یائسگی،یک نگاه زیستی- فرهنگی

ترجمه مزدک دانشور و شیرین احمدنیا
یائسگی،یک نگاه زیستی- فرهنگی، لینت لیدی سیورت، انتشارات دانشگاه راتگرز، ۲۰۰۶

Lynnette Leidy Sievert , Menopause: A Biocultural Perspective, New Brunswick. NJ, 2006

کتاب «یائسگی یک نگاه زیستی- فرهنگی» به فهم ما از یائسگی در میان زنان (جنس ماده انسان) کمک مهمی می‌رساند می‌دانیم که همه زنان، معمولاً در دهه چهل یا پنجاه زندگی توقف قابلیت بارآوری (یا یائسگی) را تجربه می‌کنند.با آنکه قابلیت بارآوری در همه نخستیان ماده در سنین بالاتر کاهش می‌یابد امّا دوره ورود به یائسگی (یا پس بارآوری) در انسان به صورت استثنایی در میان پستانداران، تا ۳۰ الی ۴۰ سال بالاتر رفته است. این واقعیت، یائسگی را به یک مورد جالب برای انسان شناسان و زیست‌شناسان تکاملی تبدیل کرده است.

در حال حاضر زنانی که در دوره پسا بارآوری (یائسگی) به سر می‌برند چیزی بیش از ۱۵% جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. امروزه ما علل فیزیولوژیک و یا تقریبی یائسگی را می‌دانیم و می‌توانیم در رابطه با توجیهات تکاملی یا بنیادی یائسگی به بحث بپردازیم (که ]مثلاً[ از نقطه نظر پزشکی تأکید بر تعادل هورمونی است) اما از جهات دیگر ]بررسی[ اهمیت فاکتورهای فیزیولوژیکی و اجتماعی- فرهنگی در رابطه با زمان حادث شدن یائسگی نکته کلیدی این کتاب است.

و این کتاب بهترین تجانس ممکن را بین این رویکردها به یائسگی فراهم می‌آورد.
همان‌طور که نویسنده اشاره می‌کند یائسگی نه فقط یک تجربه زیستی ناشی از تخمک‌گذاری یا تغییرات برگشت‌ناپذیر هورمونی در محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- تخمدان، بلکه یک پدیده زیستی- فرهنگی است. در حقیقت اهمیت تعامل بین زیست و فرهنگ در زمان و تجربه فردی پدیده مونوپوز نکته کلیدی این کتاب جالب و خواندنی است.

این کتاب از هفت بخش (شامل مقدمه و مؤخره) تشکیل یافته است که با یک توضیح به محتوا از یائسگی آغاز و با تعاریف به روز پیش- در حین- و پس از یائسگی تکمیل می‌شود. پرفسور سیورت سپس به روشنی رویکردهای مختلف دانشمندانی را که در زمینه یائسگی کار کرده‌اند تبیین می‌کند. همچنین ایشان یک نمای عالی و پرمحتوا از پایه‌های زیستی یائسگی (شامل توضیح ریشه‌های فیزیولوژیک به قابل فهم‌ترین روش ممکن) به دست داده است. به علاوه توضیحات تکاملی نیز از ]اهمیت[ ظهور یائسگی به روشنی آورده شده است.

سناریوهای همساز برای توضیح تکامل یائسگی مانند فرضیه شناخته شده «مادر بزرگ بودن»[*] نیز بیان شده است. (طبق این نظریه که مادربزرگ‌های یائسه در نخستیان((hominid قابلیت بارآوری‌شان را با فراهم کردن مراقبت از «نوه‌هایشان» حفظ می‌کنند نه با تداوم زاد و ولد به وسیله خودشان!) علاوه بر آن سناریوهای خنثی نیز به بحث کشیده شده است که شامل نظریه «پلیوتروپی آشتی ناپذیر»[†] است که در رابطه با ویژگی‌هایی است که در دوران جوانی مفیدند ولی با افزایش سن خطرساز می‌شوند.

بخش بعدی کتاب بازخوانی بسیار خوبی از گذشته تحقیقات بر روی یائسگی را به دست می‌دهد. پژوهش‌های مهم انجام شده و روش تحقیق‌های آنان مانند پژوهش‌های آلن تریلور، براینس نوکارتن پاتریشیاکافرت و مارگارت لاک نیز در این بخش آمده است. مقایسه‌های میان- فرهنگی مارچو فلینت نیز شرح داده شده است.

روش تحقیق‌های متفاوت در زمینه مونوپوز. با نگاهی انتقاد آمیز مورد بحث قرار گرفته‌اند. به علاوه، سپورت مطالعات خویش را نیز که در امریکا، پاراگوئه، مکزیک و استرالیا به انجام رسیده است، معرفی می‌کند.
پرسش مهم از زمان حادث شدن یائسگی و بحث در رابطه با عامل تأثیر گذار سن در یائسگی بحث اصلی را در بخش چهارم تشکیل می‌دهند. همان‌طور که می‌دانیم زمان یائسگی به وسیله تعداد تخمک‌های موجود در تخمدان زنان در بدو تولد و همچنین به واسطه نسبت متوسط از دست رفتن فولیکول‌ها و تخمک‌ها در فرآیند آترسیا[‡](Atresia) یا دژنراسیون وابسته به سن، تعیین می‌شود.
سپورت به روشنی در رابطه با فاکتورهای تاثیرگذار در این فرایند شرح می‌دهد این عوامل عبارتند از: تغذیه دوران کودکی، بیماری‌ها، عوامل اقتصادی، اجتماعی، تفاوت‌های شهری، روستایی، مصرف نیکوتین (سیگار) و الکل، سابقه باروری و استفاده از هورمون‌های ضدبارداری.

او اطلاعات مربوط به تنوع جهانی در رابطه با سن یائسگی را ارائه داده است (البته به نظر نگارنده این قسمت زیاده از حد خلاصه شده است) و هر چند اطلاعات ۲۶ پژوهش برجسته عمدتاً در رابطه شمال و جنوب آمریکا و اروپا عرضه شده، داده‌های مربوط به دیگر نقاط جهان را شامل نشده است.

به اضافه نقض تخمک‌گذاری نابالغ((premature ovarian failure نیز مورد بحث واقع شده است که البته عمل نزاع است که این اتفاق یک فرآیند پاتولوژیک است یا یک واریاسیون طبیعی.
در ضمن، نویسنده کتاب بحث انتقادی‌ای را در رابطه با مشکلاتی که در تعیین سن مونوپوز وجود دارد انجام داده و همچنین نمای کلّی روش‌های کامپیوتری کردن سن میانگین یائسگی را به دست داده است.
بدیهی است که مانند گستره تفاوت‌ها در رابطه با سن یائسه شدن، طیف وسیعی از عوارض «سیر یائسگی» نیز وجود دارد. سیورت تعداد زیادی از نشانه‌های این عوارض مربوط به سر یائسگی و همچنین اهمیت آن بر کیفیت زندگی یک زن یائسه را بررسی کرده است. نشانه‌های بدنی و فیزیکی[§] شرح داده شده و مقایسه‌ای بین جمعیت‌های متفاوت نیز صورت گرفته است و در پایان نتایج بسیار جالبی که تحقیقات سیورت در پاراگوئه به دست آمده است.

عمومی‌ترین نشانه یائسگی، گُر گرفتگی است که تجربه مشترک اکثر زنان یائسه بوده است. سیورت تمامی بخش بعدی را به این موضوع اختصاص داده است. تعامل پیچیده بین محیط طبیعی و اجتماعی- فرهنگی در کنار نتایج زیست شناختی در زمینه گُر گرفتگی به صورت مبسوط مورد بحث قرار گرفته است. تعداد زیادی از پژوهش‌های ]مرتبط[ ذکر شده و همه گیرشناسی (اپیدمیولوژی) گُرگرفتگی شرح داده شده است. نتایج کار نویسنده در مکزیک در این بخش آمده است. در این بخش به مشکل اصلی در رابطه با تحقیقات مربوط به گُرگرفتگی نیز پرداخته می‌شود که مربوط به تفاوت‌ها در نامگذاری این پدیده به وسیله دانشمندان مختلف است.

به علاوه ضرایب همبسته متعددی چون آب و هوا تغذیه نیکوتین و سوء مصرف الکل پایگاه اجتماعی- اقتصادی، اخلاقیات و تجربیات پر تنش زندگی به صورت انتقادی آورده و مورد مداقه قرار گرفته است. همین‌طور در کیفیت زندگی زنان یائسه‌ای که تحت شیمی درمانی یا برداشتن رحم هستند نیز بحث صورت گرفته است.

در بخش پایانی سیورت به پیشرفت‌های اخیر و رشد تکنولوژی می‌پردازد که شامل باروری‌های مصنوعی منجر به زایمان‌های پس از یائسگی نیز می‌شود.
در پایان نگارنده این نقد، کتاب را به قویاً نه تنها به محققان بلکه به دانشجویان و یا خوانندگان غیردانشگاهی که علاقه‌مند به این بخش از تاریخ زندگی زنان هستند توصیه می‌کنم.
کتابی قابل فهم که آشنایی خوبی را با بسیاری از واقعیت‌های متفاوت یائسگی فراهم می‌کند در نتیجه آن را برای درس دادن در تمامی سطوح برای دانشجویان از رشته‌های مختلف نه فقط انسان‌شناسی که زیست‌شناسی، پزشکی و روانشناسی، پیشنهاد می‌دهم.

بیش از آن، این کتاب مباحثه قوی‌ای را برای کار در زمینه تحقیقات بین رشته‌ای مرتبط با یائسگی پی‌ریزی می‌کند. ] باید بدانیم که[ تحقیقات مربوط به یائسگی نباید اختصاصاً از دیدگاه پزشکی روانشناسی یا انسان‌شناسی، استوار شود بلکه اگر می‌خواهیم پیچیدگی‌های پدیده یائسگی را با همه ابعادش بشناسیم نه تنها باید پایه‌های زیستی آن را به حساب بیاوریم که تأثیر فرهنگ را نیز نبایست نادیده بگیریم. ]و خوشبختانه[مؤلف این کتاب ویژگی‌های مذکور را در این کتاب برجسته گردهم آورده است.

Grandmother hypothesis
– این تئوری بر مبنای تأثیر یک ژن بر ویژگی‌های متفاوت و مختلف بنا شده است. مثلاً تستوسترون. که قابلیت بارآوری مردان را افزایش می‌دهد ولی در سنین بالاتر خطر سرطان پروستات را هم بالا می‌برد.antagonistic pleiotropy
۹۹% تخمک‌ها در این روند از بین می‌روند و فقط یک درصد از آنها شامل تخمکذاری می‌شوند.
– فیزیکی را در اینجا می‌توان «ملموس» نیز معنا کرد.