کویر تهدیدی که به فرصت تبدیل شد

فؤاد شمس – از دیرباز ایران را کشور کویری و با آب‌وهوای خشک دانسته‌اند. شاید تاکنون بسیار شنیده‌ایم که این «بیابان‌ها و کویر‌ها» یک تهدید هستند، اما چه خوب است از زاویه دیگری هم به این مقوله نگاه کنیم و این تهدید را تبدیل به فرصت کنیم. در واقع، می‌توان گفت:

یکی از جاذبه‌های طبیعی گردشگری ایران کویرهای گسترده و زیبای آن است. امروزه کویرگردی از جمله زمینه‌های بسیار پرجاذبه برای طبیعت‌گردان جهان به شمار می‌آید و سرزمین ایران که پهنه وسیعی از آن را کویرهای «لوت» و «نمک» در برگرفته‌اند، موقعیتی کم نظیر از این نظر دارند. دیدار از کویرهای ایران برای گردشگران هم از نظر آشنایی با طبیعت پررمز وراز و تماشای شب‌های پرستاره آن و هم از نظر برخورد با زندگی مردمان سخت‌کوش و صمیمی که شرایط سخت و طاقت‌فرسای طبیعت کویر را به بهترین اشکال ممکن به خدمت گرفته‌اند، فرصتی بی‌بدیل محسوب می‌شود.
نخستین چیزی که آدمی را در کویر همیشه زیبا مجذوب می‌کند، شب‌های کویر است. آسمانی پر از ستاره‌ها و کهکشان‌های روشن و درخشان که چشم هربیننده‌ای را به خود خیره می‌کند، خصوصا عزیزانی که اهل رصد آسمان و شناسایی ستارگان هستند، می‌توانند به خوبی از این مکان استفاده کنند. خشکی محیط در کنار دوری از هاله نور شهر‌های بزرگ، پتانسیل بالقوه‌ای برای دید بهتر آسمان فراهم کرده است. اگر کمی خوش‌شانس هم باشید، می‌توانید ماه خیمه‌زده را در آسمان کویر ببینید، در مواقعی که قرص ماه کامل باشد، دور ماه را هلال بسیار زیبای نورانی احاطه می‌کند که به آن ماه خیمه‌زده می‌گویند. در کنار آسمان شب‌های پر رمزوراز کویر، کویر آن قدر نا‌شناخته‌های جذاب دارد که می‌توان در مورد آن ساعت‌ها صحبت کرد
خوشبختانه، در چند سال گذشته توجه به گردشگری در مناطق کویری رشد فراوانی یافته است و این روز‌ها شاهد آن هستیم که انواع تور‌های گردشگری با مقاصد جذاب در کویر‌های ایران در حال فعالیت هستند. در نتیجه لزوم شناسایی مناطق کویری که مستعد پذیرایی از گردشگران علاقه‌مند هستند، بیش از گذشته حس می‌شود.
مناطق گردشگری طبیعی و تاریخی حاشیه روستای مصر
یکی از مناطق کویری که این روز‌ها مقصد اصلی بسیاری از تور‌های گردشگری کویرنوردان شده است، حاشیه‌های کویر مصر است که جنوب کویر مرکزی ایران در حوالی روستاهای مصر و فرحزاد قرار دارد. روستای مصر که در ۴۰ کیلومتری شرق شهر جندق و ۵۰ کیلومتری شمال شهر خور از توابع استان اصفهان، قرار دارد.
روستای مصر در حدود ۱۰۰ سال قدمت دارد. بنا به روایت مردم محلی، چوپانی تهیدست به نام یوسف این روستا را بنا کرده است. در واقع وی در محل کنونی روستا، مزرعه‌ای به نام مزرعه یوسف برقرار می‌کند که بعد‌ها به چاه دراز تغییر نام می‌دهد. دلیل این نام‌گذاری تامین آب مزرعه از چاهی عمیق در ۲۵ کیلومتری غرب مصر بوده است که توسط قنات به مزارع منتقل می‌شده است. در نتیجه، چوپان یوسف با الهام از قرآن کریم و داستان حضرت یوسف، نام منطقه را به مصر تغییر می‌دهد. ساکنان روستای مصر عمدتا به کشاورزی و دامپروری اشتغال دارند. در سال‌های اخیر و با تبدیل منطقه به قطب گردشگری کویر، بسیاری از روستاییان به پذیرایی از میهمانان پرداخته‌اند. از جمله خانه‌های محلی در روستای مصر که به این امر می‌پردازند می‌توان به خانه علی ابراهیم و خانه سیدمحمود اشاره کرد. روستای مصر به دلیل قرار گرفتن در جنوب کویر بزرگ، دارای آب‌وهوای گرم و خشک است و جمعیت این روستا بر طبق آخرین سرشماری، ۱۲۰ نفر است. مهم‌ترین محصولات این روستا شامل زعفران، گندم، یونجه و مرکبات است. روستای مصر با دو روستای کوچک دیگر به نام‌های امیرآباد و فرحزاد در یک خط شمالی- جنوبی به طول حدود ۶ کیلومتر واقع شده‌اند. روستای فرحزاد در ۲ کیلومتری شمال روستای مصر قرار دارد. در این روستا خانواده طباطبایی خانه اجدادی را به ۲ مهمانسرای سنتی برای کویردوستان تبدیل کرده‌اند. وجود محیطی آرام در کنار پذیرایی با غذاهای سنتی ایرانی، خودش تبدیل به یک جاذبه گردشگری شده است.
منطقه امیرآباد در فاصله ۲ کیلومتری جنوب روستای مصر، دارای تپه‌های شنی و پوشش گیاهی غنی از درختچه‌های گز و تاق و درخت‌های کوره گز به همراه نخل‌های زیبا است. در این منطقه مزارع ساکنین روستا قرار دارد. از جاذبه‌های این منطقه می‌توان به وجود بوته‌های فراوان و خودروی هندوانه اشاره کرد که دارای مزه‌ای بسیار تلخ هستند. تخم این هندوانه در درمان دیابت بسیار موثر است؛ اگر به این موضوع توجه شود، می‌توان گردشگری پزشکی را هم به دیگر جاذبه‌های این منطقه اضافه کرد.
عروسی در دل کویر
از دیگر نقاط دیدنی دیگر تخت عروس در جنوب کویر مرکزی ایران و شمال روستای مصر است. در اصطلاح جغرافیایی، تخت به مکانی گفته می‌شود که نسبت به زمین‌های اطراف مرتفع‌تر باشد و بلند‌ترین نقطه آن همانند یک تخت صاف و هموار باشد. وجود بادهای شدید در مناطق کویری و فرسایش بادی باعث شده که قله این تپه‌ها بر اثر مرور زمان، صاف و هموار شوند. در گذشته، از تخت‌ها به عنوان راهنما استفاده می‌شده است. وجود علامت‌های نشان‌دهنده مسیر بر بالای تخت عروس، بیانگر این مطلب است. تخت‌ها به دلیل وسعت و ارتفاع قابل توجه در مناطق کویری، مناسبی برای جهت‌یابی و تعیین مسیر بوده‌اند. وجه تسمیه تخت‌عروس به دلیل وجود مناظر زیبا بر بالای این تخت است. در فرهنگ کویرنشینان، عروس نماد زیبایی و وجاهت است. مردمان حاشیه کویر به مناطق زیبا لقب عروس می‌داده‌اند. نام‌هایی چون روستای عروسان در شرق مصر و تخت عروس از جمله این نام‌گذاری‌ها هستند. برای دسترسی به تخت عروس، باید از روستای مصر به سمت شمال حرکت کرد. بعد از گذر از روستای فرحزاد و نزدیک شدن به چال سلکنون از دیواره ماسه‌ای سمت شرق عبور کرد و در حاشیه این دیواره شمالی جنوبی پس از طی مسافتی در حدود ۶ کیلومتر به تخت‌عروس رسید.
البته علاوه بر جاذبه‌های طبیعی که نام برده شد، این مناطق آثار تاریخی بسیاری نیز دارند. از آثار باستانی و تاریخی این منطقه قلعه روستای بیاضه (نارنج قلعه) به سبک دوره ساسانی است. زیربنای این قلعه حدود هزار مترمربع است. داخل قلعه اتاقک‌ها و راهروهای پیچ‌درپیچ در پنج طبقه دیده می‌شود که سابقا انبار غله بوده است. در کنار دیوار قلعه، مسجدی قرار دارد که در قرن هشتم استاد دهنوی آن را مرمت
کرده است.
دریاچه نمک، نگین درخشان کویرهای ایران
دریاچه نمک (دریاچه مسیله) واقع در دل کویر پهناور نمک، به مثابه نگینی است که تماشای آن برای هر طبیعت‌گردی دلپذیر و خاطره‌انگیز خواهد بود. غنای گردشگری دریاچه نمک، به ویژه از آن رو که دو نمونه از زیبا‌ترین شهرهای تاریخی حاشیه کویر؛ یعنی «کاشان» و «آران و بید گل» نیز در نزدیکی و مسیر دسترسی به همین دریاچه قرار دارند، کامل می‌شود.
دریاچه نمک در موقعیت ممتازی واقع شده که هر گردشگری با سفر به این منطقه، می‌تواند یک تور پر بار و تمام‌عیار کویرگردی را برگزار کند. در این میان، جزیره سرگردان، به دلیل قرارگیری در دل دریاچه نمک، موقعیتی دلپذیر و استثنایی را برای اقامت گردشگران و علاقه‌مندان به طبیعت کویر فراهم ساخته است و می‌تواند به یک قطب گردشگری که مزایای طبیعت‌گردی و توریسم فرهنگی (دیدار از بافت‌ها و اماکن تاریخی کاشان) را دارا است، تبدیل شود.
دهکده سرگردان کویری
در چند وقت اخیر، «سازمان مناطق گردشگری» طرح ایجاد دهکده گردشگری کویر در جزیره سرگردان را در برنامه کار خود قرار داده و مقدمات لازم برای تامین ملزومات و امکانات را به انجام رسانیده است. به نظر می‌رسد با ایجاد دهکده گردشگری در جزیره سرگردان، مجموعه امکانات مورد نیاز گردشگران داخلی و خارجی که از منطقه کاشان و نواحی کویری پیرامون آن بازدید دارند، مهیا خواهد شد و این دهکده، به منزله یک مجموعه اقامتی برخوردار از تمام فضا‌ها و تجهیزات اقامتی، پذیرایی، تفریحی و رفاهی فرصتی مناسب برای جذب گردشگران را که به دنبال یک کانون مستقل، امن و مجهز گردشگری در قلب ناحیه کویری ایران هستند، فراهم خواهد ساخت.
هدف کلی طرح ایجاد دهکده گردشگری کویر، استفاده از پتانسیل‌های موجود در سطح منطقه کاشان، به منظور تحرک در بخش صنعت گردشگری، در راستای توسعه اقتصادی و اجتماعی این منطقه مستعد گردشگری در استان اصفهان است و در قالب اهداف مشخص ذیل، انعکاس می‌یابد: افزایش شمار گردشگران مناطق کویری، افزایش درآمد و رفاه عمومی از محل توسعه گردشگری، افزایش فرصت‌های شغلی و کاهش نرخ بیکاری، بالفعل کردن ظرفیت‌های بالقوه گردشگری منطقه، جذب مشارکت بیشتر بخش خصوصی در توسعه گردشگری، تسریع عمران و آبادانی مناطق اطراف، در نتیجه جذب سرمایه‌گذاری، ارتقای سطح خدمات عمومی به گردشگران در منطقه، توسعه فرهنگی بومیان، از طریق گسترش ارتباطات حاصل از مراودت گردشگری.
با کویر مهربان‌تر باشیم
کویر در ظاهر بسیار خشن است. اما باطنی بسیار ظریف و شکننده دارد. در نتیجه، باید با آن با مهربانی و توجه بیشتر رفتار شود. در این چند سال، با رشد مسافرت گردشگران به کویرهای ایران، متاسفانه، شاهد معضلاتی از جمله تخرب محیط زیست آسیب‌پذیر کویر و همچنین انباشت زباله‌های گردشگران هستیم. به نظر می‌رسد اگر این روند ادامه یابد، شاهد بحران محیط زیستی در کویر‌ها هستیم که این جاذبه‌های زیبای طبیعی را تخریب می‌کنند. پس با کویرهای خود مهربان‌تر برخورد کنیم، و اگر روز و روزگاری به آنجا سفر کردیم سعی کنیم، لااقل، این طبیعت زیبا را تخریب نکنیم.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)