شجاعت ناامید بودن

نویسنده :اسلاوی ژیژک

مترجم : ایمان احسانی*

 

 

“جورجو آگامبن” فیلسوف ایتالیایی در مصاحبه ای گفت ” تفکر، شجاعت داشتن برای ناامید بودن است” .دیدگاهی که به ویژه مربوط به دوره ی تاریخی ماست یعنی زمانه ای که حتی بدبین ترین درمانگرها به مثابه یک قانون، در آخر به گونه ای به آن  نورِ مشهورِ شفابخشِ انتهای تونل اشاره می کنند. شجاعت حقیقی این نیست که بدیل و جایگزین ای را تصور کنیم  بلکه شجاعت ،پذیرش نتایج این واقعیت است که هیچ بدیل قابل رویت ای وجود ندارد: رویای یک بدیل نمادیست از بزدلی نظری که به سان یک بت واره (فتیش) مانع می شود که به انتهای بن بست مخمصه ی خطیر خود بیاندیشیم. در یک کلام ،شجاعت حقیقی اعتراف به این است که نور انتهای تونل به احتمال زیاد قطار دیگریست که از  مقابل  به ما نزدیک می شود. مثال بهتری برای این نیاز ما به شجاعت وجود ندارد غیر از یونان امروز.

عقبگرد مضاعف بحران یونان در جولای ۲۰۱۵ نه فقط به مثابه گامی از تراژدی به کمدی بلکه همان طور که “استاتیس کوولاکیس” در مجله ژاکوبین اشاره کرد همچون بازگشتی  از تراژدی کاملا کمیک به تئاتر ابزورد  است. آیا راه دیگری برای توضیح  برگشت عظیم از انتهای یک سمت به انتهای سمت مخالف که حتی نظرورزترین فیلسوف هگلی را هم به حیرت وا می دارد  وجود دارد؟ سیریزا خسته از مذاکرات بی پایان با مقامات اتحادیه اروپا ، با پرسیدن از مردم یونان که آیا از پیشنهاد اتحادیه اروپا شامل اقدامات جدید ریاضتی حمایت می کنند یا نه ،برای یک رفراندم در یکشنبه ۵ جولای فراخوان داد.

هرچند دولت خودش به وضوح اعلام کرد که از رای “نه” حمایت می کند اما باز هم نتیجه تعجب آور بود : اکثریت قاطع ۶۱ درصدی مردم به باج گیری اروپا رای “نه” دادند.شایعاتی پخش شد که این نتیجه – پیروزی برای دولت – شگفتی بدی برای خود الکسیس سیپراس بود که پشت پرده آرزو داشت دولت ببازد تا این شکست مجوزی باشد برای پذیرش خواسته های اتحادیه اروپا و نجات خودش ( “ما باید به رای رای دهندگان احترام بگذاریم”) . به هر حال صبح بعد سیپراس اعلام کرد که یونان برای شروع دوباره ی مذاکرات آماده است و روزهای بعد یونان درباره ی پیشنهادی از اتحادیه اروپا چانه زنی کرد که اساسا همان چیزی بود که رای دهندگان رد کردند (پیشنهادی از بعضی جهات حتی تندتر) .در یک کلام او به گونه ای عمل کرد که انگار بازنده ی رفراندوم بود نه برنده. همان طور که “کوولاکیس ” نوشت (+):

“چطور ممکن است که رای قاطع “نه” به سند سیاستهای ریاضتی به عنوان چراغ سبزی برای پذیرش  سندی تازه تفسیر شود؟ … حس ابزورد (گنگ و مبهم) تنها ناشی از عقبگردی غیرمنتظره نیست بلکه ریشه در این واقعیت دارد که همه ی این عقبگرد به گونه ای در برابر چشمان ما ظاهر شد که گویی هیچ چیز اتفاق نیفتاده است،انگار رفراندوم چیزی شبیه توهم جمعی بود که ناگهان پایان یافت و ما را تنها گذاشت تا  آنچه را که قبلا آزادانه انجام می دادیم ادامه دهیم.اما از آنجا که ما همگی خیالباف هایی تن پرور نشده ایم بیائید حداقل سابقه ی مختصری از آنچه در چند روز گذشته رخ داده است را ارائه کنیم. از صبح دوشنبه پیش از آنکه فریادهای پیروزی در میدان های عمومی کشور کاملا فرو بنشیند تئاتر ابزورد شروع شد…

مردم هنوز در  سرخوشی روز یکشنبه به عنوان سخنگوی ۶۲ درصدی که مهمتر از ۳۸ درصد بودند، عواقب فوری یک پیروزی بزرگ برای دموکراسی و حاکمیت عمومی را نظاره می کردند…اما رفراندوم اتفاق افتاد. یک توهم نبود که حالا همه از آن بیرون آمده باشند. برعکس، توهم، تلاش برای دست کم گرفتن رفراندم تا حد مسکن ای موقت پیش از افتادن در سراشیبی سند ریاضتی سوم  است.”

و امور به این سمت رفت که در شب ۱۰جولای مجلس یونان با ۲۵۰ رای موافق در برابر ۳۲ رای مخالف به الکسیس سیپراس این اختیار را داد که برای کمک مالی جدید مذاکره کند اما ۱۷ نماینده مجلس حامی دولت از این طرح حمایت نکردند که این به این معنی است که سیپراس بیشتر از جانب احزاب مخالف حمایت شد تا حزب خودش. چند روز بعد واحد سیاسی حزب سیریزا که در اختیار جناح چپ حزب  است به این نتیجه رسید که آخرین پیشنهادهای اتحادیه اروپا “ابزورد” و “خارج از تحمل جامعه یونان” است – افراط گرایی چپ روانه؟

اما خود صندوق بین المللی پول ( در این مورد صدای سرمایه داری با حداقلی از عقلانیت) دقیقا به نکته ی مشابهی اشاره کرد: مطالعه ای از جانب صندوق که یک روز قبلتر منتشر شد نشان داد که یونان از آنچه مدنظر اتحادیه اروپا ست نیاز بسیار بیشتری به بخشودگی بدهی ها  دارد  به گونه ای که کشورهای اروپایی باید ۳۰ سال مهلت به یونان بدهند و سررسید بازپرداختها  را بسیار طولانی کنند تا یونان بتواند  بدهی اروپا از جمله وامهای جدید را بپردازد.

هیچ تعجبی ندارد که سیپراس خودش هم علنا اظهار می کند که به طرح کمک مالی باور ندارد . او در مصاحبه ای تلویزیونی آشکارا گفت که  او با ناامیدی مطلق از این طرح حمایت می کند تا از فروپاشی اقتصادی و مالی اجتناب کند : ” ما به اقداماتی که به ما تحمیل شد اعتقاد نداریم”. مقامات یورو با پیمان شکنی شگفت آوری از چنین اعترافاتی استفاده می کنند. حالا که دولت یونان این شرایط سفت و سخت را پذیرفت این مقامات به صداقت و جدیت شان شک و شبهه وارد می کنند:چطور سیپراس واقعا می تواند برای برنامه ای که به آن باور ندارد بجنگد؟ چطور دولت یونان واقعا می تواند به توافقی  متعهد شود که برخلاف نتیجه ی رفراندوم است؟

در هر حال اظهاراتی مانند آنچه صندوق بین المللی پول می گوید نشان می دهد که مشکل واقعی جای دیگریست : آیا اتحادیه اروپا واقعا به طرح کمک مالی اش باور دارد؟ آیا واقعا اعتقاد دارد که اقدامات ظالمانه ی تحمیل شده اش موجب رشد اقتصادی خواهد شد و یونان را قادر به بازپرداخت بدهی هایش می کند؟  یا این که انگیزه ی نهایی فشار ظالمانه برای اخاذی از یونان صرفا اقتصادی نیست ( زیرا واضح است که در زبان اقتصاد این  فشار غیرعقلانی است) بلکه سیاسی-ایدئولوژیک است . یا آن طور که “پل کروگمن” در نیویورک تایمز نوشت (+): ” تسلیم هر چه بیشتر برای آلمان که تغییر رژیم و تحقیر تمام عیار یونان را می خواهد کافی نیست – و این تصور قابل توجه وجود دارد که فقط می خواهد یونان را خارج کند و کم و بیش از یک دولت شکست خورده به مثابه هشداری به بقیه کشورها استقبال کند.”  باید همواره در خاطر داشت که سیریزا چقدر برای تشکیلات اروپا ترسناک است – حتی یک عضو محافظه کار لهستانی پارلمان اروپا صراحتا اشاره کرد که ارتش یونان برای نجات کشور باید کودتا کند.

چرا این وضعیت وحشتناک است؟ حالا از یونانی ها خواسته می شود که بهای زیادی بپردازند اما نه برای یک چشم انداز واقعی از رشد اقتصادی بلکه برای تداوم فانتزی ” کش بده و تظاهر کن”. از آنها می خواهند به رنج حقیقی شان صعود کنند تا رویای دیگری (مقامات اروپا) تداوم یابد. ژیل دلوز چند دهه پیش گفت : ” اگر در رویای کس دیگری گرفتار شوید کارتون ساخته س” و این وضعیتی است که یونان حالا خودش را در ان می بیند. از یونانی ها  خواسته نمی شود که قرص های تلخی را برای طرح واقع گرایانه ی نجات اقتصادی ببلعند بلکه از آنها می خواهند رنج بکشند به طوری که دیگران بتوانند همچنان آرزو کنند رویایشان پریشان نشود.

کسی که حالا نیاز دارد بیدار شود یونان نیست اروپاست. هر کسی که در این رویا گرفتار نشده باشد می داند اگر طرح کمک مالی تصویب شود آنچه در انتظار ماست این است که : ۹۰ میلیارد یوروی دیگر به  سبد یونان انداخته می شود که بدهی اش را تا ۴۰۰ میلیارد یورو یا بیشتر افزایش می دهد( و بیشتر آن به سرعت به بانکهای آلمان و فرانسه بازخواهد گشت – طرح کمک مالی حقیقی ،طرح کمک مالی به بانکهای آلمان و فرانسه است نه یونان) و ما می توانیم انتظار داشته باشیم که بحران همانندی در عرض چند سال منفجر شود.

اما آیا چنین نتیجه ای واقعا یک شکست است؟ در تراز  نخست اگر طرح کمک مالی با نتایج واقعی اش مقایسه شود قطعا بله. به هر حال در تراز عمیق تر  نمی توان از این تردید رها شد که  هدف واقعی این نیست که به یونان شانس دوباره ای داده شود بلکه می خواهند یونان را به دولت نصف و نیمه ای که از نظر اقتصادی استعمار شده تغییر دهند که در فقر و وابستگی نگه داشته شده تا همچون هشداری باشد برای دیگر کشورها . اما حتی در  ترازی عمیق تر  باز هم شکستی وجود دارد اما نه برای یونان بلکه برای خود اروپا ،شکست هسته ی رهایی بخش میراث اروپایی.

رای “نه” در رفراندوم بدون شک کنش اخلاقی-سیاسی بزرگی بود. کنشی علیه پروپاگاندای(تبلیغات رسانه ای) هماهنگ دشمن که ترس و دروغ می پراکند. مردم یونان بدون چشم انداز واضحی از آنچه دروغها پیش می نهند،علیه همه ی شانس های عمل گرایانه و واقع گرایانه، قهرمانانه فشار ظالمانه ی اتحادیه اروپا را رد کردند. رای نه یونان ژست معتبری از آزادی و خودمختاری بود اما سوال بزرگ البته این است که روز بعدش چه اتفاقی می افتد زمانی که ما باید از نفی سرخوشانه به  تجارت کثیف هرروزه برگردیم. و اینجاست که اتحاد دیگری ظاهر می شود اتحاد نیروهای “عمل گرا” ( سیریزا و احزاب بزرگ مخالف) علیه جناح جپ سیریزا و حزب طلوع طلایی. اما آیا این بدین معنی است که نبرد طولانی سیریزا ناموفق بود، که رای نه رفراندوم فقط یک ژست احساساتی توخالی بود که تنها  قصد داشت تسلیم شدن را ملموس تر کند؟

فاجعه بارترین چیز درباره بحران یونان این است که لحظه ای که انتخاب به مثابه انتخابی بین خروج یونان از اتحادیه اروپا و یا تسلیم شدن به بروکسل نمایان شد، جنگ پیشاپیش مغلوبه شد.  هر دوی این انتخابها درون افق سلطه ی حاکمیت یورو ست ( به خاطر بیاورید تندروهای ضدیونانی آلمانی ای مثل “ولفگانگ شوبله” نیز خروج یونان را ترجیح می دهند) . دولت سیریزا فقط  برای بخشودگی بدهی بزرگتر و پول تازه ی بیشتر درون مختصات کلی یکسان نمی جنگید بلکه برای بیدار شدن اروپا از خواب تعصب آلودش نبرد می کرد.

عظمت موجه سیریزا نیز در همین جا قرار دارد : تاکنون نماد شورش های عمومی در یونان  اعتراضات میدان سینتاگما (قانون اساسی) بود،سیریزا کار بزرگ انتقال از همنشینی جزئی به جانشینی ساختاری را انجام داد.با کار طولانی و شکیبایی، انرژی شورش را به درون اقدامات مشخصی منتقل کرد تا بتواند زندگی هر روزه ی مردم را تغییر دهد. ما باید اینجا دقیق باشیم : رای “نه” رفراندوم یونان نه به ریاضت به معنای فداکاری های ضروری و کار سخت نبود بلکه نه به رویای اتحادیه ی اروپا بود که فقط می خواست بیزنس و تجارت مثل همیشه ادامه پیدا کند.

وزیر دارایی سابق کشور “یانیس واروفاکیس” بارها این نکته را روشن کرد که : نیازی به قرض گرفتن بیشتر نیست بلکه یک تعمیر اساسی  لازم است تا به اقتصاد یونان شانس دوباره ای برای بازیابی بدهد. گام اول برای این کار باید افزایش شفافیت دموکراتیک مکانیسم های قدرت ما باشد. پس در حال حاضر دم و دستگاه های دولت ما که به طور دموکراتیک انتخاب شده است بیشتر و بیشتر پر شده است از شبکه ی انبوهی از توافق ها و کارشناس های غیرمنتخب که قدرت واقعی اقتصادی ( و نظامی ) ما را بدست می دهند. گزارش واروفاکیس از لحظه ی بی نظیر مذاکره اش با ” یروم دایسل بلوم ” مذاکره کننده ی اتحادیه اروپاست اینجاست (+):

” زمانی بود که رئیس گروه اروپا تصمیم گرفت به سمت ما بیاید و کاملا به ما حمله ور شود و این را روشن کند که راه یونان ضروررتا از راه منطقه ی یورو جداست …معاهده ای هست که یک اعلان رسمی باید با  حضور همه اعضاء باشد و رئیس نمی تواند فقط جلسه ی منطقه ی یورو را برگزار کند  و یک دولت عضو را کنار بگذارد. و او در جواب گفت :” اوه من مطمئنم که میتونم همیچین کاری بکنم”. بنابراین من در خواست نظر حقوقی کردم که کمی سر و صدا به پا کرد.

به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه جلسه متوقف شد ، کارمندها و مقامات با یکدیگر و با تلفن صحبت می کردند و در نهایت بعضی مقامات و کارشناس های حقوقی به من گفتند :”خب گروه یورو موجودیت حقوقی نداره ، معاهده ای وجود نداره که این گروه رو تشکیل داده باشه.” بنابراین چیزی که ما داریم یک گروه ناموجود است که بیشترین قدرت برای تعیین سرنوشت اروپایی ها را در اختیار دارد. هیچ کس برای این مساله که گروه یورو در قانون وجود ندارد پاسخگو نیست. هیچ سابقه ای از آن نگه داشته نمی شود و این گروه محرمانه است.بنابراین هیچ شهروندی تا کنون نمی داند در داخل این گروه چه گفته می شود… اینها تصمیماتی در مورد مرگ و زندگی هستند و هیچ عضوی از گروه نباید به کسی پاسخگو باشد.”

این مساله آشنا نیست؟ بله هست ،هر کسی که بداند امروزه قدرت چینی ها چطور عمل می کند برایش آشناست. قدرتی  که “دنگ ژیائوپینگ” با یک سیستم دوگانه ی منحصربه فرد به اجرا گذاشت : نهادهای حزب کمونیست که اساسا غیرحقوقی هستند به دستگاه دولت و سیستم حقوقی اضافه شدند. یا همان طور که “ویفانگ” پرفسور حقوق از “بیجینگ” با ایجاز بیان می کند :”حزب کمونیست به عنوان یک سازمان بیرون و فراتر از قانون قرار می گیرد . حزب باید یک هویت حقوقی داشته باشد تا قابل پیگرد قانونی باشد اما حتی به عنوان یک سازمان ثبت نشده است. حزب کاملا بیرون سیستم حقوقی وجود دارد.” به بیان “گریگور” این وضع به گونه ای است که خشونت دولت –بنیاد در سازمانی با وضعیت حقوقی نامشخص باقی می ماند:

“به نظر می رسد پنهان کردن سازمانی به بزرگی حزب کمونیست چین دشوار باشد اما حزب نقش پشت صحنه اش را با احتیاط انجام می دهد. دپارتمان های بزرگ حزب به دقت افراد و رسانه ها را کنترل می کنند تا عمدا نمایش عمومی اش را اندک نگه دارد. کمیته های حزب ( مشهور به “گروههای هادی کوچک”) که سیاستها را به وزرای مجری  نشان داده و تحمیل می کنند پنهانی عمل می کنند. جزئیات این کمیته ها و در بسیاری موارد وجود شان به ندرت در رسانه های دولتی که به شدت کنترل می شوند بازتاب می یابد و اجازه بدهید هر بحثی در این باره که آن کمیته ها چگونه به تصمیمات شان می رسند را رها کنیم.”

تعجبی ندارد عین همین وضعیتی که  برای واروفاکیس اتفاق افتاد  برای یک مخالف چینی هم که چند سال پیش  به طور رسمی به دادگاه آورده شد و حزب کمونیست چین را متهم  به دخالت در کشتار “تیانانمن” کرد رخ داد. بعد از چند ماه او پاسخی از وزارت دادگستری دریافت کرد : آنها نمی توانند این اتهام را پیگیری کنند زیرا سازمانی به نام “حزب کمونیست چین” رسما در چین ثبت نشده است.

و این بسیار مهم است که توجه کنیم که روی دیگر سکه ی عدم شفافیت قدرت ،بشردوستی نادرست است : بعد از شکست دادن یونان البته زمان برای نگرانی های بشردوستانه هست. “ژان کلود یونکر” بلافاصله در مصاحبه ای اعلام کرد که او از توافق کمک مالی بسیار خوشحال است زیرا این توافق رنج مردم یونان که او را بسیار نگران می کرد فورا کاهش می دهد. سناریوی کلاسیک : بعد از درهم شکستن سیاسی، نوبت به نگرانی بشردوستانه و کمک — حتی به تاخیر انداختن  بازپرداخت بدهی می رسد.

در چنین وضعیت ناامید کننده ای چه می توان کرد؟ باید به طور ویژه ای در برابر وسوسه ی خروج یونان به عنوان یک کنش بزرگ قهرمانانه برای ردکردن تحقیر های بیشتر و قدم به بیرون گذاشتن مقاومت کرد. به کجا؟ به درون کدام نظم ایجابی ای می رویم؟ خروج یونان گزینه ی واقعی –ناممکن ای به نظر می رسد همچون چیزی که منجر به گسستگی اجتماعی فوری می شود. کروگمن می نویسد :” ظاهرا مدتی قبل سیپراس به خودش اجازه داد که متقاعد شود خروج یونان از یورو کاملا ناممکن است. به نظر می رسد که سیریزا حتی کاری برای برنامه ریزی یک واحد پول موازی با یورو انجام نداد (امیدوارم این فکرم اشتباه باشد). این امر او را در موضع ناامید کننده ای برای چانه زنی در مذاکرات قرار داد.”

اشاره ی کروگمن این است که خروج یونان یک گزینه ی “ناممکن-واقعی” است که می تواند نتایج غیرقابل پیش بینی ای داشته باشد و پرریسک باشد: ” همه ی عقل کل هایی که می گویند خروج یونان ناممکن است و منجر به انفجار مطلق می شود اصلا نمی دانند درباره ی چه چیزی حرف می زنند. وقتی که این حرف را می زنم منظورم این نیست که آنها الزاما  اشتباه می کنند .اعتقاد من این است که آنها و هر کسی که در این مورد  در باره ی همه چیز مطمئن است خودش را فریب می دهد. منظورم این است که هیچ کس هیچ تجربه ای درباره ی چیزی که ما به آن می نگریم ندارد.”

با اینکه این حرف کروگمن به طور اصولی درست است اما شواهد زیادی وجود دارد که خروج ناگهانی یونان می تواند منجر به فاجعه ی تمام عیار اجتماعی و اقتصادی بشود. استراتژیست های اقتصادی سیریزا به خوبی آگاهند که چنین ژستی می تواند موجب افول بیشتر استاندارد زندگی برای حداقل ۳۰ درصد دیگر جامعه بشود و فلاکت و بدبختی را به سطح غیرقابل تحمل تازه ای برساند و خطر شورش های عمومی و حتی دیکتاتوری نظامی را در پی داشته باشد. لذا چشم انداز چنین کنش های قهرمانانه ای وسوسه ایست که باید در برابرش مقاومت کرد.

درخواست هایی وجود دارد که از سیریزا می خواهد به ریشه هایش بازگردد: سیریزا نباید فقط حزب پارلمانی حاکم دیگری باشد ،تغییر حقیقی تنها از ریشه ها  یعنی از خود مردم و سازماندهی خودشان بیرون می آید نه از دم و دستگاه دولت که ژست توخالی دیگریست. زیرا که دولت از مساله ی اساسی که همان نحوه ی بررسی فشار بین المللی راجع به بدهی یا در حالت کلی تر شیوه ی اعمال قدرت و اداره ی یک دولت است اجتناب می کند. خودسازمان دهی مردم نمی تواند جایگزین دولت شود  و سوال اینجاست که چطور می شود دستگاه دولت را سازماندهی دوباره ای کرد تا وادار شود به گونه ای متفاوت عمل کند.

با این حال این کافی نیست که بگوییم سیریزا با آزمودن هر آنچه ممکن است جانانه نبرد کرد . نبرد ادامه داد و تازه شروع شده است. به جای صحبت از تناقضات سیاست سیریزا ( بعد از پیروزی رای “نه” همان برنامه ای را می پذیرد که از سوی مردم رد شده بود) و گرفتار شدن در اتهامات متقابل درباره ی اینکه چه کسی مقصر است ( اکثریت سیریزا مرتکب خیانت فرصت طلبانه شد یا چپ در مورد ترجیح اش برای خروج از یونان وظیفه نشناس بود؟) باید روی آنچه دشمن انجام می دهد متمرکز شد. تناقضات سیریزا تصویر آینه وار تناقضات تشکیلات اتحادیه اروپاست که مبانی محکم اروپای متحد را تضعیف می کند.

اتحادیه اروپا در پوشش تناقضات سیریزا صرفا پیام خودش را به شکل حقیقی اش داده است. و چیزی که سیریزا باید انجام دهد این است که با عمل گرایی بی رحمانه و محاسبات سرد و بی روح باید از از کوچکترین ترک ها در سپر رقیب بهره ببرد . سیریزا باید از همه ی آنهایی که در برابر سلطه ی سیاستهای اتحادیه اروپا مقاومت می کنند از محافظه کارهای بریتانیایی گرفته تا دست راستی های پوپولیست انگلیس  استفاده کند. باید بدون شرم با روسیه و چین لاس بزند. با این ایده که جزیره ای را به عنوان پایگاه نظامی مدیترانه به روسها بدهد بازی کند تنها برای اینکه استراتژیستهای ناتو را از ترس زهره ترک کند . به قول داستایفسکی حالا که خدای اتحادیه اروپا مرده است هر کاری مجاز است.

وقتی  این گله و شکایتها را می شنویم که اتحادیه اروپا ظالمانه گرفتاری مردم یونان را با وسواس کورکورانه اش برای تحقیر و کنترل یونانی ها نادیده می گیرد و حتی کشورهای جنوبی اروپا مانند ایتالیا و اسپانیا  هیچ ابراز همبستگی ای با یونان نشان ندادند واکنش ما باید این باشد که : اما آیا این امر تعجبی دارد؟ منتقدان چه انتظاری دارند؟ اتحادیه اروپا به طور معجزه واری استدلال یونان را بفهمد و خودش را با آن همراه و منطبق کند؟ اتحادیه اروپا همان کاری را کرد که همیشه می کرد. سپس یونان به خاطر درخواست کمک از روسیه و چین سرزنش می شود انگار نه انگار که این خود اروپا بود که با فشار تحقیر یونان را به این سمت هل داد.

سپس این ادعا مطرح می شود که پدیده ای مانند سیریزا نشان می دهد که دوگانه ی سنتی چپ/راست هنوز زنده است. سیریزا در یونان  چپ افراطی نامیده می شود و “ماری لوپن” در فرانسه راست افراطی اما این دو حزب اشتراکات زیادی با هم دارند: هر دو برای حق حاکمیت دولت و علیه شرکت های چندملیتی می جنگند. لذا کاملا منطقی است که در خود یونان سیریزا با حزب کوچک راست گرای استقلال طلب هم پیمان است. در ۲۲ آوریل ۲۰۱۵ “فرانسوا اولاند” در تلویزیون گفت که امروز “ژان ماری لوپن” شبیه “ژرژ ملی یس” ( یک  رهبر کمونیست فرانسوی) در سالهای ۱۹۷۰ است – حمایت میهن پرستانه ی مشابهی از گرفتاری مردم معمولی فرانسه که بوسیله ی سرمایه داری بین المللی استثمار شدند – پس تعجبی ندارد که لوپن از سیریزا حمایت می کند . این ادعای عجیب و غریبی است که چیزی بیش از عقلانیت کهنه ی لیبرال که می گفت فاشیسم هم نوعی سوسیالیسم است به ما  نمی گوید. لحظه ای که موضوع کارگران مهاجر را تصور کنیم این دو خط موازی از هم جدا می شوند.

مساله ی آخر بسیار اساسی تر است. داستان مکرر چپ معاصر این است که یک رهبر یا حزب با شور و شوقی جهانی انتخاب می شود و وعده ی “دنیایی تازه” می دهد (مثل ماندلا و لولا ) اما او معمولا دیر یا زود بعد از چند سال تلو تلو خوران به این معمای کلیدی می رسد : آیا باید برای تخریب مکانیسم های سرمایه داری شهامت به خرج دهد یا تصمیم به بازی کردن بازی سرمایه داری بگیرد؟ اگر مکانیسمها را به هم بزند به سرعت بوسیله ی آشفتگی های بازار، بی نظمی های اقتصادی و غیره مجازات می شود.

حماسه ی سیریزا این بود که بعد از برنده شدن نبرد دموکراتیک سیاسی، آنها خطر کردند و یک گام دیگر برای برهم زدن جریان آرام سرمایه به پیش رفتند. درس بحران یونان این است که سرمایه گرچه در نهایت یک خیال نمادین است اما واقعیت ماست. این را گفتم که بگویم اعتراضات و شورش های امروزی از سوی  ترکیب و همپوشانی سطوح مختلفی حمایت می شوند و این ترکیب است که قدرت شان را رقم می زند : آنها برای دموکراسی (پارلمانی معمولی) علیه رژیمهای اقتدارگرا می جنگند.

علیه نژادپرستی و تبعیض جنسیتی بویژه تنفری که مهاجران و پناهندگان را هدف می گیرد، در حمایت از دولت رفاه و علیه نئولیبرالیسم. علیه فساد در سیاست و اقتصاد (کمپانی های آلوده کننده ی محیط زیست و..) ،برای اشکال جدید دموکراسی که فراتر از تشریفات چند حزبی می رود (مشارکتی و غیره) و نهایتا برای زیر سوال بردن سیستم سرمایه داری جهانی چنان که هست و تلاش برای زنده نگه داشتن ایده ی یک  جامعه ی غیر سرمایه داری. در اینجا باید از دو دام دوری جست : رادیکالیسم غلط ( ” آنچه واقعا اهمیت دارد نابودی سرمایه داری لیبرال – پارلمانتاریستی است بقیه ی چیزها ثانوی و فرعی است”) و نیز اعتدال و آهسته روی غلط (” فعلا ما علیه دیکتاتوری نظامی می جنگیم برای رسیدن به یک دموکراسی ساده .آرزوهای سوسیالیستی ات را فراموش کن . اینها بماند برای بعد – شاید…”).

زمانی که ما یک نبرد مشخص را بررسی می کنیم سوال کلیدی این است : چطور مشارکت ما در آن یا دوری ما از آن بر نبردهای دیگر تاثیر می گذارد؟ قاعده ی کلی این است که وقتی شورشی علیه یک رژیم نیمه دموکراتیک سرکوبگر آغاز می شود همان گونه در سال ۲۰۱۱ در خاورمیانه رخ داد بسیج جمعیتی بزرگ با شعارهای مردم پسند در حمایت از دموکراسی و علیه فساد و… آسان است. اما سپس به تدریج انتخابهای دشوارتری از راه می رسد : زمانی که شورش به هدف اصلی اش می رسد و ما می بینیم آنچه مایه ی دردسر ما بود ( نداشتن آزادی،تحقیر شدگی، فساد اجتماعی، نبود چشم انداز یک زندگی شرافتمندانه )  در پوشش تازه ای بازگشته است.

در مصر معترضان از رژیم سرکوبگر مبارک خلاص شدند اما فساد باقی ماند و چشم انداز زندگی شرافتمندانه دورتر شد. بعد از سرنگونی یک رژیم اقتدارگرا ته مانده های مراقبت پدرسالارانه در حمایت از فقرا و بیچارگان از بین می رود به گونه ای که آزادی تازه بدست آمده در عمل  به آزادی برای انتخابِ فرمِ بدبختی ،تقلیل داده می شود : اکثریت نه تنها فقیر باقی می ماند بلکه مورد توهین هم قرار می گیرد . به آنها گفته می شود چون حالا آزادند فقرشان به پای خودشان است. در چنین مخمصه ای باید اعتراف کنیم که شکاف و ترک در خود هدف ماست که به اندازه کافی مشخص نیست. با شگفتی دموکراسی استاندارد سیاسی در عین حال می تواند کاملا در خدمت شکلی از عدم آزادی باشد :

آزادی سیاسی می تواند به آسانی چارچوب قانونی بردگی اقتصادی ای را فراهم کند که فروش آزادانه ی افراد از سر فقر و بیچارگی به این بردگی را ممکن می کند. بنابراین ما به چیزی بیش از یک دموکراسی سیاسی صرف نیاز داریم یعنی دموکراتیزاسیون حیات اجتماعی و اقتصادی. به طور خلاصه ما باید اعتراف کنیم که آنچه ما شکست در تحقق کامل اصل  اصیل (آزادی دموکراتیک) در نظر می گیریم شکستی است که ذاتا در خود این اصل وجود دارد . یادگیری این حرکت از اعوجاج یک مفهوم که به تحقق ناقص اش می انجامد به اعوجاج ماندگار در آن مفهوم گام بزرگی در تعلیم و تربیت سیاسی است.

ایدئولوژی حاکم تمام نیرویش را بسیج می کند که ما را از رسیدن به این نتیجه ی رادیکال باز بدارد. آنها شروع می کنند به گفتن اینکه آزادی سیاسی ،مسئولیت های خودش را می آورد ،که این آزادی هزینه دارد ،که ما هنوز آن قدر به بلوغ نرسیده ایم که  انتظار زیادی از دموکراسی داشته باشیم . به این ترتیب آنها ما را مقصر شکست مان معرفی می کنند : لذا به ما گفته می شود در یک جامعه ی آزاد همه ی ما سرمایه دارهایی هستیم که در زندگی مان سرمایه گذاری می کنیم و اگر می خواهیم موافق شویم تصمیم می گیریم که در اموزش بیشتر از تفریح خرج کنیم.

در سطح صریحا سیاسی تر  ،سیاست خارجی آمریکا یک استراتژی مفصل را تشریح می کند مبنی بر اینکه چطور  با اعمال هدایت مجدد یک قیام عمومی به محدوده ی سرمایه داری پارلمانتاریستی پذیرفته شده آن را کنترل کنیم یعنی همان طور که با موفقیت در آفریقای جنوبی پس از برافتادن رژیم آپارتاید ، در فیلیپین پس از سقوط مارکوس ، در اندونزی بعد از ساقط شدن سوکارنو و ….. انجام شد. دقیقا در این نقطه ی اتصال ،سیاست رادیکال رهایی بخش با بزرگترین چالش خود رو به روست : چطور امور را بعد از مرحله ی اولیه ی شور و شوق به پیش ببریم چگونه گام بعدی را بدون تسلیم شدن به وسوسه ی اقتدارگرایی برداریم. در یک کلام چطور می شود از ماندلا پیشتر رفت بدون اینکه موگابه شد.

شجاعت ناامید بودن در این نقطه بسیار مهم است.

 

*دبیر سابق انجمن اسلامی دانشکده فنی دانشگاه مازندرانimanehsani59@gmail.com

http://www.newstatesman.com/world-affairs/2015/07/slavoj-i-ek-greece-courage-hopelessness

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)