دفتر هشتم گاهنامه فلسفی خرمگس: بخشش و انتقام

دفتر هشتم گاهنامه فلسفی خرمگس با موضوع مرکزی بخشش و انتقام منتشر شد

دانلود آزاد در لینک:

http://falsafeh.com/kharmagas8/kharmagas_No8.pdf

دفتر هشتم گاهنامۀ فلسفی خرمگس با موضوع مرکزی بخشش/انتقام به اهل مطالعه و پژوهش فارسی زبان، تقدیم می گردد. خرمگس، گاهنامه ای فلسفی است که داوطلبانه زیر نظر شورای دبیران اداره و منتشر می شود و دانلود آن برای همگان در سراسر دنیا آزاد است. با قدردانی از همکاران، نویسندگان، مترجمان همراه و چهره های فلسفه و رشته های همجوار که مصاحبه و هم اندیشی برای این دفتر را پذیرفتند.

دفتر حاضر در شرایطی منتشرمی‌ شود که موج اعتراضات مردمی، ایران را فرا گرفته است. بار دیگر پایمال سازی حقوق شهروندی و انسانی توسط حکومت، چرخۀ جدیدی از خشونت و سرکوب را رقم زده که بی تردید، بخشش و آشتی ملی را که لازمۀ تعادل بخشیدن به روند دمکراسی است، همچنان امری بس دور از دسترس نگه می دارد. نمی توان در حال حاضر، اجرای آشتی‌ و بخشش را در دستور روز جامعه دانست، بلکه خواست عاجل، احقاق حقوق شهروندی و رفع استبداد، رشوه خواری، دزدی ثروت اجتماعی و اجرای عدالت در مورد عاملین کشتارها و سلب آزادی است.

مجموعۀ گردآوری شده در دفتر کنونی خرمگس، حاصل نه ماه تلاش محققان و مترجمان همکار بوده که نه از دیدی کوتاه مدت، بلکه با برخوردی شناخت شناسی و استراتژیک به امر بخشش و آشتی ملی پرداخته و تلاشی است برای گشودن پنجره های تئوریک در این حوزه که از نظر فلسفی نسبتا تازه و تا حدی ناشناخته است.

انسان‌ها در طول تاریخ همواره دچار تنش برای از بین بردن هم‌نوعان خود بوده‌اند. تاریخ انسان‌ها، تاریخ خشونت و انتقام بوده و قرن‌ها درگیری‌ و نزاع میان جوامع انسانی، موجب آسیب و رنج در مفهوم وسیع کلمه شده است. تنها چاره‌ای که برای مقابله با چنین وضعی می‌توان تدبیر کرد، عدالت و صلح است؛ هرچند عدالت و صلح بدون داشتن بینشی وسیع از بخشایش ممکن نیست. به همین علت، مفهوم بخشایش بسیار وسیع‌تر از یک موضوع سادۀ روزمره است.

انتقام، امری سلبی و منفی است، درحالی که بخشش، مفهومی ایجابی و مثبت دارد. بخشایش یا بخشش می‌تواند موجب تغییرات بنیادی در فرد فرد انسان‌ها و در نهایت جوامع انسانی و برقراری رابطۀ انسانی بین «من» و «دیگری» شود. بخشایش معمولا انتخابی است فردی که ناخرسندی و رنج را تبدیل به تساهل و سازندگی می‌کند.

فهم انسان از تمدن، بدون مفهوم همدلی ناقص است. فعالیت‌های سیاسی، بدون اعتدال (به معنای پذیرش دیگری) و همدلی با دیگری به نتیجه‌ای قابل اعتنا نخواهید رسید. اسقف دزموند مپیلو توتو برندۀ جایزۀ نوبل صلح و از رهبران و فعالان صلح جنبش ضد آپارتاید آفریقایی جنوبی به درستی در مورد «بخشنده بودن» چنین گفته است: “منفعت نهایی همۀ ما در این است که بخشاینده، پذیرنده و همدل باشیم، زیرا بدون وجود چنین مفاهیمی ما آینده‌ای نخواهیم داشت.“

رسیدن به هیچ آرمانی نمی‌تواند خشونت و قتل را توجیه کند. مفهوم و ایدۀ همدلی و ترحم به صورت مداوم توسط هنرمندان و فلاسفه گسترش پیدا کرده و از این طریق روشن شده که خشونت و دهشت، تصویر حقیقی از شرایط انسان ارائه نمی کند. در اینجا پرسش اصلی این است که چگونه می‌توان با ترس و رنج جهانی فاقد همدلی روبه رو شد؟ ما همیشه برسر دوراهی میان گفتگو و مجادله هستیم. مشکل اساسی که تمدن‌های امروزی با آن روبرو هستند، فرآیند تمدن‌زدایی است. تمدن‌زادیی، از درک همدلی و بخشایش، عاجز و ناتوان است.

برخی کشورها و فرهنگ‌ها به مرور زمان با تلاش رهبران و مردمانشان پشتوانه‌ای قوی از مفهوم بخشایش و همدلی پیدا کرده‌اند. به طور مثال، هند پس از استقلال، آفریقای جنوبی بعد از آپارتاید، و شیلی بعد از پینوشه، نمونه‌هایی موفق از این پشتوانه فرهنگی هستند که تاثیرشان در فرهنگ کنونی آنها به صورت شفاف دیده می‌شود. جامعۀ ایرانی تا به امروز تلاشی برای ایجاد چنین پشتوانه‌ای نکرده و بعید به نظرمی‌رسد که با شرایط فعلی، در زمانی کوتاه توان رسیدن به فضیلت بخشش را بیابد.

با توجه به این ضرورت های بلندمدت، در دفتر حاضر کوشیده ایم جوانب گوناگون مطالعات معاصر و جمعبندی های تجربی پیرامون بخشش و انتقام را از طریق مقاله های پژوهشی، هم اندیشی ها، انتخاب متون کلیدی برای ترجمه، گفتگو و مصاحبه بازتاب دهیم.

در بخش مقاله های پژوهشی، ابتدا رامین جهانبگلو در “انتقام و حس تقصیر”، که به همت حمید شیرازی به فارسی برگردان شده، حس تقصیر را مشوق شهروندان در بیان حساسیت خود دربرابر فساد و شرارت می داند. فیلسوف در این زمینه مروری بر تاریخچۀ این مفهوم نزد فرهنگ ها و فیلسوفان دارد.

اسفندیار طبری در “فسلفۀ آشتی و بخشش” نسبت بخشش با وظیفۀ اخلاقی را به سنجش گذاشته، مدل های گوناگون قرارداد اجتماعی و نیز برخورد با بخشش و آشتی را بررسی می کند.

“جای خالی یهودیان در فرهنگ آلمان” متن سخنرانی نوید کرمانی به‌ مناسبت بیستمین سالروز برپایی کرسی استادی تاریخ و فرهنگ یهود در دانشگاه مونیخ است. سخنران در پایان می گوید: ” بگذارید یک آلمانی کلامش را به زبان فارسی پایان دهد: جایشان خالی. جای خالی همه کلیمی‌ها در آلمان و همه جای دنیا که آنان را کشتند و طرد کردند یا این روزها بدنام و تهدیدشان می‌کنند، هرچه بیشتر احساس می‌شود”.

در “ابزارهای درون دینی برای بخشش” حسن فرشتیان از منظر نواندیشی دینی، متون دین اسلام در زمینۀ بخشش را کاوش و بررسی می کند. از دید نویسنده: “هرچند این ابزارهای درون دینی، به ظاهر فقط برای جامعۀ دینداران سودمند است، اما شناخت و آگاهی کاربردی از آنها برای جوامع عرفی نیز سودمند است، زیرا در درون جوامع عرفی نیز زیرمجموعه های دیندارانی هستند که محرک های درون دینی برای آنان بسیار برانگیزاننده تر از محرک های عرفی می باشد“.

در جستار “مقدمه ای بر توانمند سازی شهروندی” شیریندخت دقیقیان مقولۀ citizen empowerment را همچون فصل مشترکی میان جامعۀ مدنی، رفورم بنیادی و جنبش های اجتماعی بررسی کرده، با اشاره به مسائل کلیدی جامعۀ ایران به تاریخچۀ مفاهیم مدنی پرداخته، مقدمه ای پیرامون تجربه های صدارسانی، تحرک بخشی و توانمندسازی شهروندی به دست می دهد.

در “لجیتیماسیون” اسفندیار طبری نظریه های مشروعیت سیاسی را بررسی می کند. این فیلسوف، جستار خود را با این پرسش آغازمی کند: “اگر لازمۀ مشروعیت قانونی وجود قانون است، این پرسش پیش می آید که چگونه حکومتی که خود قانونگزار است، بر اساس همان قانون، دارای لجیتیماسیون یا مشروعیت قانونی می شود؟“

در “بخشش، راهی به سوی تبادل و توازن “، مهرداد لقمانی بر آن است که:“بخشش ظالم مستقر در قدرت، امری بی معنی است. برای فراهم شدن زمینۀ بخشش، نخست خطاکاران باید ناگزیر بپذیرند که از نظر قدرت در طراز برابر با ستم دیدگان قرارگیرند و سپس بدهی تبادلی خود را بپذیرند. در پی این همطرازی، پذیرش و فهم ستم است که بخشش به عنوان فرصتی برای رهایی از چنگال گذشته و راهی به سوی آینده پیش روی جامعه قرار می گیرد. بنابراین، بخشش باید به عنوان سازوکاری برای ایجاد تعادل در فضای تبادل مورد توجه قرار گیرد.”

در بخش هم اندیشی خرمگس، قرار بود مصاحبه ای با هری فرانکفورت، فیلسوف آمریکایی منتشر شود. این فیلسوف سالمند که در دهه های گذشته با اثر روشنگرخود به نام On Bullshit و کارهایی در زمینۀ مفهوم عشق در دنیای ما، شناخته شد، در دیدار گرم و صمیمانه با یکی از اعضای شورای دبیران خرمگس در شهر لس آنجلس با اظهار شادمانی از انتشار خرمگس، قول پاسخ به پرسش های کتبی را داد. متاسفانه شرایط جسمی و سلامتی هنوز به ایشان امکان وفای به قول را نداده است. با آرزوی سلامتی برای هری فرانکفورت منتظر مشارکت ایشان در خرمگس می مانیم.

در بخش هم اندیشی این دفتر، در مصاحبه با صدیقه وسمقی، دشواره های بخشش و انتقام و برخورد نواندیشی دینی مسلمان با این مقوله بررسی می شود. در مصاحبۀ دوم، ریموند رخشانی پیرامون ارتباط میان سازمان های مردم نهاد با توسعه و دمکراسی، ارتباط کار داوطلبی در سازمان های مردم نهاد و مشارکت مدنی با شاخصه های توسعه و نیز فراز و نشیب‌‌ها و سطح کنونی جامعۀ مدنی در ایران تحلیل کرده، سپس به بخشش و انتقام می پردازد.

پیش از آغاز بخش ترجمه های متون کلاسیک و کلیدی، از زنده یاد مدیا کاشیگر، مترجم، متفکر و شاعر گرانقدری که تابستان گذشته روی در نقاب خاک کشید، یاد کرده، فهرست آثار فرهنگ ساز او را می آوریم.

در بخش ترجمه های متون کلیدی و کلاسیک، ترجمۀ فارسی مدخل دانشنامۀ فلسفی استانفورد در زمینۀ آشتی به خوانندگان تقدیم شده است. این مدخل که در سال ۲۰۱۵ نوشته شده، به نظر مترجم آن شیریندخت دقیقیان می تواند راهنمایی فشرده و به روز باشد برای طبقه بندی مفاهیم، فرایندها، نقدها، جدل ها، نظریه پردازی ها، و ناسازه های هنوز حل نشده در مورد آشتی.

“بخشش و رحمت در کشور قانون سالار“، نوشتۀ فیلسوف سیاسی معاصر آلمانی، کلاس مایکل کداله، به ترجمۀ امیر طبری، بخشش در یک فرایند قانون مدار را بررسی می کند.

“بَستار نمادین از راه خاطرات، جبران و تظلم خواهی، انتقام و قصاص در جوامع پسادرگیری” نام مقاله ای است به قلم دو تن از دست اندکاران مستقیم روند حقیقت یابی و آشتی ملی در آفریقای جنوبی که به همت گودرز اقتداری ترجمه شده است. در ابتدای این نوشته می خوانیم: “کشورهایی که در روند انتقال و گذار به دموکراسی هستند باید برای پاسخگویی به تخلفات حقوق بشری دوران دیکتاتوری، راه چاره ای بیندیشند. در ارتباط با عفو خاطیان، کمیسیون های حقیقت یاب به عنوان استاندارد عملی برای بررسی و ثبت مدارک خشونت های گذشته و داوری دربارۀ آن شکل گرفته اند. اما درعین حال به طور روزافزون ادعاهایی مطرح می شود که کمیسیون های حقیقت یاب فوایدی از نظر پیامدهای روانی دارند – یعنی این روند باعث تزکیۀ متخلفان و درمان روانی ملت شده، یا کمک می کند که کشور از گذشتۀ وحشیانۀ خود عبوری آرام داشته باشد، بی آنکه با آن تصادم کند. این مقاله برآن است که براساس تجربیات آسیب شناسی، با استفاده از ابزار مردم شناسی محیطی در میان بازماندگان و در زمینۀ تجربه کمیسیون حقیقت و آشتی ملی آفریقای جنوبی به این موضوع بپردازد”.

“بخشش و بالیدن اخلاقی“، نوشتۀ مدرس فلسفۀ آمریکایی، پاولا ساتنه و برگردان بابک تختی، به مناسبت کانت با مفهوم بخشش می پردازد. طبق مفهوم کانتی وظیفۀ فضیلتی می­توان این نظر را پذیرفت که وظیفۀ بخشنده بودن وجود دارد، و همزمان، این دیدگاه را می توان ردکرد که کانت حقی برای خلافکاران برای بخشیده شدن قائل می­شود. از دید کانت، ما وظیفۀ بخشیدن کسانی را نداریم که پروژۀ پالایش اخلاقی و خود اصلاحی را آغاز نکرده­اند. پاولا ساتنه بر آن است که کانت گامی پیشتر رفته، می­گوید که بخشش خلافکاری که اصرار بر تکرار کار خطای خود دارد، در واقع، تخطی از وظیفه­ای است که نسبت به خود داریم.

متن کلیدی هانا آرنت به نام “پیرامون بخشش” با برگردان گودرز اقتداری، قسمتی از کتاب هانا آرنت با نام “شرایط انسانی” است. از دید آرنت تاثیرات غیرقابل پیش بینی و برگشت ناپذیر اعمال انسان ها، قابل اصلاح بوده، درمان آنها در گنجایش دوگانۀ ما برای بخشش و تعهد نهفته است.

“دربارۀ ذات تراژدی یونانی” نوشتۀ ژان فِستوژیر و برگردان مسعود جلالی فراهانی، با مروری بر تراژدی های یونان باستان، درکی از مفهوم اسطوره ای انتقام در این فرهنگ فراهم می آورد.

در “بینش کیر که گارد: قاعدۀ یـأس” نوشتۀ دومینیک کوینزله و برگردان مرضیه غیاثی، نگاه این فیلسوف و بنیانگذار اگزیستانسیالیسم به برخورد فردی و خلاق انسان با یـأس وجودی بررسی می گردد.

در بخش بررسی کتاب و تازه های نشر، پیرامون چند اثر فلسفی تازه منتشر شده می خوانیم: درآمدی بر فلسفه سیاسی معاصر، اثر ویل کیملیکا، ترجمۀ میثم بادامچی و محمد مباشری؛ مسائل بوطیقای داستایفسکی، نوشتۀ میخاییل باختین، ترجمۀ‌ نصرالله مرادیانی؛ عدالت و بی طرفی به قلم اسفندیار طبری؛ و افول تمدن، نوشتۀ رامین جهانبگلو به زبان انگلیسی. یک رمان منتشر شده به دو زبان انگلیسی و آلمانی از نویسندۀ ایرانی بانو مهر به نام قو معرفی می شود که نسخۀ فارسی آن نیز در دست انتشار است.

از محققان و مترجمان فلسفه و رشته های همجوار دعوت می شود که در دفتر نهم گاهنامۀ فلسفی خرمگس با موضوع مرکزی “پوپولیسم” مشارکت ورزند.

پیشاپیش از سردبیران و خوانندگان برای معرفی خرمگس در رسانه ها و شبکه های اجتماعی از جمله کانال تلگرام خرمگس که به تازگی راه اندازی شده، سپاسگزاریم.

با سپاس از همت داوطلبانۀ بابک اسماعیلی در راه اندازی و ادارۀ کانال تلگرام خرمگس.

شورای دبیران،

دی ماه ۱۳۹۶

ژانویه ۲۰۱۸

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)