وبسایت آزادی اندیشه در نظر دارد تا به صورت منظم پرسشهایی را درباره مسائل بنیادین جامعه امروز ایران با شماری از نویسندگان و پژوهشگران در میان بگذارد. پرسش نخستین ما متشکل از دو بخش، به رابطه اسلام و سیاست میپردازد:
١) اگر بپذیریم در حل مشکل جداسازی دین از سیاست، دست بالا را سیاست دارد، چه تعریفی از سیاست داریم؟ آیا میتوان راه حل سیاسی را به شیوهای صورتبندی کرد که از پیوند مذهب با رادیکالیسم جلوگیری کند؟
٢) آیا میتوان بخشی از سیاست خارجی کنونی جمهوری اسلامی و در نتیجه بازخورد داخلیاش را گونهای «ناسیونالیسم شیعی» نامید؟ و اگر آری این ناسیونالیسم شیعی چیست؟ سابقه تاریخی دارد؟ یا ایدئولوژی فریبندهای است که از همآیی دو فرایافت ناهمگون تشکیل شده است؟
ترتیب انتشار این مطالب تابع زمان دریافت پاسخهاست. حسن یوسفی اشکوری، نواندیش دینی پاسخ میدهد:
پاسخ پرسشها
هرچند معنا و مفهوم سیاست از گذشتههای دور تا کنون، دچار دگردیسی معنایی و مصداقی گستردهای شده است، اما شاید بتوان گفت فی الجمله «سیاست» در لغت به معنای تنظیم رابطه بین مجموعهای از آدمیان است به گونهای که در وجه ایجابیاش به نظم و تدبیر درست این رابطه و نظام منتهی شود. در دوران کهنتر بدان «تدبیر منزل» و یا «سیاست مّدُن» میگفتند. اهمیت سیاست بدان جهت است که «عدالت» محور بنیادین نظم درست مجمتع انسانی است و تحقق عدالت (با هر معنا و مصداقی که برای آن قایل باشیم) به صورت گریزناپذیری به نظم و تدبیر و انتظام نیاز دارد. سیاست در جهان مدرن بیش از پیش اهمیت یافته و امروز خود به یک دانشی مهم تبدیل شده که بخش هایی از آن از طریق دانشهایی میان رشتهای حاصل میشود.
اما میتوان گفت سیاست معنایی عام دارد و معنایی خاص. موضوع عام سیاست دانش و یا فن و یا تجربهای است در گستره جامعه و موضوع خاص سیاست دانشی است در محدوده دولت و حکومت و قدرت و مدیریت اجرایی کشور.
در ارتباط با تعیین نسبت بین دین و سیاست، مدعا این است که نمیتوان دین و دینورزی را از قلمرو سیاست به کلی و به طور مطلق جدا کرد ولی در حوزه دولت و حکومت می توان و میباید دین و نهادهای دینی را از دولت و نهادهای دولتی تفکیک و جدا کرد؛ هرچند که این تفکیک به دلایل پیچیده تاریخی و اجتماعی، چندان آسان نیست و به ویژه در قلمرو دین اسلام و سنن مسلمانی این دشواری بیشتر است.
اما در ارتباط با پرسش. اگر رادیکالیسم را به معنای افراطیگری بنیادگرایانه بدانیم، با کمی سادهسازی میتوان گفت که برای جلوگیری و حداقل گسترش افراطیگرایی اسلامی در جوامع اسلامی (از جمله در کشور خودمان) یک راه حل نزدیکتر دارد و یک راه حل دورتر. راه حل نزدیکتر و فوریتر این است که دیانت و طبعا رهبران دینی (طبقه علما) را در همان محدوده اسلام سنتی غیر سیاسی و منحصر به اخلاقیات و عبادات و شعائر فردی و جمعی مرسوم مذهبی تعریف کنیم و مؤمنان به همان که «اسلام سنتی» گفته میشود، بسنده کنند و در صورت تمایل در قلمرو «دین مدنی» فعالیتهای اجتماعی و انساندوستانه و در جهت خیر عمومی خود را سامان دهند و قلمرو دولت و قدرت را یکسره به عرف و سیاستورزی متعارف و علاقه مندان و کارشناسان فن بسپارند و البته خود نیز به عنوان شهروندان از حقوق شهروندی خود استفاده کرده و در سامان بخشی نظم و نظام سیاسی و مدیریتی سهمی ایفا کنند. این یک قرارداد مدنی است که به مقتضای عقل عملی انجام میشود؛ قراردادی که بیش از همه به سود دین و دین باوران است. این راهکار لزوما به معنای تفکیک مشروعیت سیاسی از مشروعیت دینی و نیز به معنای تقنین بر بنیادهای علم و تجربه و عرفیات زمانه است و نه اصول شریعت و معتقدات خاص مذهبی. از قضا در تاریخ اسلامی (به ویژه در همان قرون اولیه اسلامی) نیز چنین تفکیکی (که امروز آن را نظام سکولار میخوانندش) وجود داشته است.
اما راه حل دورتر اما مطئمنتر این است که یک رفرم دینی کامل و وافی به مقصود در اسلام و در جوامع اسلامی ایجاد شود. در این رفرم لازم است به تعبیر اقبال لاهوری مسلمانان در کل دستگاه مسلمانیشان تجدید نظر کنند و مؤمنان «ناهمزمانی» را رها کرده و به «درزمانی» برسند و باور کنند که برای حل مشکلات تازه نمیتوان راه حلهای کهنه ارائه داد. در این مرحله، مشکل افراطیگری اسلامی هم از منظر عقل نظری حل میشود و هم از منظر عقل عملی. به تعبیری تاریخ اسلام مینگذاری شده است و تا زمانی که این مینها با رفرم جدی دینی شناخته و رفته نشوند، سنتهای مرسوم (هرچند که موقتا بی آزار بنمایند) همواره برای انفجار و تخریب جامعه و علم و سیاست آماده اند.
نظرات
این یک مطلب قدیمی است و اکنون بایگانی شده است. ممکن است تصاویر این مطلب به دلیل قوانین مرتبط با کپی رایت حذف شده باشند. اگر فکر میکنید که تصاویر این مطلب ناقض کپی رایت نیست و میخواهید توسط زمانه بازیابی شوند، لطفاً به ما ایمیل بزنید. به آدرس: tribune@radiozamaneh.com
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نظر را بنویسید.