یکی از عمده راهکارهای زنان در راه بیداری افکار عمومی و خصوصاً زنان عصر قاجار استفاده از رسانه های جمعی در راستای این هدف بود. با نگاهی به نشریات زنان این عصر می توان به خوبی دریافت که آگاه ساختن زنان با حقوق حقه خود، بیداری و احیای حیثیت آنها مهم ترین درونمایه این نشریات بوده است. در مقاله حاضر به بررسی تعدادی از نشریات زنان این عصر پرداخته می شود تا هم با افکار و اندیشه های پدیدآورندگان این نشریات آشنا شویم و هم به اهداف، ارگان ها و سیاست های آنها بپردازیم. پرداختن به موضعی اینچنین از آن نقطه نظر حائز اهمیت است که خواهیم دید زنان این عصر با چه افکار و اندیشه ها و اهدافی دست به راهنمایی زنان می زدند. با این مقدمه می توان پرسش پژوهش حاضر را اینگونه مطرح کرد که درونمایه نشریات این عصر چه بوده و این ابزار چه نقشی در بیداری زن ایرانی ایفا نمودند؟
دانش
دانش نخستین نشریه ویژه زنان بود که اولین شماره آن در سال ۱۲۸۹ شمسی چهار سال پس از انقلاب مشروطه منتشر شد. صاحب امتیاز و مدیر این نشریه، خانم دکترکحال،  در همان شماره نخست خود را چنین معرفی کرد: « این کمینه خانم دکتر صبیه مرحوم میرزا محمد حکیم باشی جدید الاسلام این جریده موسوم به دانش را علی الحساب هفته ای یک نمره تقدیم ارباب ذوق و دانش می سازم…» ( روزنامه دانش، ۱۳۲۸ ه.ق، ص ۲)
دانش در نخستین شماره خود بیان کرد که: « روزنامه ای است اخلاقی، علم خانه داری، بچه داری، شوهرداری. مفید به حال دختران و نسوان و به کلی از پلتیک و سیاست مملکتی سخن نمی راند». ( روزنامه دانش، ش۱، ص۱) و آرمانش، تربیت نسوان و دوشیزه گان و تصفیه اخلاق زنان است. ( روزنامه دانش ،ش۱، ص۲)
( دانش در حالی که بر آگاهی و دانش آموزی زنان تاکید داشت و حریم خانه را مقدس می دانست، عقیده داشت که زن برای پاسداشت آن باید علم خانه داری، بچه داری و شوهرداری را بیاموزد.
در نوشته های این نشریه حفظ الصحه اطفال بیشترین حجم  را در بر گرفت، روش غذا دادن به کودک، درمان بیماری کودکان و روش شیر دادن کودکان از مواردی است که دانش، با وسواس و تیزبینی تمام به شرح آن می پرداخت، پس از آموزش بچه داری، رسم شوهرداری و خانه داری از دیگر موارد مورد بحث روزنامه دانش بود). ( وطن دوست ۲۲:۱۳۸۵)
شکوفه
نخستین شماره شکوفه در سال ۱۲۹۲ شمسی به مدیریت خانم مریم عمید معروف به مزین السلطنه منتشر شد.( شکوفه در ماه دوبار منتشر می شد و تاریخ نخستین شماره آن ذیحجه ۱۳۳۰ است که چهار سال متوالی تا ذیقعده ۱۳۳۴ انتشار آن در چهار صفحه ادامه یافت.
کاریکاتورهای زیبا و آموزنده ای در هر شماره شکوفه چاپ می شد و با دیدگاهی انتقادی، خرافات و آداب و رسوم کهنه اجتماع را مورد بازنگری قرار می داد.
خانم مزین السلطنه در سال ۱۲۹۴ ش روزنامه شکوفه را به گونه کامل در اختیارانجمن همت خواتین قرار داد و این نشریه از این تاریخ ارگان رسمی این انجمن شد). ( وطن دوست ۲۴:۱۳۸۵)
انجمن همت خواتین درسال ۱۲۹۴ به کوشش خانم نورالدجی بازرس کل مدارس دخترانه آن زمان تاسیس شد. از مهمترین هدف های این انجمن ترویج استفاده از اشیا ساخت ایران و تشویق زنان به شرکت در فعالیت های اقتصادی خانواده بود.
چنانچه از بررسی شماره های گوناگون شکوفه نیز بر می آید تربیت دوشیزه گان و اخلاق زنان راجع به مدارس نسوان از مهم ترین اهداف این نشریه در طول چهار سال انتشارش بوده است. اما برای تعیین روش روزنامه باید دوران انتشار آن را به دو نیمه تقسیم کرد: در حالی که شکوفه از آغاز انتشار تا شماره ۱۰ سال دوم بیشتر مقالات خود را به ترویج علوم و فرهنگ در بین زنان، طراز اداره مدرسه، وضع مدارس دخترانه و چگونگی پیشرفت آنان اختصاص داد از شماره ۱۰ تا پایان انتشارش به صورت ارگان انجمن همت خواتین و مدیران مدارس نسوان در آمد و به بسط و تبلیغ نظرهای انجمن پرداخت. در این زمان همچنان که محتوای مقالات سیاسی تر می شد، مسائلی چون استقراض از دولت های خارجی، امتیازاتی را که بدون شک در مقابل باید به دول تسلیم کرد، استقلال ملی، مبارزه با نفوذ بیگانگان و وظایف زنان را در این باره مطرح کرد و در حالی که بر کوشش زنان در راه اعتلای وطن تاکید می کرد. آنها را در این راه همپای مردان می دانست. ( وطن دوست ۲۷،۱۳۸۵)
( به هر  روی  در هر دو نیمه، موضوع مدارس نسوان و تحصیل زنان مضمون همیشگی نوشته های شکوفه را به خود اختصاص می داد.
پس از سواد آموزی مبارزه با خرافات رایج و تقبیح آداب و رسوم و عقاید عقب افتاده متداول در میان زنان از دیگر مباحث مهم این نشریه بود. شکوفه همچنین وضعیت زنان در دیگر نقاط دنیا به ویژه در اروپا را مطرح کرد و آن را از اساسی ترین راه های آگاهی یابی زنان در ایران دانست.
بدین ترتیب با توجه به این که روزنامه شکوفه بیشتر در مدارس دخترانه دربین مدیران و آموزگاران و دانش آموزان زن انتشار می یافته، اهمیت تاثیر مستقیم آن در بین زنان آن روزگار انکار ناپذیر بوده است). ( وطن دوست ۲۶:۱۳۸۵)
عالم نسوان
صدر هاشمی در کتاب « تاریخ جراید و مجلات ایران » می نویسد:
( مجله عالم نسوان در طهران به صاحب امتیازی نوابه خانم صفوی و در تحت نظر مجمع فارغ التحصیلی مدرسه عالی اناثیه امریکایی ایران بیت آل در سال ۱۲۹۹ شمسی تاسیس و شماره اول آن در ذیحجه ۱۳۳۸ قمری مطابق میزان (مهر) ۱۲۹۹ شمسی منتشر شده است.
مجله عالم نسوان از مجلاتی است که مخصوص نسوان تاسیس و بیشتر مقالات آن به قلم فارغ التحصیلان مدرسه اناثیه آمریکایی نوشته شده است .
مقالات این مجله در پیشرفت و ترقی نسوان مملکت و تعلیم اصول خانه داری و زندگانی جدید به آنها کمک فراوان نموده است ).
زبان زنان
( خانم صدیقه دولت آبادی خواهر حاجی میرزا علی محمد دولت آبادی در سال ۱۲۹۸ شمسی یعنی سه سال پس از تعطیلی روزنامه شکوفه، روزنامه زبان زنان را در اصفهان انتشار داد که ترتیب انتشار آن پانزده روز بود. روزنامه زبان زنان از مسلک مقرر خود که بحث در امور مربوط به زنان و دوشیزه گان باشد به تدریج خارج شد و به موضوعات دیگری پرداخت که در نتیجه روزنامه جنبه جنجالی پیدا کرد، به مناقصه قلمی با مردان می پرداخت و موضوع آزادی و استبداد را بیش از مرد و زن و مسائل مختص به زن هدف بحث قرار می داد. در سال دوم، پیشامد کودتای حوت ( اسفند ) ۱۲۹۹ سبب تعطیل روزنامه در اصفهان شد و تبدیل آن در سال ۱۳۰۰ شمسی به مجله ای با انتقال به تهران پیش آمد). ( ببران ۴۹:۱۳۸۱)
( مندرجات روزنامه زبان زنان پس از درج مقاله اساسی که غالباً راجع به نسوان است از ( قبیل زنان و علوم ) و ( زن بیچاره نیست ) شامل مقالات مختلف می باشد که بیشتر آن  مقالات نیز مربوط به زنان است.
این روزنامه در سال های انتشار خود طرفدار آزادی و توسعه فرهنگ بین زنان کشور بود. خدمات سیاسی این روزنامه در مرحله امضای قرارداد ۱۹۱۹ وثوق الدوله و مخالفتی که این نشریه با نفوذ انگلیسی ها در ایران کرد درخشان بود. در حقیقت زبان زنان به تنهایی مبارزه مطبوعاتی با قرارداد ۱۹۱۹ را در اصفهان به عهده داشت. مبارزات صدیقه دولت آبادی برای بیداری زنان با مخالفت محافل مذهبی اصفهان روبرو شد و اداره روزنامه اش را بیش از دو بار سنگ باران کردند و سرانجام روزنامه اش توقیف شد.
زبان زنان گرچه اول روزنامه ای نیست که با مدیریت یک بانو در ایران منتشر شده بلکه قبل از آن یعنی در آغازمشروطیت، روزنامه شکوفه به مدیریت مرحوم خانم مزین السلطنه در تهران تاسیس و منتشر گردیده، ولی همانطور که خود بانو دولت آبادی در شماره ۴ سال دوازدهم مجله عالم نسوان در ضمن یک مقاله نوشته « زبان زنان اول نامه بوده که توانست اسم زن را به عهده بگیرد و با فکر زن و قلم زنان نوشته شود و اهمیت موقعی داشته باشد چون که در آن تاریخ در اصفهان فناتیک، به طبع می رسید ». در حقیقت همان قسم که بانو دولت آبادی متذکر گردیده، انتشار روزنامه به نام زن در اصفهان یک شهر با تعصبات شدید مذهبی کار بسیار مشکلی بوده و به همین جهت هم به شرحی که ذیلاً یادآور می شویم عاقبت مدیر روزنامه توانست در اصفهان مقاومت و در مقابل کارشکنی و سنگ سار کردن خانه و محل اداره او ناچار به ترک این شهر و مهاجرت به تهران گردید.
جمعیت نسوان ایران
روزنامه جمعیت نسوان ایران یا جمعیت نسوان وطن خواه به مدیریت محترم اسکندری منتشر می شد. وی زن تحصیل کرده ای بود که بیش از سایرین به مسائل اجتماعی توجه داشت و خواهان تساوی کامل حقوق زن و مرد بود. ( روزنامه جمعیت نسوان وطنخواه، ۱۳۰۲ش)  او نوشت عده ای با هوچی گری می خواهند ( مطالب حقه نسوان ) را از بین ببرند ولی نسوان دنیا سر از خواب گران غفلت برداشته، راه استرداد حقوق حق خود را یافته اند. ( این بیداری نتیجه عکس العمل قرن ها ظلم و فجایعی است که به عالم نسوان وارد شده ) و ادامه داد که اکنون ( تا آخرین دقیقه خواهیم کوشید و تا جان داریم… از مطالبه حقوق حقه خود و دفاع نوع خود دست بردار نیستیم ). ( روزنامه نسوان وطنخواه،  شماره ۲،  ۱۳۰۲ ش)
ایران نو
( یکی از روزنامه های مهم زبان فارسی روزنامه ایران نو است که به مدت چند سال در طهران منتشر شده و قبل از کودتا، ارگان حزب دموکرات بوده است.
مندرجات ایران نو که در آن تاریخ یکی از بهترین و مفید ترین جراید یومیه پایتخت بوده عبارت است از مقالات سیاسی که درباره اوضاع سیاسی و اجتماعی داخلی و خارجی بحث می شده و مخصوصاً از حوادث و اتفاقات داخلی و پایتخت به تفصیل گفتگو شده و نیز تلگرافات مربوط به وقایع داخلی و خارجی در روزنامه درج است. گاه گاهی تحت عنوان ادبیات از اشعار شعرای معاصر درباره موضوعات مختلف در ستون های روزنامه دیده می شود. سرمقاله روز به روز تند تر و شدید تر می گردیده و نویسندگان روزنامه مطالب خود را با کمال آزادی به خصوص درباره عملیات روسیه تزاری با بی پروایی تمام می نوشتند.
ایران نو شدیداً ضد روسی بود و چندین بار به همین علت توقیف شد و مدتی هم به دلیل نداشتن سرمایه کافی به چاپ نرسید. ( اتحادیه ۲۲:۱۳۶۱)
ایران نو به یک جنبه دیگر از عقاید مارکسیستی توجه داشت که در ایران بیشتر معنا داشت و آن تقسیم اجتماع بود به دو طبقه فقرا و اغنیا، یکی حاکم و دیگری محکوم. ( اتحادیه ۳۲:۱۳۶۱)  ایران نو در تشکیل احزاب اصرار داشت و می نوشت که پارتی یا فرقه با پارتی بازی تفاوت دارد. ( اتحادیه ۵۴:۱۳۶۱) ایران نو می گفت که حزب سیاسی از افرادی تشکیل می شود که برای قوی ساختن وطن خود حاضر به فداکاری باشند. ( اتحادیه ۸۷:۱۳۶۱)
( تندی مقالات ایران نو باعث شده که روزنامه چند بار از طرف دولت توقیف گردد. رسول زاده که مدتی سردبیر روزنامه ایران نو بوده از مسلمانان قفقاز است که در تاریخ مشروطیت ایران عامل موثری به شمار می رفته و برای بیداری ایرانیان خدمات مهمی کرده است. تندی افکار او سبب رنجش کهنه پرستان و آرزومندان تجدید رژیم گذشته گردید و سبب شد که پس از سقوط کابینه دموکرات مستوفی الممالک و روی کار آمدن اعتدالیون، دولت روس تبعید رسول زاده را از محمد ولی خان سپهدار خواستار شود. این بود که رسول زاده به ناچار از طهران خارج شد و به قفقاز رفت و از آنجا به اسلامبول روانه شد.
پس از تبعید رسول زاده از ایران طولی نکشید که روزنامه ایران نو نیز دچار توقیف شد و بدین ترتیب دوره اول روزنامه پایان یافت.
دوره دوم ایران نو پس از ۱۳ سال تعطیلی یعنی در سال ۱۳۰۲ شمسی شروع گردیده و شماره اول این دوره در تاریخ سه شنبه ۲۸ رمضان ۱۳۴۱ قمری منتشر شده است. در این دوره صاحب امتیاز و مدیر روزنامه، رهنما معرفی گردیده و روزنامه ارگان فرقه دموکرات مستقل ایران بوده است ). ( اتحادیه ۴۵:۱۳۶۱)
نتیجه گیری
بررسی نشریات فوق نشان می دهد که زنان در ابتدا تلاش داشتند رسانه خود را به دور از اهداف سیاسی و تنها با پرداختن به موضوعاتی چون بچه داری، شوهرداری، بهداشت و… منتشر سازند اما تشکیل ارگان هایی در ارتباطات سیاسی که اندیشه آن عمدتاً از درون همین روزنامه ها بر می خاست آنها را تبدیل به پایگاهی سیاسی می نمود که پس از مدتی چیزی به جز تعطیلی و توقیف روزنامه انتظار آن را نمی کشید. اما با نگاهی به تماس ها و نامه های زنان به این روزنامه ها می توان به روشنی دید که زنان روزنامه ها را خود یا توسط دیگری که سواد داشت می خواندند و از مطالب آن استفاده می کردند. شاید بتوان اینگونه اظهار داشت که این روزنامه ها به اهداف خود در آشنایی زنان با حقوق، بهداشت و وظایف خود رسیده بودند. از آنجایی که روزنامه ها در آغاز انتشار، خود را بری از هرگونه سیاسی کاری می دانستند پس انتظاری نیز در این ارتباط از این روزنامه ها نمی رفت. تنها اندک زمانی پیش می آمد که روزنامه با تبدیل شدن به ارگان یک حزب یا سازمان خاص می توانست از نقطه نظر سیاسی نه تنها به زنان که به مردان هم آگاهی دهد اما طولی نمی کشید که نشریه توقیف و با انتشار دفعات بعد خود باز تنها به موارد غیر سیاسی می پرداخت. همانگونه که مشاهده شد زنان دیگر در این مرحله چون گذشته نسبت به اتفاقات داخلی و خارجی بی تفاوت نبودند. آنها با مطالعات روزنامه ها، شرکت در جلسات انجمن ها، سواد آموزی و … اینک به تفاوت شرایط کشور خود با دیگر جوامع پی برده بودند و خواستار اصلاح و بهبود وضع خود شده بودند. همچنین زنان دریافته بودند چه تفاوت هایی میان جوامع وجود دارد و خواستار رفع این تبعیض ها بودند. در این شرایط زنانی که در خارج از کشور تحصیل کرده بودند و روزنامه می خواندند همه در انجمن ها و مدارس، زن ایرانی را آگاه و بیدار می ساختند. در کل با نشان دادن درونمایه های روزنامه های این عصر مشخص می شود که روزنامه به اهداف خود در جهت آشنا ساختن زنان با اموری خاص رسیده اند. اموری چون حقوق حقه، وظایف زناشویی و تکالیف خانوادگی.
. آبراهامیان یرواند، ۱۳۷۷. ایران بین دوانقلاب از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ترجمه کاظم فیروزمند، حسن شمس آوری و محسن مدیرشانه چی. تهران: نشرمرکز
۲. آدمیت فریدون و ناطق هما، بی تا. افکار اجتماعی و اقتصادی و سیاسی در آثار منتشر نشده دوران قاجار. بی جا: بی نا
۳. آدمیت فریدون، بی تا. اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار. بی جا: بی نا
۴.  ابراهیمی ایراندخت، بی تا. انقلاب اکتبر و ایران ( مجموعه مقاله). بی جا: بی تا
۵. اتحادیه منصوره، ۱۳۷۷. اینجا طهران است، چاپ اول. تهران: بی نا
۶. احمدی خراسانی و اردلان، ۱۳۸۲. نوشین و پروین، سناتور. تهران: نشر توسعه
۷. ادوارد پولاک یاکوب،۱۳۶۱. سفرنامه پولاک، چاپ اول. تهران: خوارزمی
۸. ادواردبیت چارلز، ۱۳۶۵. سفرنامه خراسان و سیستان، ترجمه قدرت الله روشنی زعفرانلو و مهرداد رهبری، چاپ اول. تهران: یزدان
۹. ادیب الملک، ۱۳۶۴. سفرنامه ادیب الملک به عتبات، چاپ اول. تصحیح مسعود گلزاری. تهران: دادجو
۱۰. استاد ملک فاطمه، ۱۳۶۷. حجاب و کشف حجاب در ایران. تهران: موسسه مطبوعاتب عطائی
۱۱. اعظام قدسی حسن، ۱۳۴۲. خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله. بی جا: بی نا
۱۲. افضل الملک غلامحسین، ۱۳۶۱. افضل التواریخ، چاپ اول. به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران
۱۳. انصاف پور غلامرضا، بی تا. قدرت و مقام زن در ادوار تاریخ. بی جا: بی نا
۱۴. اوبن اوژن، ۱۳۶۲. ایران امروز، چاپ اول. ترجمه علی اصغر سعیدی. تهران: زوار
۱۵. اورسل ارنست، ۱۳۵۲. سفرنامه اورسل، ترجمه علی اصغر سعیدی. بی جا: بی نا
۱۶. بابن و هوسه، ۱۳۶۲. سفرنامه جنوب، چاپ اول. مترجم محمد حسن خان اعتماد السلطنه، مصحح میر هاشم محدث. تهران: دنیای کتاب
۱۷. بامداد بدر الملوک، ۱۳۴۷. زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید. تهران: ابن سینا
۱۸. ببران صدیقه، ۱۳۸۱. نشریات ویژه زنان، چاپ اول. تهران: روشنگران و مطالعات زنان
۱۹. براون ادوارد، بی تا. یک سال در میان ایرانیان، بی جا: بی نا
۲۰. بروگش هینریش، ۱۳۶۸. سفری به دربار سلطان صاحبقران، چاپ دوم. ترجمه کردبچه. تهران: بی نا
۲۱. بشیریه حسین، ۱۳۸۰. موانع توسعه سیاسی در ایران. تهران: گام نو
۲۲. بهرامی عبدالله، بی تا. خاطرات عبدالله بهرامی از آخر سلطنت ناصرالدین شاه تا اول کودتا. تهران: انتشار علمی
۲۳. بهفر مهری، ۱۳۷۸. شکوفایی آرمان و بینش زن ورانه در نشریه شکوفه، حقوق زنان، شماره ۱۱
۲۴. بهلر، ۱۳۵۶. سفرنامه بهلر، به کوشش علی اکبر خداپرست. تهران: توس
۲۵. پاتینجر هنری، ۱۳۴۸. سفرنامه پاتینجر، ترجمه شاهپور گودرزی. تهران: دهخدا
۲۶. پاولویچ و …، بی تا. سه مقاله درباره انقلاب مشروطه ایران، ترجمه م. هوشیار. بی جا: بی نا
۲۷. پروین، ۱۳۷۹. زنان در فرایند سیاسی ایران در قرن بیستم، ترجمه شهرام زرندار. چاپ نشده
۲۸. تحویلدار اصفهانی میرزا حسین خان، ۱۳۴۲. جغرافیای اصفهان، به کوشش منوچهر ستوده. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی
۲۹. تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، ۱۳۷۶. تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی و وزارت اطلاعات
۳۰. تقی زاده سید حسن، ۱۳۴۹. مقالات تقی زاده، زیر نظر ایرج افشار. تهران: بی نا
۳۱. جواهر کلام عبدالعزیز، ۱۳۵۷. تاریخ تهران. تهران: کتابخانه منوچهری
۳۲. خسرو پناه محمد حسین، ۱۳۸۱. هدف‏ها و مبارزه زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی. تهران: نشر پیام امروز
۳۳. دانشور علوی نورالله، بی تا. تاریخ مشروطه ایران و جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری. بی جا: بی نا
۳۴. درویل گاسپار، ۱۳۴۸. سفرنامه دروویل، چاپ دوم. ترجمه جواد محیی. تهران: گوتنبرگ
۳۵. دژم عذرا و همکاران، ۱۳۸۴ . اولین زنان، چاپ اول، تهران: نشر علم
۳۶. دلریش  بشری،۱۳۷۵. زن در دوره قاجار، چاپ اول. تهران: حوزه هنری
۳۷. دولت آبادی صدیقه، بی تا. نامه ها، نوشته ها و یادها، به کوشش افسانه نجم آبادی و مهدخت صنعتی، چاپ اول، ج ۳. شیکاگو: انتشارات نگرش و نگارش زن
۳۸. دولت آبادی یحیی، ۱۳۳۶. حیات یحیی، ج ۴. تهران: ابن سینا
۳۹. دیولافوآ ژان، بی تا. سفرنامه دیولافوآ، ترجمه و نگارش فره وشی. بی جا: بی نا
۴۰. رابینو ه.ل، ۱۳۴۳. سفرنامه مازندران و استر آباد، چاپ دوم. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
۴۱. رایت دنیس، ۱۳۵۷. انگلیسیان در ایران، ترجمه غلامحسین صدری افشار. تهران: دنیا
۴۲. رجبی محمد حسن، ۱۳۷۴. مشاهیر زنان ایرانی و پارسی گوی از آغاز تا مشروطه. بی جا: انتشارات سروش
۴۳. رشدیه شمس الدین، ۱۳۶۲. سوانح عمر، چاپ اول. تهران: نشر تاریخ ایران
۴۴. رنه دالمانی هانری، ۱۳۳۵. سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه فره وشی. تهران: ابن سینا، امیرکبیر
۴۵. زاهد، سعید و خواجه نوری ، بیژن ۱۳۸۴، جنبش زنان در ایران، چاپ اول. شیراز: ملک سلیمان
۴۶. ساناساریان الیز، ۱۳۸۴. جنبش حقوق زنان در ایران، ترجمه نوشین احمدی خراسانی. تهران: نشر اختران
۴۷. فتحی مریم، ۱۳۸۳. کانون بانوان با رویکردی به ریشه های تاریخی حرکت های زنان در ایران. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
۴۸. سرنا کارلا،۱۳۶۲. سفرنامه مادام کارلا سرنا، ترجمه علی اصغر سعیدی، چاپ اول. تهران: کتابفروشی زوار
۴۹. شریف کاشانی محمد مهدی، ۱۳۶۲. واقعات اتفاقیه در روزگار، چاپ اول، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران
۵۰. شیخ الاسلامی پری، ۱۳۵۱. زنان روزنامه نگار و اندیشمند ایران. تهران: بی نا
۵۱. شیخ الاسلامی پری، بی تا. زن در ایران و جهان. بی جا: بی نا
۵۲. طاهر زاده بهزاد کریم، ۱۳۶۳. قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران، چاپ دوم. تهران: اقبال
۵۳. ظهیر الدوله، ۱۳۵۱. خاطرات و اسناد ظهیر الدوله، چاپ اول. به کوشش ایرج افشار. تهران: کتاب های جیبی
۵۴. عافیت محمدرضا، ۱۹۶۸. سردار ملی ستارخان. بی جا: بی نا
۵۵. عضد الدوله سلطان احمد میرزا، ۲۵۳۵. تاریخ عضدی، با توضیحات و اضافات عبدالحسین نوایی. تهران: بابک
۵۶. فرخ‏زاد پوران، ۱۳۷۸. دانشنامه زنان فرهنگ ساز ایران و جهان، ج ۱. تهران: انتشارات زریاب
۵۷. فلاندن اوژن، ۲۵۳۶. سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، چاپ سوم. ترجمه حسین نور صادقی. تهران: اشراقی
۵۸. فلور ویلم، ۱۳۶۶. جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجاریه، ج ۱. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: توس
۵۹. فوران جان، ۱۳۷۸. مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران ار صفویه تا سال های پس از انقلاب اسلامی)، ترجمه احمد تدین. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا
۶۰. فون بلوشر پیرت، ۱۳۶۳. سفرنامه بلوشر، ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی
۶۱. فووریه، ۱۳۲۶. سه سال در دربار ایران، ترجمه عباس اقبال. بی جا: علمی
۶۲. قویمی فخری، بی تا. کارنامه زنان مشهور ایران. بی جا: بی نا
۶۳. کامبخش عبدالصمد، بی تا. نظری به جنبش کارگری در ایران. بی جا: بی نا
۶۴. کراچی روح انگیز، ۱۳۷۴. اندیشه نگاران زن در شعر مشروطه، چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا
۶۵. کربلایی شیخ حسن، ۱۳۶۱. قرارداد رژی، چاپ دوم. تهران: مبارزان
۶۶. کرزن جورج ناتیل، .۱۳۵۰ ایران و قضیه ایران، ترجمه: غ. وحید مازندرانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
۶۷. کرمانی ناظم الاسلام، ۱۳۶۲. تاریخ بیداری ایرانیان، چاپ چهارم. به اهتمام علی اکبر سعیدی سیرجانی. تهران: آگاه نوین
۶۸. کسروی احمد، ۱۳۲۴. خواهران و دختران ما، چاپ دوم. تهران: پیمان
۶۹. کلانتر ضرابی عبدالرحیم، ۲۵۳۶. تاریخ کاشان، چاپ سوم. به کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر
۷۰. کسروی احمد، ۱۳۷۸. تاریخ مشروطه ایران، چاپ نوزدهم. تهران: امیرکبیر
۷۱. گرتودبل، ۱۳۶۳. تصویرهایی از ایران، چاپ اول. ترجمه بزرگمهر ریاحی. تهران: خوارزمی
۷۲. گرنت واتسون رابرت، بی تا. تاریخ ایران، ترجمه وحبد مازندرانی. بی جا: بی نا
۷۳. گنجینه اسناد، سال اول، دفتر اول، بهار ۱۳۷۰، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران
۷۴. گوبینو کنت، بی تا. سه سال در ایران، ترجمه ذبیح الله منصوری. بی جا: بی نا
۷۵. لئونوراشل ماری، بی تا. خاطرات لیدی شل، چاپ دوم. ترجمه حسن ابوترابیان. تهران: نشر نو
۷۶. لوتی پیر، بی تا. به سوی اصفهان، مترجم بدر الدین کتابی. بی جا: بی نا
۷۷. محجوبی اردکانی حسین، ۱۳۵۷. تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران، ج ۲. تهران: دانشگاه تهران
۷۸. مستوفی عبدالله، ۱۳۴۳. شرح زندگانی من، چاپ دوم. ج ۱. تهران: زوار
۷۹. معیر الممالک دوستعلی خان، ۱۳۶۲. یادداشت هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه، چاپ دوم. تهران: نشر تاریخ ایران
۸۰. ملک زاده مهدی، بی تا. تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. بی جا: بی نا
۸۱. مینوی مجتبی، بی تا. تاریخ و فرهنگ. بی جا: بی نا
۸۲. نائینی میرزا علی خان، ۱۳۶۶. سفرنامه صفا السلطنه نائینی، چاپ اول، به اهتمام محمد گلبن. تهران: اطلاعات
۸۳. ناهید عبدالحسین، ۱۳۶۰. زنان ایران در جنبش مشروطه. تبریز: نشر احیا
۸۴. نجفی قوچانی محمد حسین، ۱۳۶۲. سیاحت شرق، چاپ دوم، تصحیح رمضانعلی شاکری. تهران: امیرکبیر
۸۵. نسخه خطی، مجموعه ضیا الدین تویسرکانی، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. شماره ۳۴۶۰
۸۶. والمونت، بی تا. ماه شب چهاردهم، به توسط اوستاس دولوری
۸۷. وطن دوست غلامرضا، ۱۳۸۵. زن ایرانی در نشریات مشروطه، چاپ اول. تهران: بی نا
۸۸. هاردینگ سر آرتور، ۱۳۶۳. خاطرات سیاسی سر آرتور هاردینگ، ترجمه جواد شیخ الاسلامی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی
۸۹. هالینگبری ویلیام، ۱۳۶۳. روزنامه سفر هیئت سرجان ملکم به دربار ایران در سال های ۱۷۹۹، ۱۸۰۰و ۱۸۰۱، ترجمه امیر هوشنگ امینی. تهران: کتابسرا
۹۰. هدایت مهدی قلی خان، ۱۳۴۴. خاطرات و خطرات، چاپ دوم. تهران: زوار
۹۱. هدایت مهدی قلی خان، ۱۳۶۲. گزارش ایران، چاپ دوم، به اهتمام محمد علی صوتی. تهران: نشر نقره
http://anthropology.ir/node/4156
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۷- نشریات زنان در دوران قاجار و رضاخان (۱)/ حمیرا رنجبر عمرانی
یکی از مهمترین عرصه‌هایی که زنان از همان ابتدای مشروطیت به صورت فعال در آن حضور یافتند و به مرور، خواسته یا ناخواسته، زمینه‌ساز تحول در فکر و اندیشه نسبت به زن ایرانی در جهت اهداف و فرهنگ غرب شدند، انتشار روزنامه و مجله بود.
طبق منابع موجود، اولین روزنامه‌ای که برای زنان چاپ شد، دانش به مدیریت خانم دکتر کحال بود که از سال ۱۳۲۸ﻫ .ق به صورت هفتگی منتشر می‌شد. در صفحه اول روزنامه اهداف آن این‌گونه ذکر شده بود: «روزنامه‌ای است اخلاقی، علم خانه‌داری، بچه‌داری، شوهرداری، مفید به حال دختران و نسوان و به کلی از پلتیک و سیاست مملکتی سخنی نمی‌راند». ۱
در سرمقاله شماره اول، به حقوق و برتری مادری، اخلاق‌مند شدن مادران، امکان تحصیل علوم جدید از طریق روزنامه‌ها توسط زنان بزرگسال اشاره شده و در آخر اضافه شده است: «خانم‌هایی که سواد خواندن ندارند، بر آقایان محترم فرض است که این جریده را برای آنها هر هفته بخوانند تا آنها نیز از این فیض محروم نمانند، بلکه همین معنی سبب شود که تحصیل سواد نیز بفرمایند.» ۲
این روزنامه، با وجود اینکه اولین تجربه زنان در روزنامه‌نگاری بود، تا حدود زیادی در برآورده ساختن اهدافی که در ابتدای انتشار، بدان‌ها اشاره شده بود، موفق عمل کرد و در شناساندن زنان به اجتماع، گام‌های مؤثری برداشت که از این جهت، قابل توجه است. ۳
دومین روزنامه‌ای که توسط زنان چاپ و منتشر می‌شد، روزنامه مصور شکوفه بود که در سال ۱۳۳۱ﻫ .ق به مدیریت مریم عمید (مزین‌السلطنه)، رئیس مدرسه مزینیه منتشر شد. موضوع روزنامه در صفحه اول این‌گونه آمده است: «روزنامه‌ای است اخلاقی، ادبی، حفظ‌الصحه اطفال، خانه‌داری، بچه‌داری، مسلک مستقیمش تربیت دوشیزگان و تصفیه اخلاقی زنان، راجع به مدارس نسوان، عجالتآ ماهی دو نمره طبع می‌شود» ۴
بیشتر مقالات و مطالب شکوفه به مدارس زنان، طرز امتحان آنان، و سایر امور مربوط به زنان و دوشیزگان مربوط بود. ۵
از جمله مطالب مندرج در روزنامه شکوفه، مقاله‌ای است با عنوان «آگاهی یا حقیقت مطلب» که در آن، نویسنده ضمن برشمردن مزایا و عوارض تربیت و عدم تربیت زنان، ایجاد احساساتی چون حب وطن، خدمت به نوع، شرف ملی، افتخار مذهبی، فداکاری در راه استقلال وطن را در گرو وجود مادران عالمه می‌داند. ۶
روزنامه شکوفه، اخبار و مقالاتی را نیز در مورد زنان جهان منعکس می‌کرد، مثل «نخستین قونقره نسوان»، ۷ «نمایش زنانه در لندن» ۸ و «مقایسه حالات زنان اروپایی با زنان ایرانی ۹ که نشانگر آگاهی نویسندگان روزنامه از اوضاع و احوال بین‌المللی بود.
از شماره ۲۲ سال دوم، سلسله مباحثی در مورد «حجاب» مندرج است که با دیدگاه‌های روزنامه‌هایی که سال‌های بعد درباره زنان منتشر شدند، بسیار تفاوت دارد. در قسمتی از مقاله‌ای با عنوان «فلسفه حجاب» آمده است
همه کس می‌داند که رفع حجاب، باعث اختلاط زن و مرد با یکدیگر می‌شود و مفاسد مترتبه بر این اختلاط را هیچ عاقلی نمی‌تواند انکار نماید. چه می‌بینیم در اروپا که حجاب مرفوع و اختلاط زن و مرد موجود است، هیچ عائله و خانواده نیست که دچار مشکلات فوق‌العاده و مخدورات مالایطاق این مسئله نشده باشد… وقتی که در فلسفه همین یک حکم محکم حجاب که در حق ما طایفه نسوان صادر شده است، تفکر نماییم، می‌فهمیم که پیغمبر اکرم به واسطه این حکم، تا چه اندازه جلوگیری از فساد اخلاقی و اعمال ماها فرموده و تا چه پایه، اسباب رستگاری و فلاح ما را تهیه نموده است… ۱۰
از دیگر مباحثی که در روزنامه شکوفه مطرح می‌شد، توجه به امور اقتصادی است، در مطلبی که با عنوان «لایحه‌ای است که از انجمن همت خواتین و خانم‌های مدیرات مدارس نسوان درج شده است»، به تشکیل انجمن همت خواتین در جهت ترویج اشیاء داخلی و ترقی صنایع و هنرهای دستی دختران و شاگردان مدارس اشاره شده است. ۱۱
زبان زنان، روزنامه دیگری است که در سال ۱۲۹۸ﻫ . ش تا ۱۳۰۰ﻫ . ش در اصفهان به صورت جریده‌ای که هر دو هفته یک بار به مدیریت صدیقه دولت‌آبادی و از سال ۱۳۰۰ به بعد در تهران به صورت مجله ماهانه منتشر می‌شد.
این روزنامه، اولین روزنامه زنان است که با عنوان زن به چاپ می‌رسید و شعار آن، «الجنه تحت اقدام الامهات» بود. ۱۲ مندرجات آن، بیشتر سیاسی و ضد نفوذ بیگانگان و علیه استبداد بود. برخی از مقالاتش با این عناوین عبارتند از: «حق با آزادی است»، «سرنگون باد استبداد»، «زنده باد قلم»،  «پست و نابود باد جهل» ۱۳
در مقاله «زنده باد قلم» دراتمام حجت در مقابل دشمنان، این گونه آمده است: «مقصود ما آگاهی و بیداری زنان و تشویق ایشان به علم و ادب و تربیت کردن مادران خوب برای اطفال ایران است و از این نیت مقدس هم به یاری خدا منصرف نمی‌شویم.» ۱۴
این روزنامه در زمان انتشار در اصفهان، به دلیل مخالفت با قرارداد م۱۹۱۹ وثوق‌الدوله تحت فشار قرار گرفته و تهدیداتی حتی علیه مدیر روزنامه انجام گرفت. با کودتای ۱۲۹۹، انتشار آن در اصفهان پایان یافت. ۱۵ و دوره بعدی انتشار آن در تهران پی گرفته شد.
زبان زنان اگرچه در ظاهر، حساسیت‌های کمتری را نسبت به مبانی فرهنگی ایرانی و اسلامی برمی‌انگیخت و ادعاهای علنی و جدی در آن، برای همرنگی با شعائر فرهنگ غرب، نظیر رفع حجاب ارائه نمی‌شد ــ شاید به دلیل انتشار اولیه‌اش در شهری سنتی ــ مذهبی چون اصفهان و شرایط زمانی خاصی که در آن قرار داشت ــ اما گزارش‌هایی در روزنامه از مخالفان انتشار آن ارائه می‌شد، که بارها دفتر نشریه و منزل صاحب امتیاز آن (صدیقه دولت‌آبادی) را مورد تعرض قرار دادند و نیز اقدامات بعدی صدیقه دولت‌آبادی برای هدایت زنان متجددمآب ایران در دوره رضاشاه، اعتماد کمتری را در صداقت ناشران روزنامه نسبت به آنچه بیان می‌کردند، به وجود می‌آورد.
از نشریات دیگر، مجله جهان زنان بود که به مدیریت فخر آفاق پارسا در مشهد انتشار می‌یافت. شماره اول آن در تاریخ ۱۵ دلو ۱۲۹۹ﻫ .ش/۲۵ جمادی‌الاول ۱۳۳۹ﻫ .ق منتشر شد و هر ماه، دو شماره از آن انتشار می‌یافت.
فهرست مندرجات شماره اول آن بدین قرار است:
عمل و امل ]آرزو[ زنان جهان؛ لزوم تعلیم زنان؛ بچه پروردن؛ زنان نامی؛ پخت و پز؛ مفاخر زنان؛ اشعار؛ مطایبه؛ سپاسگزاری؛ اطلاع؛ اولین خدمت بعد از انتشار چهار شماره از مجله در مشهد به دلیل انتقال همسر مدیر مجله به تهران، شماره پنجمین آن بعد از شش ماه تأخیر منتشر شد. انتشار جهان زنان در تهران غوغایی برپا کرد و مندرجات آن را جمعی، مخالف دین دانسته و خواهان مجازات مؤسس و ناشر آن شدند. ۱۶
فرخ دین پارسا ــ همسر فخر آفاق ــ طی نامه‌ای به صدر هاشمی، جریان تعطیلی مجله و مجازات خانواده‌اش را این‌گونه بیان داشته است:
در مراجعت بنا به اصرار خانم خود که وعده داده بود، مجله جهان ‌زنان رادر تهران منتشر نماید، به تجدید انتشار مجله در تهران، شروع و اولین شماره مجله در تهران مصادف شد با سیاست مخالف نسبت به کابینه جناب قوام‌السلطنه. و این مجله که مندرجاتی جز لزوم تعلیم و تربیت زنان نداشت، پیراهن عثمان شده و با تحریک بازاری‌ها بر کابینه تاختند. بالاخره، رئیس‌الوزراء، وسایل استرضای مخالفین را فراهم و برای اسکات تحریک‌شدگان بازاری، مال‌الصلح، تبعید من و خانمم از تهران تعیین و عملی گردید. من و خانمم به اراک تبعید شدیم و وقتی به قم وارد شدیم، احساس کردیم که عزیمت ما به اراک خطرناک است؛ زیرا گفتگوهای تهران در مجالس و منابر، دال بر تکفیر خانم من در قم هم منعکس و شخصآ در معرکه‌ای که در قبرستان قم گرفته بودند، شنیدم که مدیره جهان زنان را در ردیف دشمنان خانواده رسول سبّ می‌نمایند. و چون در اراک هم چند نفری را به اسم بهایی و سوزاندن قرآن، مقتول ساخته بودند، در قم اقامت گزیدیم… ۱۷
مندرجات مجله جهان زنان، بیشتر درباره آزادی زنان به سبک اروپایی و رفع حجاب و تساوی حقوق بود. ۱۸ این امور می‌تواند دلایل فشارهای وارده بر آنها باشد. از جمله مواردی که در سرمقاله شماره منتشره در تهران تأکید شده است، بدین قرار می‌باشد:
«ــ مجله جهان زنان، تنها مروج افکار هیأت تحریریه خویش نبوده و از افکار و آرای هموطنان نیز استقبال می‌نماید.
ــ جهان زنان بعد از این شماره نیز به تعهدات و مرام گذشته، عمل خواهد کرد» ۱۹
در پشت صفحه آخر با عنوان مدهای تازه، ضمن اشاره به تغییر فرم لباس و مدهای مختلف در کشورهای دیگر و اختصاص یافتن مجلاتی به همین منظور، گردانندگان مجله متذکر می‌شوند: «چون تعدادی از این نوع مجلات به دفتر اداره می‌رسد، خیاطخانه‌ای که مخصوص اداره مجله جهان زنان است، حاضر است با سبک مدهای جدید لباس، برای مراجعین، سفارش دوخت لباس قبول نماید.» ۲۰
درج چنین مواردی در مجله جهان زنان در مقایسه با آنچه درباره نشریات اولیه زنان اشاره کردیم، نشانگر چرخشی سریع از سوی زنان روشنفکر به سوی ظواهر فرهنگ غربی است، تا جایی که به جای شعار استفاده از منسوجات و محصولات وطنی، در این مجله، علاوه بر وجود آخرین شماره‌های مجلات مد روز که حتمآ از خارج فرستاده می‌شد، خیاطخانه‌ای نیز برای دسترسی بهتر به این ظواهر و آخرین مدل‌ها مهیا شده است. از این رو، واکنش‌های عمومی در برابر نشریه‌ای با این عملکردها، بهتر قابل درک خواهد بود.
مجله جمعیت نسوان وطنخواه از دیگر نشریات مربوط به زنان است. که ارگان جمعیت نسوان وطنخواه بود. این مجله به صاحب امتیازی و مدیر مسئولی ملوک اسکندری در تهران از سال ۱۳۰۲ﻫ . ش منتشر می‌شد. ۲۱
دست‌اندرکاران مجله در معرفی اهداف خود در اولین شماره با مطلبی با عنوان «اولین قدم» این‌گونه بیان داشته‌اند:
کنون که به خواست یزدان و توفیق ربانی، اولین شماره مجله ما از افق مطبوعات طلوع نموده و نخستین قدم را برای ترقی و تعالی نسوان برداشته است، امیدواریم که به توفیق خداوندی با اقدامی ثابت، این راه دراز طولانی را پیموده، از عهده این مسئولیت مهم برآییم… اولا این مجله، مرکب از چندین قسمت است که هر یک در موقع خود، خالی از اهمیت نیست. مخصوصآ قسمت ادبی آن که فوق‌العاده مهم و جالب توجه است. مقالات عدیده به خصوص راجع به نسوان مشهوره عالم و حالات ادبا و شعرای سلف و غیره از مشاهیر مردمان بزرگ و نوشتجات و شاهکارهای آنها که علاوه بر جنبه ادبی، خود قسمتی از تاریخ است…
یکی از عمده‌ترین موضوعات که خصوصآ جالب توجه خواتین است و می‌باید نظر لطفی بدان بیندازند، نوشتجات زنان ادیبه و شاعره اروپا است که خارج از حد برای نسوان ما لازم است… و سنجیدن نسوان ایران با زنان دول متمدن و ترقی آنها و عقب بودن ما از مرحله تمدن و چاره برای ترقی زنان ایران… و ذکر اجتماعات نسوان و اخبار ترقیات زنان دنیا در هر موقع برای ترغیب و تشویق خواتین محترمه… ۲۲
در پیگیری اهداف مجله، شماره دوم آن نویسنده در مقاله‌ای با عنوان «زن در قرن بیستم» در توجیه حرکت‌های استعماری این‌گونه آورده است:
تمدن، اقطار گیتی را گردش کرده، بنای آبادی و عمران را به مرور و دهور در هر مکان استوار نموده، همه جا را در انوار خویش متسغرق ساخت. همین که به ممالک اروپا رسید، مردم هوشیار این قسمت زمین، آن را ربوده مانند چراغی سحرآمیز در فضای تاریک جهالت بلند کردند و جهان را از فروغ آن روشن نمودند. ۲۳
سپس با ذکر تاریخچه‌ای از دیدگاه‌های اقوام و ادیان مختلف گذشته نسبت به زن، به نهضت زنان در قرن بیستم پرداخته، می‌نویسد:
نهضت نسوان، با پیشرفت سریع در کار امتداد و انبساط است. این جنبش به ما مژده می‌دهد که تمدن مریض، بهبود خود را خواهان است. زن متدرجآ به مرکز حقیقی خویش نزدیک می‌شود.
در فرانسه و انگلیس و امریکا و آلمان و ایتالیا، نسوان صاحب عزم و اراده برای ترقی و سعادت نوع خود به مجاهدت مشغولند. جماعت اناثیه در سوئد و نروژ و فنلاند و نیوزلاند، در بعضی قسمت‌های آتازونی، به تمام حقوق مدنی و سیاسی نایل شده‌اند. ۲۴
پس از همه این بحث‌ها به این نتیجه‌گیری دست می‌یابد:
هر جا نسوان در وظایف مساعی عمومی خود اشتراک داشته‌اند، جرایم روی به نقصان نهاده، مصائب باده‌خواری تقلیل یافته، در امور اجتماعی انتظام و آسایش کلی مشهود شده است. ۲۵

نویسنده این مقاله نگاهی دوسویه به جامعه خود و جوامع اروپایی داشته و با ذکر نمونه‌هایی از پیشرفت زنان، درصدد تحکیم انگاره‌های جدید فرهنگی در جامعه خود است:
چقدر گفتند از زن جز خدمت خانه و افزودن نسل، کاری ساخته نیست، اما تجارب عکس این را مدلّل ساخت… در فرانسه پنج میلیون زن در حالتی که بار مسئولیت خانواده و غصه‌های معیشت را تحمل نموده‌اند، در راه پر زحمت زندگانی مردانه قدم می‌زنند و با شرافت و عفت و نجابت به سعی و عمل، مشارکت دارند. در انگلیس نیز عده نسوان که در مشاغل عمومیه مشغولند، همین‌قدر است. در ممالک امریکا فقط عدد معلمات به چهارصد هزار نفر بالغ شده است. ۲۶
۱. روزنامه دانش. دهم رمضان سنه ۱۳۲۸ﻫ .  ق، سال اول، ش ۱ ص ۲و نیز محمد صدر هاشمی، همان، ج۲،  ص ۲۶۶-۲۶۷ .
۲. صدر هاشمی. تاریخ جراید و مجلات ایران. اصفهان، کمال، ۱۳۶۳، ج ۲، ص  ۲۶۷-۲۶۶ .
۳. جهانگیر صلح‌جو. تاریخ مطبوعات ایران و جهان. تهران، امیرکبیر،۱۳۴۸ ص ۷۶ .
۴. محمد صدر هاشمی. همان، ص  ۸۰-۸۱ .
۵. همان.
۶. روزنامه شکوفه. دوشنبه نهم ربیع‌الثانی، ۱۳۳۱ﻫ .  ق، سال اول،  ش ۶ ص ۲ .
۷. همان، ۵ شعبان المعظم ۱۳۳۲ﻫ .  ق سال دوم،  ش ۴ ص ۳-۴ .
۸. همان، ۵  شهر ربیع‌الاول ۱۳۳۲ﻫ .  ق سال دوم، ش ۲۲ ص ۱ .
۹. همان، ۲۰ ربیع‌الاول ۱۳۳۲ﻫ .  ق سال دوم، ش ۲۴ ص ۳ .
۱۰. همان، ۲۰ ربیع‌الاول ۱۳۳۲ﻫ . ق، سال دوم، ش ۳ ص ۴ ش ۲۴، ص ۳ .
۱۱. همان، دوشنبه  ۲۳ رجب‌المرجب ۱۳۳۳ﻫ .  ق، سال سوم، ش ۱۲، ص ۱-۲ .
۱۲. محمد صدرهاشمی. همان، ص ۶-۱۰ و نیز محمد محیط طباطبایی، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران. (تهران، بعثت،۱۳۷۵) ص ۱۷۳-۱۷۴ به نقل از لیلا رستگار «روزنامه‌نگاری زنان از آغاز تا شهریور. «۲۰ پژوهشنامه تاریخ مطبوعات ایران، ۱۳۷۶ سال اول، ش اول.
۱۳. روزنامه زبان زنان. سال اول، ش ۶ ص ۱-۲ .
۱۴. همان، شنبه ۲۴ ذیحجه  ۱۳۳۷ﻫ.  ق، سال اول، ش ۵ ص ۱-۲ .
۱۵. پری شیخ‌الاسلامی. زنان روزنامه‌نگار و اندیشمندان ایران. تهران، مؤلف، ۱۳۵۱، ص ۹۸ .
۱۶. همان، ص ۱۸۱.
۱۷. همان، ص ۱۸۳-۱۸۴ .
۱۸. ناصر تکمیل همایون. همان، ص ۴۵ .
۱۹. مجله جهان زنان، برج میزان، ۱۳۰۰ﻫ . ش، سال اول،  ش ۵ .
۲۰. همان.
۲۱. محمد صدرهاشمی. همان، ص ۱۶۹-۱۷۰ .
۲۲. «اولین قدم»، مجله جمعیت نسوان وطنخواه. ۱۳۰۲ﻫ . ش، سال اول، ش اول، ص ۱-۳ .
۲۳. «زن در قرن بیستم». همان،  ۱۳۰۲ﻫ . ش، سال اول،  ش ۲ ص ۲ .
۲۴. همان.
۲۵. همان.
۲۶. همان.
منبع: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
http://www.iichs.org/index.asp?id=1059&doc_cat=1
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۸- نشریات زنان در دوران قاجار و رضاخان (۲)/ حمیرا رنجبر عمرانی
در مقاله‌ای دیگر در توجه دادن زنان برای مشارکت اقتصادی می‌نویسد :
کمک و اعانت زنان در امور اقتصادی شخصی و مملکتی، مدخلیت تام دارد و در جریان زندگی، کاملا این نکته ملحوظ بوده و هر روز بر اهمیت و قدرش می‌افزایند. خدمات و زحمات اقتصادی زنان عالمه فهیمه اروپ و امریک و عثمانی، در تمام شعب حیاتی به وطن مقدس خود، مطلب را توضیح و سودمندی علم اقتصاد برای زنان هر جامعه را به خوبی مدلّل و مبرهن می‌دارد. ۱
در شماره‌های بعد این مجله خط سیر و دیدگاه اقتصادی گردانندگان آن، به مبحث لباس و پوشش زنان، البته به صورتی بسیار محتاط و آرام معطوف می‌شود.
در مقاله‌ای با عنوان «انتقاد مد لباس ما» نویسنده ضمن انتقاد از طرح مباحث سنگین علمی و فلسفی در مجلات و نشریات زنان، توجه خود را به امور جزئی همچون لباس پوشیدن معطوف کرده، و آن را پایه و اساس تمدن دانسته، با انتقاد از مد لباسی که ناصرالدین شاه در ایران رواج داد، این‌گونه اظهارنظر می کند: «لباس را باید طوری انتخاب کرد که اولا، به اقتصاد نزدیک‌تر، ثانیآ، مطابق حفظ‌الصحه، و ثالثآ، قشنگ باشد.» ۲ و ادامه می‌دهد: «مناسب حالت ما ایرانیان این است، تا حدی که ملت و مذهب ما اجازه می‌دهد، طرز لباس ملت امریکا را تقلید کنیم.» ۳ و دلیل آن را صرفه اقتصادی و سادگی لباس‌های آنان می‌داند.
از همه مهمتر، مباحثی با عنوان «مد لباس» ۴ است که از سوی نشریاتی مانند جهان زنان، مظاهر جدید فرهنگی در قالب پوشش مناسب و ضمن انتقاد از نوع پوشش زنان ایران، به تدریج به زنان ایرانی القاء می‌شود.
مجله دختران ایران نشریه‌ای دیگر از مطبوعات مربوط به زنان است که از سوی زندخت شیرازی در شیراز، تأسیس و در تهران، چاپ و منتشر می‌شد. اولین شماره این مجله در اول مرداد ۱۳۱۰ﻫ . ش در چهل صفحه چاپ شد. این مجله مصور بوده و روی جلد آن تصویر ایوان مدائن، با چند دختر در لباس‌های مختلف، منعکس شده و تصویر رضاشاه در بالای سر فرشته‌ای بالای ایوان رسم شده بود. زندخت درباره انتخاب این سرلوحه در شماره اول، می‌نویسد: «چون این مجله به نام نامی شاهنشاه پهلوی اشاعه می‌یابد، لذا تابلوی دختران ایران در ایوان مدائن را که از آثار استاد محترم آقای شایسته است، سرلوحه قرار دادیم.» ۵
اغلب، مقالات به قلم مردان و زنان روشنفکری چون کاظم‌زاده ایرانشهر، رشید یاسمی، سعید نفیسی، صدیقه دولت‌آبادی و خود زندخت، که در نشریات همسوی دیگر نیز قلم می‌زدند، نوشته می‌شد. ۶
یکی از بخش‌های مهم مجله، بخش «زنان نامی» بود که به شرح حال زنان مشهور اروپایی و ایرانی می‌پرداخت. بیشتر زنان ایرانی معرفی شده، از زنان ایرانی دوره باستان بودند. ۷
از جمله موضوعات دیگری که در این مجله چاپ می‌شد، تعدد زوجات بود که مقالاتی در رد آن، به خصوص از سوی صدیقه دولت‌آبادی ارائه می‌شد. ۸
همچنین، ازدواج ایرانیان با دختران اروپایی نیز از موضوعات دیگر این نشریه بود که البته این موضوع در مجلاتی چون آینده و ایرانشهر نیز درج می‌شد. در شماره دوم، گزارشی از سخنان محصلین ایرانی در کنفرانسی در برلین ارائه شد که کاظم‌زاده ایرانشهر، در پایان یکی از جلسات به این موارد اشاره کرده بود.
برای اینکه جوانان ایرانی، که سال‌ها در اروپا تحصیل و زندگی کرده‌اند، بتوانند از فیض یک زندگانی فامیلی در ایران، بهره‌مند شوند و در زیر شرایط و اوضاع تحمل‌ناپذیر ازدواج‌های کنونی بدبخت و اسیر نمانند، لازم است به تعلیم و تربیت دختران ایرانی و در اصلاح مدارس اناث بیش از پیش کوشند، و عده]ای[ هم برای تحصیل فنون مخصوصه به اروپا فرستاده شوند تا در این ممالک، تربیت صحیح دیده و محسنات زندگی ایرانی و فرنگی را حائز گشته، به ایران برگردند و زندگانی فامیلی و تربیت دختران را در آنجا اصلاح نمایند… ۹
وی در جلسه دیگری صراحتآ حجاب را یکی از عوامل بدبختی زنان دانسته و می‌گوید: «مسئله حجاب نیز یکی از عناصر مهم بدبختی‌های زندگی خانوادگی می‌باشد و بسیاری از مضرات و معایب در زیر همین حجاب پرورش می‌یابد.» ۱۰
در مبحث ششم در توصیه‌ای درباره وسائل و تدابیر لازم برای اصلاح زندگی خانوادگی در ایران، در مورد حجاب، این‌گونه اظهارنظر می‌شود:
درباره حجاب چنین به نظر می‌رسد که این مسئله باید به اختیار و به تدریج حل بشود؛ یعنی قانونی وضع شود که هر کس در برداشتن حجاب، آزاد و مختار است و به همین وسیله، به تدریج و بدون زحمت و اجبار، حجاب از میان برداشته می‌شود. ولی در این ضمن، جوانان و مردان نیز تا یک درجه تربیت باید بشوند تا رفع حجاب، مایه ازدیاد فساد اخلاق نگردد. ۱۱
آخرین نشریه‌ای که به ارزیابی آن می‌پردازیم، مجله عالم نسوان است.
در تلاش‌های فرهنگی به منظور منطبق ساختن زن ایرانی با اهداف و برنامه‌های جهانی توسعه تمدن غرب، عالم نسوان به چندین دلیل، نمونه‌ای موفق به شمار می‌رود:
اولاً، این مجله زیر نظر مستقیم هیأت رئیسه مدرسه اناثیه امریکایی در ایران بود. ثانیآ، آراء و نظریاتی که در این مجله منعکس می‌شد، در طیفی همه جانبه و متأثر از تحولات بین‌المللی بود و بیشتر در جهت همسوسازی خانواده ایرانی با الگوی غربی آن تلاش می‌کرد. این نکته در سر لوحه اهداف مجله، بهتر قابل بررسی است:
«مجله‌ای است اخلاقی، اجتماعی و مفید به حال خانواده‌ها و برای آگاهی و بیداری و مساعدت زنان در امور خانه‌داری و ترقی و توجه اطفال. تنها مجله خانوادگی.» ۱۲
موضوعات قابل طرح در مجله، به اهداف آن یاری می‌رسانید. علاوه بر مطالبی که درباره بهداشت، پرستاری، تربیت اطفال، نظافت و آشپزی چاپ می‌شد، مواردی نظیر تبلیغ مدهای لباس غربی نیز ارائه می‌شد در اولین شماره سال هشتم آمده است:
از آنجایی که تکلیف هر زن متمدن، دقت در طرز لباس و حسن انتخاب آن می‌باشد، این مجله نهایت سعی و اهتمام را بذل می‌نماید که در هر شماره، یکی دو نمونه با طرزی مطبوع و اسلوبی مرغوب از روزنامجات امریکا و اروپا اخذ نموده، ۱۳ به ضمیمه دستورهای لازمه مناسب هر فصل، به نظر خانم‌های محترمه برساند.
ــ اخبار ترقی نسوان و خدمات آنان در کل جهان، خصوصآ ایران… ۱۴

ثانیاً: نسبت به بیشتر نشریات زنان از عمر بیشتری حدوداً از سال ۱۲۹۱ﻫ . ش تا ۱۳۱۱ﻫ . ش، نزدیک به بیست سال، برخوردار بود و همین مدت زمان در تداوم و تحقق اهداف گردانندگان آن بسیار مؤثر واقع می‌شد.
از جمله مطالبی که در عالم نسوان چاپ می‌شد، مربوط به مقایسه پیشرفت تمدن زنان اروپا، ژاپن، هندوستان، ترکیه و مصر با زنان ایران بود. در مقاله‌ای با عنوان «زن در ایران» آمده است:
زنها در ممالک متمدن و خوش‌بخت، مقام بسیار رفیعی را حائز می‌باشند… در ممالک مغرب به هر مدرسه که میل داشته باشند، داخل می‌شوند و هر رشته از علوم را که بخواهند، تحصیل نمایند… می‌خواهم ببینم ما چرا زبون و زاریم و چرا در ایران با زن‌ها اینطور معامله می‌کنند… ۱۵
در مورد زنان ژاپنی، ضمن توصیف مدارس مختلف زنان از طبابت و فنون مختلف، ۱۶ در جای دیگر اشاره می‌شود:
زنان ژاپونی با جسارت فوق‌العاده‌ای برای تساوی حقوق خود می‌کوشند. یکی از نتایج این کوشش آن است که پاکی اخلاق باید از زن و مرد یکسان باشد و به همان اندازه که ناپاکی در زن قبیح است، در مردان نیز زشت است. ۱۷
مسئله حجاب، یکی از اساسی‌ترین مباحث مجله عالم نسوان بود. و این روند بعد از روی کار آمدن رضاشاه با جدیت و شدت بیشتری مطرح می‌شد. حجاب به عنوان مظهر اسارت و سیه‌روزی زنان، مطرح و با حسرت در مورد رفع حجاب در کشورهای دیگر اظهار می‌شد:
آری! افغانستان، حجاب مانع ترقی ملت را وداع گفت و زن‌های افغانی هم برای راه انداختن چرخ‌های ترقی جامعه، همدوش مردهای خود شده، پی به حیثیت خود خواهند برد. ملت ترکیه هم دیرزمانی است که پرده خرافات را دریده و پی به حقیقت اسلام برده است. مصری‌ها نیز که از موهومات، فارغ و به سرعت جاده ترقی را می‌پیمایند. آیا هنوز موقع آن نشده که ملت شش هزار ساله هم ]ایران[ در این انقلاب فکری شرکت جسته و از زن‌های خود برای ترقی نوع استفاده کند… ۱۸
در مقالات دیگری که به صورت محاوره بین زنان درج می‌شد، حجاب به عنوان عاملی در فلج نمودن نیمی از افراد جامعه، یعنی زنان تلقی می‌شد ۱۹ و در جایی دیگر،  زنان را به قهقرا می‌فرستاد در این میان، نامه زنی از بندرعباس با عنوان «راه ترقی» اینگونه پایان یافته است:
چیزی که ما را به قهقرا برده، حجاب است که ما را پابند و خانه‌نشین نموده است. اکنون که مملکت، در ید قدرت پدر تاجدار ما ــ اعلیحضرت پهلوی ارواحنا فداه ــ قرار گرفته، ما نسوان ایرانی هم بایستی به نوبه خود جنبشی نموده ]به راه انداخته[ و از این ذلت و بدبختی خود را خلاص و برای اولادهای آتیه این مملکت، راه ترقی و سعادت را مفتوح نماییم. ۲۰
در مقاله‌ای دیگری با امضای بلقیس ناظری ــ کرمانشاه، آمده است:
اما جای تردید نیست که مانع بزرگ برای به کار افتادن زن‌ها، وجود حجاب است. اشخاصی که برای وجود حجاب و ابقاء آن پافشاری می‌نمایند، غیر از آنکه عدم اطلاع خود را از قوانین مقدسه اسلام گوشزد می‌نمایند، فایده دیگری نمی‌برند… چرا ایرانی، نصف اعظم جمعیت خود را محبوس و در قید اسارت و ذلت گذارده و مانع است که آنها هم طریق تکاملی را بپویند؟ ۲۱
احتمالاً بعید نیست که مقالات نوشته شده از شهرستان‌ها در عالم نسوان، در تهران و توسط خود گردانندگان مجله نوشته شده باشد تا بدین ترتیب اقدامات بعدی برای رفع حجاب در آینده به صورت خواسته‌ای ملی و از سوی تمام زنان ایران قلمداد شود تا حساسیت‌های کمتری را در پی داشته باشد.
در یک جمع‌بندی می‌توان گفت حرکتی که آرام و بی‌صدا در حوزه نشریات زنانه شروع شده بود، در ابتدا با مطرح ساختن نواقص فرهنگی جامعه سنتی ایران، به خصوص در مورد روابط خانوادگی، ۲۲ در مقایسه با نمونه‌های خارجی آن به مرحله‌ای رسید که به دلیل اصیل نبودن جریان‌های فکری و فرهنگی مطرح، به جای شناخت نواقص و درمان دردهای اجتماعی و ریشه‌یابی آن، تمامی چشم‌ها را به راه و روشی معطوف کرد که بیرون از مرزهای کشور در جریان بود و به جهت همان وابستگی، کانون حملات و انتقادات، به ارزش‌های فرهنگی و دینی به ویژه در مورد زنان معطوف شده و حجاب، مهم‌ترین و مؤثرترین مانع در برابر ترقی زنان معرفی شد و اموری چون استقلال اقتصادی و فرهنگی به حاشیه کشیده شده، گاه و بیگاه به منظور انحراف افکار از اصل خطری که فرهنگ ایرانی را نشانه گرفته بود، در سخنرانی‌ها و جشن‌ها توصیه‌هایی به ساده‌زیستی و صرفه‌جویی نیز ارائه می‌شد. ۲۳ اما در عمل، چیزی جز تبلیغ و رواج فرهنگ مصرفی غربی، به خصوص در بین زنان، به وقوع نمی‌پیوست.
۱. همان.
۲. انتقاد لباس ما. همان، ۱۳۰۲ سال اول،  ش ۷ و ۸ ص ۱۶-۱۲ .
۳. همان.
۴. «مد لباس»، همان،  ص ۱۶ .
۵. مجله دختران ایران. مرداد ۱۳۱۰ سال اول، شماره اول.
۶. محمد صدرهاشمی. همان، ص ۲۱-۲۳ .
۷. «زنان نامی». مجله دختران ایران. مرداد۱۳۱۰ﻫ . ش، سال اول، ش اول، ص ۱۹-۲۰ .
۸. «تکرار ازدواج ــ عدم تساوی حقوق در طلاق». همان، سال اول،  ش ۲ ص ۷-۱ .
۹. همان، شهریور۱۳۱۰ﻫ . ش، سال اول، ش ۲ ص ۲۴ .
۱۰. همان.
۱۱. همان.
۱۲. محمد صدرهاشمی. همان، ص ۳-۱ .
۱۳. حبیبه مجلل «مد لباس و پارچه». مجله عالم نسوان. دی ماه ۱۳۰۶ﻫ . ش، سال هشتم، ش اول، ص ۳۲ .
۱۴. همان.
۱۵. «زن در ایران». همان، خرداد ۱۳۰۶ﻫ . ش سال هفتم، ش ۷ و ۸، ص ۲۶۴-۲۵۸ .
۱۶. «انقلاب نسوان ژاپون». همان، ص ۲۶۵-۲۶۸ .
۱۷. «زنان ژاپونی».  همان، اردیبهشت ۱۳۰۷ شمسی، سال هشتم، ش ۳ ص ۱۱۸ .
۱۸. ح. سگزی‌زاده بوشهری. محصل طب. زن مگر بشر نیست. همان، ص۲۰۷-۲۰۴ به نقل از حبل‌المتین، شماره ۳۶ .
۱۹. همان، خرداد ۱۳۰۶ﻫ . ش. سال هفتم، ش ۶، ص ۲۱۳-۲۱۶ و اردیبهشت ۱۳۰۷ﻫ . ش، سال هشتم، ش ۳، ص ۱۱۶-۱۱۸ .
۲۰. فاطمه اردشیری. بندرعباس: «راه ترقی». همان، آبان ماه ۱۳۱۰. سال یازدهم، ش۶. ص ۲۷۹-۲۷۸ .
۲۱. همان، ص ۲۷۹-۲۸۲ .
۲۲. «دلشاد خانم مطالعه فرمایند». همان، اردیبهشت ۱۳۰۷ سال هشتم،  ش ۳ ص ۱۱۶-۱۱۸ .
۲۳. «متن سخنرانی ایران تیمورتاش در مورد ساده‌زیستی، از فارغ‌التحصیلان مدرسه عالیه اناثیه امریکایی، همان، آبان ماه ۱۳۰۹ﻫ . ش سال دهم، ش ۶ ص ۲۶۹-۲۷۵و نیز نک به خبر «تأسیس مؤسسه نوزادگان برای حفظ نفوس آتیه نژاد ایران» که با سخنرانی ملکه پهلوی در سال ۱۳۰۷ در تالار موزه کاخ گلستان همراه بود. ملکه ضمن سخنانش، مادران ایرانی را به کم کردن خرج‌های کلان به منظور مصارف لباس دعوت کرد و گفت: «برای اینکه سرمشق عملی در این باب داده شود، خانواده سلطنتی، پیشقدم شده و از این تاریخ مصمم هستیم از استعمال البسه و اشیاء تجملی خودداری نماییم»، همان، مرداد ۱۳۰۷ﻫ . ش، سال هشتم، ش ۵ ص ۱۶۳ و نیز (ملکه در فکر کودکان است»: نشریه ایوینینگ استاندارد، ۲ نوامبر ۱۹۲۸م / آبان۱۳۰۷ﻫ . ش به نقل از فتح‌الله نوری اسفندیاری، همان،  ص ۴۵۱.
منبع: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
http://iichs.org/index.asp?id=1060&doc_cat=1
تاریخ ورود: ۲۱/۰۱/۹۱

۹- تببینِ گفتمانی تبدیل شدنِ زنان به موضوع سیاست گذاری های رسمی در دوره‌ی رضاخان (با تـأکید بر نظریه‌ی نژادی)/ حسین کچوئیان ، قاسم زائری
منبع: زن در توسعه و سیاست (دوره: ۹، شماره: ۲)
http://journals.ut.ac.ir/page/article-frame.html?articleId=554122

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)