فیلمی مستند از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان – عباس کیارستمی، ۱۳۵۸

در کلاس درس هنگامی که معلم رو به تخته و پشت به شاگردان در حال ترسیم خطوطی برای تدریس است، یکی از دانش آموزان شروع به نواختن روی میز می کند. معلم رو به کلاس می کند، سکوت برقرار می شود. سپس پشت به کلاس به کار خود ادامه می دهد، باز ضربه های نواختن روی میز تکرار می شود. معلم دوباره برمی گردد رو به کلاس، سکوت برقرار می شود. این صحنه دوباره و سه باره تکرار می شود. اکنون معلم با عصبانیت رو به کلاس می کند و می گوید: “آن دو ردیف آخر، یا می گویید کی بود یا تا آخر هفته از کلاس محرومید.”
دانش آموزان مورد خطاب نگاهی به هم می کنند و هفت نفر به طور جمعی از کلاس خارج می شوند. پس از آن این پرسش مطرح می شود:
“فرزند شما یکی از این دانش آموزان است. شما از او چه انتظاری دارید؟ آیا باید به معلم بگوید چه کسی بوده که کلاس را به هم زده و بعد برود سر جایش بنشیند و یا چیزی نگوید و تا آخر هفته مقاومت کند؟”

فیلم را در اینجا ببینید

فیلم با مصاحبه با پنج تن از پدران این دانش آموزان ادامه می یابد و نظر آنها را منعکس می کند و پس از آن با دو برداشت از واکنش دانش آموزان ادامه می یابد:
برداشت اول – هفت دانش آموز سه روز مقاومت می کنند. روز سوم یکی از آنها نام شاگرد خاطی را به معلم می گوید و وارد کلاس می شود. در اینجا پرسش دوم مطرح می شود: “به نظر شما کاری که این دانش آموز انجام داده صحیح است؟ لطفن دلایل خود را به اختصار بیان بفرمایید.”
پس از اعلام نظراتی چند، فیلم با ارائه برداشت دوم ادامه می یابد.
برداشت دوم – هفت دانش آموز تا آخر هفته مقاومت می کنند. روز شنبه همه آنها سر کلاس می روند. در اینجا پرسش دیگری مطرح می شود: “نظر شما در مورد کار گروهی این بچه ها چیست؟ آیا به نظر شما عمل این دانش آموزان و مقاومتی که نشان داده اند، صحیح است؟ لطفن دلایل خود را به اختصار بیان بفرمایید.”
این فیلم ۴۷ دقیقه ای از یک صحنه، سه پرسش ساده و مصاحبه‌ها و نظراتی که پیرامون این سه پرسش طرح و نقد می شوند، ساخته شده است. موضوعی ساده، با ساختاری ساده و با پرسش هایی در یک نگاه ساده که در محیط های آموزشی، پژوهشی، علمی و فرهنگی می توانند همه روزه مطرح باشند. این از دید من تنها بررسی لایه سطحی این فیلم است. با نگاهی اما ژرف تر به لایه های عمیق تری آگاه می شویم که به نظر می رسد با یکی از بهترین مستندات موضوعی و محتوایی در چند دهه اخیر ایران مواجهیم.
اگر تنها از دریچه یک نظرسنجی اجتماعی به محتوای این فیلم نگریسته شود، باز به ویژگی منحصربفردی در آن برمی خوریم که ناشی از شرایط زمانی ساخت آن است، سال ۱۳۵۸ و تنها پس از گذشت چند ماه از انقلاب ایران. در این جا این پرسش مطرح می شود که آیا ویژگی روح زمان در آن دوره تاثیری بر نظرات و دیدگاه های ارائه شده داشته است؟ یا اینکه نظرگاه هایی عمدتن شخصی است و می توانند با تشابهات چندی در تمام جوامع، تمام نسل ها و تمام دوره های دیگر تاریخی با همین تنوع اصولی و بینشی در میان افراد یافت شوند.
ویژگی منحصر بفرد دیگر فیلم که این را نیز به نوعی نشات گرفته از بستر تاریخی ساخت آن می توان در نظر گرفت، ترکیب مصاحبه شوندگان است که با توجه به نوع مسئولیت آنها برای نظردهی گزیده شده اند. مصاحبه شوندگان بیست نفرند که در میان آنها وزیران و مسئولین دولتی و حکومتی، مسئولین نهادهای امور آموزشی و تربیتی، شخصیت های سرشناس از انجمن ها و جمعیت های حقوقی، مذهبی و سیاسی در کنار هنرمندان و نویسندگان شناخته شده آن دوران حضور دارند. ترکیب یاد شده خود ویژه آن دوره تاریخی است و در هیچ دوره دیگری، چه در سال های پیش و یا سال های بعد از آن تکرارشدنی نبود. شاید از این منظر بتوان گفت که این فیلم مستند، گذشته از ظرافت های هنری آثار کیارستمی که به ویژه در کارهای بعدی او شکل گرفته و تکامل یافته اند، خود یک مستند با ارزش و قابل اتکای تاریخی است.
مصاحبه ها و نظرات اعلام شده، در کنار پنج نفر از پدران گروه دانش آموزان تنبیهی، با افراد زیر صورت گرفته است که به همین ترتیب در فیلم ظاهر می شوند:
کمال خرازی (مدیرعامل وقت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان)
غلامحسین شکوهی (وزیر آموزش و پرورش دولت موقت انقلاب)
نادر ابراهیمی (نویسنده و مدیر سازمان همگام با کودکان و نوجوانان)
غلامرضا امامی (سرپرست انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان)
احترام برومند (گوینده برنامه کودک تلویزیون)
علی موسوی گرمارودی (شاعر و نویسنده)
مسعود کیمیایی (فیلمساز)
عزت الله انتظامی (بازیگر تئاتر و سینما)
ژاله سرشار (مسئول امور آموزشی و تربیتی کانون اصلاح و تربیت)
عبدالکریم لاهیجی (حقوقدان و نائب رئیس جمعیت ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر)
راب داوید شوفت (رهبر مذهبی کلیمیان ایران)
اسقف آردوک مانوکیان (رهبر مذهبی ارامنه ایران)
ایرج جهانشاهی (کارشناس تعلیم و تربیت و مدیر مجله های پیک)
صادق قطب زاده (سرپرست وقت رادیو تلویزیون)
محمود عنایت (نویسنده و روزنامه نگار)
ابراهیم یزدی (وزیر خارجه دولت موقت انقلاب)
نورالدین کیانوری (دبیر اول وقت کمیته مرکزی حزب توده ایران)
صادق خلخالی (حاکم شرع وقت دادگاه های انقلاب)
علی گلزاده غفوری (نماینده وقت مجلس خبرگان)
هدایت الله متین دفتری (حقوقدان و عضو هیات اجرایی جبهه دمکراتیک ملی)

فیلم را در اینجا ببینید

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)