از دریا تا دریا برای کودکان کار

دستش را تا آرنج داخل سطل زباله فرو برده و دنبال قوطی فلزی لابه‌لای زباله‌ها می‌گردد. نه از دستکش خبری هست و نه بوی زباله، شامه‌اش را اذیت می‌کند. برای پرویز، کودک ۱۲‌ساله افغان، کار از این حرف‌ها گذشته. حتی سرما هم حریف روزمره‌گی‌های او نیست. «پارسال، نوک انگشتام همش زخم میشد. نتونستم برم دکتر… بعضی وقتا خوب میشه ولی دوباره همون‌جوری مثل قبلش میشه…» ده‌ها کودک دیگر مثل او، مبتلا به انواع آسیب‌های پوستی و ریوی هستند که اگر درمان نشوند، زرد زخم و قانقاریا گریبانشان را می‌گیرد. حالا شنیدن تمام این دردها بهانه‌ای شده برای یک جوان شناگر ایرانی تا به دور از چالش‌های رنگارنگ و نخ‌نمای این روزها (مثل چالش آب یخ و چالش مانکن!) با ثبت رکوردهای سه‌گانه (شنا، دو‌و‌میدانی و دوچرخه‌سواری) در گینس، مردم و مسئولان را به چالشی اثرگذار دعوت کند و خواستار «لغو همه اشکال کار کودک» در ایران شود. «دریا تا دریا»، عنوان طولانی‌ترین رکورد سه‌گانه جهان بوده که قرار است از سوی احمد شعبانی‌فرد، ورزشکار ایرانی، با شعار «لغو کار کودک، همین امروز» شکسته شود. حق دسترسی به خدمات درمانی رایگان، بدون هیچ قید و شرطی برای همه کودکان و رساندن صدای خاموش آنها، هدف این رکوردزنی عنوان شده است.
۲ هزار و ۲۰۰ کیلومتر، برای احد و صمدهایی که هنوز زنده هستند!
همین یک ماه پیش بود که احد و صمد، کودکان هفت و هشت‌ساله زباله‌گرد افغان، در یک کارگاه دپوی زباله زنده‌زنده در آتش سوختند. کسی نفهمید جان این کودکان را آتش گرفت یا بی‌توجهی مسئولان شهری نسبت به افزایش کار کودکان…! کودکانی که تنها سهمشان از سیاست‌گذاری‌های شهری، خوردن یک برچسب به اسم کودک کار! بر پیشانی آنهاست؛ برچسبی که فاصله آنها را از دنیای هزاران کودک همسن و سالشان روزبه‌روز بیشتر می‌کند و در این میان، آنچه فراموش می‌شود، سهم این کودکان از حق آموزش، درمان و دسترسی آسان به خدمات رفاهی است. سازمان بین‌المللی کار می‌گوید، سالانه ۲۵۰میلیون کودک پنج تا ۱۴‌ساله در جهان، محروم از کودکی می‌شوند. در این میان، سهم کشورهای در حال توسعه از سایرین بیشتر است. احمد شعبانی‌فرد می‌گوید: صدای این کودکان مدت‌هاست شنیده نشده است. هنوز خیلی‌ها نمی‌دانند کودکان کار، فقط بچه‌های گل‌فروش و فال‌فروش سر چهارراه‌ها نیستند! هزاران بچه زیر ۱۸‌سالی که در کارگاه‌های دپو و بازیافت زباله، کارگاه‌های کفاشی و تولید مواد شیمیایی، خیاطی‌ها و ده‌ها کارگاه کوچک و بزرگ دیگر کار می‌کنند، کودک کار هستند و باید همین امروز، فکری به حال این کودکان کرد. اولین‌بار که با خودش عهد بست کاری برای کودکان کار انجام دهد، تابستان امسال بود. احمد شعبانی‌فرد، جوان ۳۱‌ساله تهرانی، عرض دریای خزر را با شعار «حمایت از کودکان کار» طی کرد تا با جمع‌آوری کمک‌های حمایتی، زمینه تأسیس یک مرکز آموزشی، درمانی و ورزشی برای کودکان کار را فراهم کند. او که در رکورد قبلی توانست هزار و ۳۰۰کیلومتر از دریای کاسپین در آستارا تا بندرترکمن را در مدت ۸۰ روز شنا کند، اکنون قصد دارد با شعار لغو کار کودک، مسافت دو هزار و ۲۰۰ کیلومتری ساحل گیلان تا بندر‌عباس را با رکاب‌زدن دوچرخه و شنا‌کردن طی کند و در انتها با دویدن دور جزیره کیش به کار خود پایان دهد.
مطالبه اصلی: درمان رایگان و لغو کار کودک
سلامت‌خواهی و «لغو کار کودک، همین امروز» هدف اصلی او از ثبت این رکورد جهانی است. حالا احمد شعبانی‌فرد با همراهی بیش از ۳۰سازمان غیردولتی فعال در حوزه حقوق کودک آماده شده است رکورد سه‌گانه جهان را در رشته‌های دو، دوچرخه‌سواری و شنا ارتقا دهد. «این بار، با شعار «لغو کار کودک…» ‌از استان گیلان با دوچرخه حرکت می‌کنم و شهرهای رشت، قزوین، کرج، تهران، قم، اصفهان، شیراز و هرمزگان را با دوچرخه رد و سپس از بندرعباس تا جزیره کیش را شنا کرده و در نهایت، دور جزیره کیش را با دو طی می‌کنم که حدودا دو هزار و ۲۰۰ کیلومتر مسافت طی می‌شود.» او می‌گوید در رکورد جدیدش قرار است بیش از ۳۰ سازمان مدافع حقوق کودک از او حمایت کنند، از جمله حامیان شعبانی‌فرد در این مسیر، تشکل‌های پیشگام برای فردای کودکانمان، رنگ خدا، جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان کوشیار، انجمن حمایت از کودکان در معرض آسیب و حامیان حق کودکی بامداد هستند. در صورت انجام این کار، شعبانی‌فرد، رکورد تازه‌ای را در رشته سه‌گانه از خود برجای خواهد گذاشت اما همه هدف او جا‌به‌جایی رکورد سه‌گانه دنیا نیست. این‌بار، قرار است این حرکت ورزشی اجتماعی با هدف لغو کار کودک انجام شود. شعبانی‌فرد ادامه می‌دهد: در این دوره، ما یک پله فراتر رفته‌ایم و خواسته‌مان، لغو کار کودک و جرم‌انگاری کار او برای کسانی است که از کودک، بهره‌کشی شغلی می‌کنند.
حمایت نهادهای مدنی از یک حرکت اجتماعی
درهمین‌راستا، بسیاری از نهادهای مدنی فعال در حوزه حقوق کودک از حرکت مدنی او در راستای دفاع از حقوق کودکان کار حمایت کرده‌ و خواستار لغو همه اشکال کار کودک شده‌اند. شعبانی‌فرد درباره حمایت نهادهای مدنی از حرکت بزرگی که انجام داده است، می‌گوید: «هدفم این بود تا تغییری در وضعیت کودکان کار ایجاد شود. در رکورد قبلی، حدود ۲۰ نهاد مدنی از ان‌جی‌اوهای تهران و شمال کشور (گیلان و مازندران) کمکم کردند. این شنا، بزرگ‌ترین رکورد شنای استقامت دنیا بود که قبل از من، ۴۳۲ کیلومتر رکورد زده شده بود و خوشبختانه توانستم، این رکورد را تا سه برابر جابه‌جا کنم. قرار شد در طول مسیر، کمک‌هایی را که جمع می‌شود، صرف ساخت مرکزی کنیم که کارهای آموزشی، بهداشتی و ورزشی را در این مرکز برای کودکان انجام دهیم.»گروه‌های جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان، جمعیت «رنگ خدا» در تهران، همراه شعبانی‌فرد در رکوردزنی اولیه او بودند. «خیلی از گروه‌ها سعی کردند مرا همراهی کنند. در این میان، تلاش کردم برای شنیده‌شدن صدای کودکان کار با سازمان‌های غیردولتی که در‌این‌زمینه فعال هستند، همراهی کنم. در استان گیلان، گروه‌هایی مانند «برای فردای کودکانمان»، «جمعیت حامیان کودکان کار»، «آوای امید»، «کانون سندروم داون استان»، «خانه سبزاندیشان وطن»، «هیأت دوچرخه‌سواری و هیأت کوهنوردی»، «خانه فرهنگ گیلان»، «گروه‌های محیط‌زیستی سبزکاران» و «سرزمین ایده‌آل من» حامی من بودند.» در رکورد قبلی، سازمان‌های مدافع حقوق کودک همراه با  شعبانی‌فرد تلاش کردند تا با جمع‌آوری کمک‌هایی که برای حمایت از این ورزشکار می‌شود، مرکزی را برای ارائه خدمات آموزشی، درمانی و ورزشی برای کودکان کار تأسیس کنند؛ مرکزی که همچنان چشم‌انتظار کمک‌های مردم و مسئولان است تا تبدیل به مکانی امن برای کودکان کار شود.
لزوم عمل به تعهداتی که فراموش شده
سال ۱۳۷۳ بود که دولت ایران، رسما پیمان‌نامه‌ جهانی حقوق کودک را امضا کرد و تعهدات مربوط به کودکان کار و خیابانی را پذیرفت اما با گذشت سال‌ها، همچنان شاهد نقض گسترده حقوق صدها کودکی هستیم که در خیابان‌ها یا در گوشه کارگاه‌های غیررسمی و شاید هم رسمی، مشغول به کار هستند. با وجود انتشار گزارش‌های رسمی از وضعیت زندگی و سختی کار کودکان شاغل در ایران، نبود آمار دقیق از تعداد این کودکان، نکته‌ای نگران‌کننده است که باید به آن توجه کرد.
شعبانی‌فرد اما می‌گوید «این پیمان‌نامه‌ها فقط زمانی ضمانت اجرایی دارند که بهره‌کشی از کودک به‌عنوان نیروی کار جرم‌انگاری شود. تا زمانی که این پروسه طی شود، باید واقعیت موجود یعنی کار کودکان را جدی بگیریم و برای ارائه خدمات درمانی به آنها چاره‌ای بیندیشیم. تا زمان تصویب قوانینی که کار کودک بر‌اساس آنها جرم‌انگاری شود، ما مطالبات دیگری را هم در بطن این حرکت مدنی دنبال می‌کنیم؛ ازجمله اینکه به‌سرعت، روند بیمه‌شدن کودکان کار انجام شود. بسیاری از این کودکان از حق دسترسی به امکانات درمانی محروم بوده و بیمه نیستند. وضعیت نامناسب اقتصادی گاهی دسترسی به حداقل‌ترین خدمات درمانی را برای آنها محدود کرده است. حداقل مطالبه ما از این حرکتی که آغاز شده، این است که همه کودکان کار فارغ از هرگونه دسته‌بندی در همه مراکز درمانی به‌صورت رایگان درمان شوند.» شعبانی‌فرد امیدوار است که حرکت مدنی او ازسوی سیاست‌گذاران مورد توجه قرار گیرد: «خیلی امیدوار هستیم که این حرکت اثرگذار باشد؛ یکی از دلایل این ابراز امیدواری، آن است که این‌بار برخلاف دفعه گذشته که فقط سه استان، مقصد رکوردزنی من بودند، قرار است مسیر شمال تا جنوب را طی کنم و به‌همین‌دلیل از بسیاری از شهرها عبور خواهم کرد. این مسئله باعث می‌شود توجه عموم مردم به مسئله کار کودک و لغو همه اشکال آن جلب شود. از طرفی، امیدوار هستیم مسئله ارائه خدمات درمانی در دسترس و رایگان به این کودکان که مطالبه جدی این حرکت مدنی است، مورد توجه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان امور اجتماعی قرار گیرد.» او روز ۲۶ بهمن، حرکتش را از بندرانزلی استارت زد و قرار است ۲۳ اسفند در جزیره کیش به کارش پایان دهد؛ در این مسیر، یک تیم چهار، پنج نفره او را همراهی می‌کنند.