عدم همکاری دوباره قطر با سعودی ها، شکست بزرگی به عربستان تحمیل می کند

صبح امروز بعد از چند روز علنی شدن اختلافات بین قطر با امارات و عربستان، این دو کشور و بعضی از دولت‌های همراه از جمله بحرین روابطشان با قطر را قطع کردند. دو عضو دیگر شورای همکاری خلیج [فارس] یعنی عمان و کویت رابطه‌شان را قطع نکرده‌اند. این دو در جریان قطع ارتباط گروهی کشورهای همراه عربستان بعد از حمله به سفارت سعودی در تهران هم رابطه‌شان را با ایران حفظ کردند.

اختلافات قطر با دو کشور دیگر بر ناظران خاورمیانه پوشیده نیست. سال‌ها پیش عربستان بر سر بازوی رسانه‌ای قدرتمند قطر، شبکه‌ی الجزیره، با این دولت مشکل پیدا کرد و اختلاف در نهایت به کاهش استقلال الجزیره ختم شد. همین چند سال پیش هم دولت‌های دوحه و ریاض در کشورهای مختلف غرب آسیا و شمال آفریقا با هم رقابت می‌کردند و اختلاف بالا گرفته بود، اما با کنار رفتن امیر قطر و سپس مرگ شاه عربستان و روی کارآمدن حاکمان جدید، بر درگیری‌ها سرپوش گذاشته شد تا جبهه‌ای متحد در برابر رقیب مشترک-ایران- تشکیل شود. قابل انتظار بود که درگیری‌ها دوباره بروز کنند. نیروهای مرتبط با این دو دولت حاشیه‌ی جنوبی خلیج فارس در مصر، لیبی، و سوریه مستقیماً با هم تعارض داشته‌اند، و در موضوعاتی نظیر کودتای ترکیه هم دو دولت کاملاً در برابر یکدیگر قرار گرفته‌اند. آنچه در این روزها از سوی ریاض و ابوظبی «نزدیکی به ایران» خوانده می‌شود، در واقع زاویه داشتن با سیاست خارجی این دو عضو شورای همکاری است. سعودی‌ها به دنبال توسعه و سلطه بر شبه جزیره‌ی عرب و بعد سراسر منطقه هستند، و این امر بدون مطیع کردن دولت‌های همسایه ممکن نخواهد شد.

دو سناریوی حداکثری موجود را می‌شود به این ترتیب نوشت:

الف) بهترین حالت ممکن: قطر در برابر عربستان و امارات کوتاه نمی‌آید. کویت و عمان در کنار قطر می‌ایستند. دولت‌های شورای همکاری سه به سه در برابر همدیگر قرار می‌گیرند، و شورا منشعب می‌شود. امارات و عربستان و بحرین دولت‌هایی مثل اردن را به شورای همکاری اضافه می‌کنند، و در دیگر سو کویت، عمان، قطر، به همراه عراق و ایران شورایی موازی تشکیل می‌دهند.

ب) بدترین حالت ممکن: عربستان با رضایت آمریکا(که پایگاهی نظامی در قطر دارد) دست به کودتا یا حتی اشغال نظامی می‌زند، و منابع عمده‌ی مالی، سیاسی، و رسانه‌ای قطر را در اختیار می‌گیرد. ترکیه(تنها همراه عمده‌ی قطر) با عربستان قدرتمندتر از پیش همراه می‌شود، و ایران با تهدیدی بزرگ‌تر از قبل روبه‌رو می‌شود.

اتفاقی که می‌افتد احتمالاً چیزی در میان این دو سناریوی افراطی است. محتمل‌ترین حالت این است که قطر مثل درگیری‌های قبلی امتیازهایی بدهد و دوباره بر اختلافات سرپوشی گذاشته شود و حل و فصل آنها به آینده موکول شود. اما ایران باید با امید به اولی و با در نظر گرفتن دومی وارد عمل شود.

به نظر تحلیلگرانی از جناح‌های مختلف ایران باید الان تمام قد در کنار قطر بایستد، و دیگرانی هم هستند که با توجه به سابقه‌ی سیاه قطر ترجیح داده‌اند طرف عربستان را بگیرند. هیچکدام این دو مسیر درست نیست. بازی موازنه‌ی قوا حکم می‌کند که ایران در میان درگیری دو رقیبش طرف دولت ضعیف‌تر(قطر) را بگیرد تا سبب تضعیف بیشتر دولت قوی‌تر(سعودی) شود، اما جغرافیا، کارنامه‌ی سیاه قطر در حمایت از تروریست‌ها در چند سال گذشته، و البته احتمال کودتا در قطر ایران را ملزم به برداشتن گام‌هایی آرام می‌کند. ایران باید حمایتی صرفاً لفظی از قطر بکند، و در عوض با کویت و عمان وارد مذاکره شود و به آنها تضمین دهد در صورت بالا گرفتن اختلافات و کشیده شدن آنها به میانه‌ی میدان از آنها حمایت خواهد کرد. این دو دولت در سال‌های گذشته تلاش کرده‌اند طرف ریاض یا تهران را نگیرند و در میانه‌ی این دو قدرت بزرگ منطقه‌ای بازی کنند. ایران باید این دولت‌ها را تشویق به ایستادگی بکند و مخصوصاً به کویت اطمینان دهد که هیچ تهدیدی از ایران متوجه کویت نخواهد شد. رفتار کنونی عربستان با قطر باید این دولت‌ها را به این نتیجه برساند که بازی در میانه‌ی این میدان کارساز نیست و دیر یا زود نوبت آنها هم خواهد رسید.

در دهه‌های گذشته و مخصوصاً بعد از افول جمهوری‌های سوسیالیستی عربی نظیر مصر، عربستان سعودی به شیوه‌های مختلف، از راه‌اندازی مدارس مذهبی تا اعزام مفتی و ساخت مسجد در کشورهای مختلف نفوذ کرده‌است و همسایگان زیادی را همراه یا مطیع خود کرده است. حمایت تمام‌عیار ترامپ در فردای انتخابات ایران آنها را به این نتیجه رسانده‌است که می‌توانند یک گام بزرگ دیگر در این مسیر بردارند. اگر ایران، همراهانش، و دولت‌هایی مثل ترکیه بتوانند قطر را تشویق به ایستادگی کنند و مانع از همراهی دوباره‌ی قطر با سعودی‌ها شوند، شکست بزرگی به عربستان تحمیل خواهد شد.