گزارشی از مراسم افتتاحیۀ سی‌وچهارمین جشنوارۀ فیلم فجر ــ تهران

تالاری برای همۀ فصول

افتتاحیۀ مهم‌ترین رویداد فرهنگی-هنری سال ایران، یعنی جشنوارۀ فیلم فجر، مطابق سنت هرساله، شامگاه یازدهم بهمن در تالار وحدت واقع در مرکز تهران برگزار شد. تالاری که با نام رودکی و معماری شبیه اپرا هال وین، نیمۀ پاییز سال ۱۳۴۶ خورشیدی بنا و توسط شاه و ملکه‌ای افتتاح شد که یک دهه بعد، همین روزهای سال به یادبود ایام پیروزی انقلاب و سقوط سلسلۀ پادشاهی آن‌ها دهۀ فجر نام گرفت، با برگزاری جشنواره‌های هنری، از موسیقی و تئاتر تا همین جشنوارۀ فیلم. اما تالار رودکی را نسل علاقه‌مند سینما در دهۀ پنجاه خورشیدی، با جشنوارۀ جهانی فیلم تهران به یاد می‌آورند؛ از جمله، تماشای نخستین اکران نسخۀ اصلی فیلم گوزن‌ها ساختۀ مسعود کیمیایی در سومین دورۀ این جشنواره در پنجم آذر ماه سال ۱۳۵۳ خورشیدی، از خاطرات به‌یادماندنی آن‌ها است. این تالار ۹۰۰ نفره، با راه‌های دسترسی محدود و پرترافیک که در شامگاه زمستانی با ازدحام مدعوین روبه‌رو بود، انگار هنوز برای مراسمی همچون افتتاحیۀ جشنواره‌ها محبوب‌تر از سالن نوساز ۲۰۰۰ نفرۀ برج میلاد است. سالنی که از فردای مراسم افتتاحیۀ جشنواره در شمال تهران میان چند بزرگ‌راه با دسترسی مناسب و برخورداری از پارکینگ کافی، به عنوان کاخ جشنواره میزبان مهمانان برای تماشای فیلم‌ها خواهد بود، حتی اگر برگزاری مراسم در این تالار قدیمی به دلخوری برخی مهمانان از کمبود جا ختم شود، همان‌گونه که عوامل چند فیلم حاضر در جشنواره با قهر یا به نشانۀ اعتراض مراسم افتتاحیۀ امسال را پس از تلاش و انتظار بی‌نتیجه برای یافتن جای نشستن ترک کردند.

شاید یکی از علل ازدحام و تقاضا برای حضور در چنین مراسمی، بی‌مهری تلویزیون دولتی به پخش زندۀ این مراسم است، که مانند یک سنت تاریخی هر سال اجرا می‌شود. تلویزیون دولتی ایران با اصراری حالا دیگر درک‌نشدنی، خود و مخاطبانش را از مواهب پخش زندۀ این مراسم محروم می‌کند. همه‌جای دنیا شبکه‌های تلویزیونی برای به دست آوردن امتیاز پخش این‌چنین مراسمی با هم رقابت می‌کنند، و حالا در اینجا تلویزیون ایران از این فرصت بدون رقیب روی می‌گرداند و با پخش با تأخیر و کوتاه و گزینش‌شدۀ مراسم، که گاه مانند امسال واکنش‌های فراوانی را هم به دنبال داشته، فرصت جذب بخشی از مخاطبان این روزها گریزان از شبکه‌های داخلی را از دست می‌دهد.

                           بهرام رادان در افتتاحیه فیلم فجر

مراسم افتتاحیه تقریباً با اتفاق هیجان‌انگیز و خاصی روبه‌رو نبود، تا این‌که نوبت به اهدای جوایز بخش مواد تبلیغی رسید: جوایزی که برخلاف سایر رشته‌ها در این جشنواره، به فیلم‌های به نمایش درآمده تا زمان جشنواره تعلق می‌گیرد. محسن امیریوسفی، کارگردان فیلم به نمایش درنیامدۀ آشغال‌های دوست‌داشتنی، برای دریافت جایزۀ بهترین آنونس به خاطر ساخت آنونس فیلم خواب تلخ روی صحنه آمد. خواب تلخ فیلم دیگری از همین کارگردان است که علی‌رغم حضور موفق در چندین جشنوارۀ بین‌المللی، ماه گذشته پس از ۱۲ سال پروانۀ نمایش گرفت و اکران شد. کارگردان این فیلم خود را معضل امیریوسفی معرفی کرد تا کنایه‌ای باشد به دبیر جشنواره، که چندی قبل فیلم آشغال‌های دوست‌داشتنی او را معضل هر سالۀ جشنوارۀ فیلم فجر نامیده بود. سخنی که شاید مهم‌ترین حاشیۀ امسال را برای دبیر جشنواره به همراه داشت، چرا که بلافاصله با اعتراض و استعفای شهاب حسینی بازیگر این فیلم، که از قضا به عنوان مشاور دبیر جشنواره انتخاب شده بود، روبه‌رو شد. حاشیه‌ای که گویا با این جملۀ امیریوسفی تا مراسم افتتاحیه آمده بود و انگار بنا نداشت دست از سر دبیر جشنواره بردارد. امیریوسفی در ادامه، انتقادش را از جشنواره و دبیر آن فراتر برد و سازمان سینمایی را هدف قرار داد و گفت: «آقای روحانی با جملۀ من سرهنگ نیستم و حقوقدان‌ام، دل میلیون‌ها ایرانی را برد، ولی در سازمان سینمایی من احساس کردم در پادگان‌ام.» از نکات جالب، همزمانی حضور امیریوسفی روی صحنه با ورود وزیر ارشاد به تالار و جای گرفتن در صندلی بود. فرصتی که به صورت اتفاقی در اختیار این کارگردان قرار گرفت تا انتقادش را بی‌واسطه به گوش وزیر برساند.

انگار دولت حسن روحانی که از نیمۀ عمر خود گذشته است، در موضعی تدافعی در برابر منتقدانش، قصد دارد از هر فرصتی برای تأکید بر دست‌آوردهای مذاکرات هسته‌ای استفاده کند، که این در سخنان رئیس سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این مراسم مشهود بود. ایوبی رئیس سازمان سینمایی سخنانش را با اشاره به سالی آغاز کرد که کلیدواژه‌اش برجام است، و برجام را پیروزی سخن بر شمشیر ترجمه کرد.

کارگردانی مراسم افتتاحیه را مجید برزگر، سینماگر شناخته‌شده برای جشنواره‌های بین‌المللی به خاطر دو فیلم پرویز و یک شهروند کاملاً معمولی، بر عهده داشت. از ایده‌های خوب مراسم افتتاحیه، حضور زوج بازیگر بهرام رادان و مهناز افشار برای بخش بزرگ‌داشت چند سینماگر ایرانی یعنی رضا کیانیان، رویا تیموریان، مهدی فخیم‌زاده، و محمد مهدی دادگو بود. ایده‌ای که قبل از مراسم افتتاحیه به عنوان یک سورپرایز از آن یاد می‌شد. چرا که زوج بهرام رادان و مهناز افشار برای اجرای این قسمت، اولین همکاری آن‌ها در فیلم شور عشق ساختۀ نادر مقدس را به یاد می‌آورد ــ فیلمی که ۱۵ سال قبل این دو بازیگر را در آغاز ورود به سینما در مرکز توجه قرار داده بود. همچنین، مهناز افشار بازیگری بود که در سال‌های گذشته بیشتر از حضورش در سینما، به خاطر زندگی شخصی‌اش در مرکز توجه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی قرار داشت: از ازدواج با پسر یکی از سیاستمدارن گرفته تا به دنیا آوردن فرزند در خارج از کشور و حتی انتخاب نام برای نوزاد نورسیده، و بالأخره شایعۀ احتمال حضور او در کمپین تبلیغاتی مادر همسرش در انتخابات پیش روی مجلس ایران در اسفند ماه. بنابراین، با وجود چنین پتانسیلی، انتخاب مهناز افشار در قامت یک سلبریتی تمام‌عیار می‌توانست هیجان مراسم افتتاحیه را به نقطۀ جوش نزدیک کند، که با اجرای بد و حوادث پیش‌بینی‌نشده‌ای همچون گم شدن متن سخنرانی، به ثمر نرسید. البته آن‌چه پس از مراسم این اتفاق را از ذره‌بین رسانه‌ها دور کرد، پخش گزینشی تلویزیونی آن بود. نمایش تصویر مهناز افشار در لانگ شات و حذف برخی از جملاتش در پخش تلویزیونی، واکنش او را در صفحۀ شخصی‌اش در اینستاگرام به دنبال داشت و کاربران بسیاری را با خود همراه کرد.

                            رضا کیانیان

اتفاق جالب دیگر مراسم، هنگام پخش کلیپی با یاد درگذشتگان سینما در سال جاری رخ داد. آن‌جا که جای خالی فروزان، ستارۀ تازه درگذشتۀ سینمای قبل از انقلاب، را در این کلیپ یکی از حاضران در تالار با فریاد اسم او به یاد حاضران آورد و با تشویق آن‌ها روبه‌رو شد.

و اما برای پایان مراسمی که سه ساعت و نیم طول کشید، صحبت مسعود رایگان، بازیگر سینما که همسرش رویا تیموریان را برای مراسم بزرگ‌داشت همراهی می‌کرد، جالب‌توجه بود آن‌جا که با درخواست از وزیر برای بزرگ‌داشت بهرام بیضایی در جشنوارۀ سال آینده، جای خالی این کارگردان بزرگ سینمای ایران را به یاد آورد؛ به یاد حضار آورد. جای خالی این کارگردان همچنین به یادمان می‌آورد که برای دومین سال پیاپی، هیچ‌کدام از کارگردانان نسل اول سینمای بعد از انقلاب ــ که از فیلمسازان سینمای قبل از انقلاب بوده‌اند ــ در جشنواره فیلمی ندارند و جای‌شان خالی است.