سال هاست که نام ایران در کنار نفت و فرش و برخی دیگر از کالاها، با نام زعفران مرغوب نیز شناخته می شود، محصولی که به طلای سرخ مشهور است.

این محصول گیاهی هم از نظر درمانی و هم در حوزه‌هاى صنعتی و غذایی، جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده و در بازار جهانی نیز خواهان بسیار دارد.

شاید بتوان گفت که ایران سالها، تنها صاحب نام و یکه تاز این محصول دربازارهای جهانی بود.

اما امروز دیگر چنین نیست، چرا که با رشد بازارهای بزرگ بین المللی و ورودکشورهای مختلف به عرصه رقابت اقتصادی و همچنین با اتکاء به استفاده از مزایای گسترده تکنولوژی پیشرفته در جهان، بردن نام ایران در کنار برخی محصولات از جمله زعفران، دیگر شکل و رنگ سابق را ندارد.

روزگاری، ایران بی رقیب ترین تولیدکننده در سرتاسر جهان بود، اما بعدهاکشورهای ایتالیا و اسپانیا هم  در سطحی گسترده و حرفه ای به زمره کشورهای تولیدکننده پیوستند و امروز هم جایگاه ویژه ای برای خود یافته اند.

مراکش، یونان و آذربایجان از یک سو و چین و هند و افغانستان هم از سوی دیگر، به این گروه پیوسته و با وضعیتی که در تولید و عرضه این محصول با ارزش در ایران حاکم است، نمی توان امیدوار بود که دیگر ایران به جایگاه سابق خود بازگردد.

این محصول با توجه به مصرف کم آب و همچنین سازگار بودن با شرایط خشک وصحرایی، می تواند جایگاه ویژه ای برای تولید ثروت در کشور داشته باشد.

بسیاری از کشورها با هزینه های بسیار و وارد کردن تجهیزات پیشرفته و حتی مذاکره و مشارکت کشورهای دیگر، برای کشف و استخراج معادن طلا، هزینه های سنگین می کنند و این در حالیست که کشور ما با داشتن زمینه های مناسب برای کشت و تولید این محصول می تواند، بر معادن طلای سرخ خود تکیه زده و ثروت بسیاری را برای کشور به ارمغان آورد.

آمار و ارقام منتشر شده در سال ١٣٨٨ تا حدی وضعیت تولید را نشان می دهد، امااز این تاریخ به بعد، آمارها چندان دقیق نیست.

بنابرگزارش های منتشر شده توسط سایت توسعه تجارت ایران نرخ تولید از ١٣٨٠ تا ١٣٨٨ با افت و خیزهایی همراه بوده است،  در سال ١٣٨٠ تولید از نظر وزنی به ١۵٢ تن، ١٣٨١ به ١٨۵ تن، ١٣٨٢ به ٢٢٩ تن، ١٣٨٣ به ٢٢٠ تن، ١٣٨۴ به ۵٣٢ تن،١٣٨۵ به ۶٨١ تن، ١٣۶٨ به ٣۶٢ تن، ١٣٨٧ به ۵٣ تن و ١٣٨٨ به حدود ١۵٠ تا ٢٠٠ تن رسیده است.

همچنین مناطق کشت زعفران در کشور مربوط به مناطق استان خراسان، فارس،سمنان، یزد، کرمان، مرکزی و تهران می شود، که بیشترین سطح زیر کشت مربوط به استان خراسان با سهم ٨٩ درصدی در تولید این محصول  می شود.

حال با توجه به مقام و جایگاه ایران در تولید طلای سرخ و همچنین کاستی ها ومشکلات موجود بر سر راه تولید و عرضه مناسب آیا می توان به آینده روشن و توسعه آن در اقتصاد کشور امیدوار بود؟

آیا این محصول باارزش هم، به سرنوشت دیگر سرمایه ها و فرصت های سوخته کشور دچار خواهد شد؟ یا با برنامه ریزی درست مدیران، جایگاهی به مراتب بهتر وشایسته تری در بازار جهان خواهد داشت؟

پیازچه هایمان را دزدیدند!

در این میان واکنش مدیران و مسئولان به چالش‌هاى بازار زعفران، جالب توجه است:

به عنوان نمونه می توان به خوبی در میان خبرها نگرانی برخی مسئولان را نه تنها ازمشکلات داخلی زعفران، بلکه از افزوده شدن یک رقیب آنهم در همسایگی و با شرایط برابر آب و هوایی، مشاهده کرد.

در سال گذشته، نرخ زعفران به شکلی سئوال برانگیزی رشد داشت و حتی برخی مقامات را وادار به واکنش کرد، اما بعضی از نمایندگان مجلس، دلیل مشکلات را درخارج از مرزهای ایران جستجو کرده و به جای پرداختن به مشکلات داخلی و همچنین وضعیت بد آب و هوایی در زمستان سال گذشته، اتباع دیگر همسایگان را به دزدی ازپیازچه های زعفران ایران متهم کردند.

با استناد به اخبار و گزارش های منتشر شده، آخرین خبرها از کاهش عرضه محصول زعفران در بازار ایران و همچنین افزایش قیمت آن در سال گذشته خبر دارد.  برخی دلیل این کاهش را به گردن اتباع دیگر کشورهای مقیم ایران می اندازند وبرخی هم دلایل علمی و منطقی تری را عنوان می کنند.

به تازگی خبرگزاری مجلس شورای اسلامی در گزارشی مربوط به افزایش قیمت وکاهش روند تولید این محصول به نقل از یک نماینده مجلس شورای اسلامی، دلیل این امر را قاچاق پیازچه این محصول به افغانستان جهت تولید آن و رقابت با بازار ایران عنوان کرد.

این خبرگزاری به نقل از حبیب برومند، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی، دلیل گرانی و کمبود محصول زعفران را در کشور، دزیده شدن پیازچه های این محصول توسط اتباع افغانستان عنوان کرد و خواستار برخورد و جدیت دولت دراین خصوص شد.

این عضو کمیسیون کشاورزی ، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت قیمت زعفران که طی یکماه اخیر روزانه ۵۰ هزار تومان افزایش داشته است گفت: «شرایطی که در مورد قیمت زعفران در بازار رخ داده به دلیل اشتباهاتی است که برخی از بخش ها مرتکب شدند. طبق گزارش های رسیده از مرکز تولید زعفران درخراسان، پیاز زعفران توسط افغان ها دزدیده شد.»

وی با اشاره به تولید موفق زعفران در کشور همسایه و رقابت محصول افغانستان بامحصول ایرانی افزود: «کشور افغانستان با همکاری یک شرکت سوئیسی کاشت زعفران ایرانی را آغاز کرده است و قصد دارد بخشی از بازار صادراتی ما را از آن خود کند.»

هشدار به دولت

این نماینده از نگرانى خود در کاهش استقبال از محصول ایرانی خبر داد وافزود: «٩٢درصد زعفران جهان را ایران تامین می کند اما با رویه ای که کشورافغانستان در پیش گرفته قطعا این سهم کاهش چشمگیری خواهد داشت.آنها با تنوع بسته بندی و بازاریابی قوی می توانند وضعیت را به نفع خود تغییر دهند . بدین جهت در مقطع فعلی به دولت هشدار می دهیم که برای حل این چالش تدبیری داشته باشد.»

عضو کمیسیون کشاورزی ، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی اذعان داشت: «با کاهش پیاز زعفران میزان تولید این محصول استراتژیک در کشورمان کاهش یافت لذا کمبود تولید در توزیع به بازار و صادرات باعث شد که قیمت ها افزایش پیدا کند.»

نفت ١٠٠ دلاری، طلای ٣٠٠ هزار دلاری

وی ضمن انتقاد شدید از وزارت جهادکشاورزی خواستار پاسخگویی وزیر در این مورد شد و گفت: «در حالی که زعفران می تواند ۳برابر قیمت نفت برای کشور درآمدزایی داشته باشد به راحتی از آن عبور می کنیم .در خوشبینانه ترین حالت هر بشکه نفت ۱۰۰ دلار است اما هر کیلو زعفران را دربازارهای هدف صادراتی می توان ۳۰۰ هزار دلار فروخت. بنابراین کوتاهی صورت گرفته قابل جبران نیست. وزارت جهادکشاورزی به عنوان متولی و حامی کشاورزان هیچ کار حمایتی انجام نداده است.همین امر باعث شده میزان تولید به شدت کاهش پیدا کند.»

کشورهای همسایه به دنبال کاهش سهم ایران

وی در ادامه انتقاد خود از وضع موجود تصریح کرد: »در مناطق مختلف کشور میتوانستیم زعفران کاری را رونق دهیم ولی این اتفاق رخ نداد. حال با رفتن پیاز زعفرانبه کشور افغانستان سایر کشورهای همسایه هم به آن دسترسی دارند و به لحاظنزدیک بودن موقعیت آب و هوایی آنها نیز فرصت کشت پیدا خواهند کرد.»

برومند گفت:  «کشورهای همسایه مدتی بود که بدنبال کاهش سهم صادرات زعفرانایران بودند و حال با رخدادهای جدید این فرصت در اختیار آنها قرار گرفت.»

عضو کمیسیون کشاورزی ، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی گفت: «برای حل این مشکل باید برنامه جامعی تدوین شود و اگرنه سال های اینده شرایط خیلی بدتر خواهد شد و ما دیگر فرصت صادرات هم پیدا نخواهیم کرد. ما باید به سمت افزایش صادرات، بهبود بسته بندی و تامین آب کشاورزان، زعفران کار بپردازیم.»

شوک حرارتی و پیش بینی حباب قیمتی

این اظهارات در حالی مطرح می شود که پیش از این برخی مقامات و مسئولان دراین حوزه، از دلایل جوی و مدیریتی خبر داده و حتی گرانی زعفران و همچنین ایجادحباب قیمتی را در سال جاری پیش بینی کرده بودند.

چندی پیش دبیر شورای زعفران به خبر گزاری دانشجویان ایران در مورد کاهش ۳۰ درصدی تولید طلای سرخ و همچنین نگرانی از بی‌ برنامگی کاشت در سال جاری خبرداده بود.

به نوشته ایسنا، فرشید منوچهری ضمن بیان این مطالب در دی ماه سال گذشته گفته بود: «امسال به دلیل شوک‌های حرارتی که به پیازهای زعفران وارد شد، میزان گل ده یاین محصول کاهش یافت و به نظر می‌رسد امسال با کاهش تولید حدود ۳۰ درصدی زعفران مواجه شویم.»

به گفته دبیر شورای ملی زعفران، «اگر به کاهش تولید دامن بزنیم فرصت را برای دلالان و سودجویان ایجاد ‌کرده‌ایم تا با افزایش تقاضا برای خرید زعفران قیمت آن را بالا ببرند و حباب قیمتی در بازار داخل شکل بگیرد.»

کشورهای رقیب مشکلی برای ما ندارند

منوچهری با اشاره به برخی ادعاها در مورد قاچاق و دخالت رقبای همسایه در ایران اظهار کرده بود: «رقبای ایران که البته بسیار ناچیز تولید می‌کنند بازارخودشان را دارند و نمی‌توانند آسیب چندانی به بازار زعفران ایرانی وارد کنند. البته امسال هندوستان هم زعفران نداشت، چرا که آنها نیز با مشکل گل دهی و بهره‌برداری مواجه بودند که همین مشکل سبب شد تا قیمت زعفران در هندوستان افزایش یابد.»

نامه زعفران‌کاران به وزیر

وی همچنین به نامه ای اشاره کرده بود که بخشی از کشاورزان این محصول، درمورد وضعیت موجود و عواقب بعدی آن در بازار فروش و صادرات زعفران، ابرازنگرانی کرده و طی آن خطاب به وزیر جهاد کشاورزی، نسبت به بی برنامگی کشت اظهار نگرانی کردند.

زعفران افغانستان، طلای سرخ با عیار ٢۴

پیش از این، خبرگزاری صدای افغان (آوا) به نقل از برخی مقامات مسئول در این بخش، رتبه زعفران آن کشور در بازارهای جهانی را یک عنوان کرده و از صادرات این محصول به طور مستقل به اروپا خبر داد.

این خبرگزاری به نقل از سخنگوی وزارت زراعت و آبیاری افغانستان، نوشته بود: «فعالیتهای اخیر این وزارتخانه در کشت و صادرات زعفران بسیار مهم و تأثیرگذاربوده است. در سال جاری در حدود ۲۰۰ زارع تحت آموزش یادگیری روشهای نوین کاشت،داشت و برداشت زعفران هستند که بعد از اتمام دوره می توانند به دیگر زارعان آموزش دهند. برگزاری ۱۱ نمایشگاه در افغنستان و چند نمایشگاه دیگردر خارج ازکشور شرایط خوبی را برای بازار زعفران افغانستان فراهم کرده است. همچنین تاسیس اتحادیه تجار زعفران در ۱۴ ولایت کشور که به حمایت وزارت زراعت و آبیاری انجام می شود، می تواند با اعطای قرضه به زارعین اوضاع را بیش از پیش بهبود ببخشد. در حال حاضر هم زعفران مرغوب افغانستان به کشورهای ایتالیا، استرالیا،کانادا و چین صادر می شود.»

به نوشته آوا، اکنون کشت این محصول از ۱ ولایت به ۱۸ ولایت این کشور گسترش یافته است و اگر وزارت زراعت با همکاری تجار تمرکز و توجه بیشتری به این محصولاز خود نشان دهد و زمین های کشاورزی مناسبی در اختیار زارعین قرار گیرد این احتمال وجود دارد که تولید زعفران به هزاران کیلوگرم برسد.

این در حالى است که تولید زعفران از۵۰۰ کیلوگرم در سال ۲۰۰۷ به ۳۰۰۰ کیلوگرم ارتقاءیافته است. آموزش ۱۲۰۰۰ کشاورز برای کشت زعفران و فراهم نمودن ۱۸۰ دستگاه ماشین خشک کن زعفران از جمله دستاوردهای وزارت زراعت و آبیاری در طی سالهای اخیر بوده است.