نمایشگاه

بیست و هشتمین نمایشگاه کتاب تهران به عنوان بزرگترین رخداد فرهنگی ایران با شعار«خواندن، گفت و گو با جهان» از ۱۵ اردیبهشت ماه در محل مصلای تهران آغاز به کار کرد. این بزرگترین رخداد فرهنگی، هر ساله سیل مشتاقان به کتاب را از اقصی نقاط کشور روانه مصلای تهران می­کند تا به مدت ده روز در فضایی آکنده از بوی کتاب تازه ­های نشر را نظاره­ گر باشند.

نمایشگاه کتاب در اردیبهشت ماه یکی از رویدادهای عمومی کشور به شمار می­رود. رویدادی که نمایشگاه کتاب را در طول سال به مکانی بیش از محلی برای عرضه و فروش محصولات فرهنگی تبدیل ساخته است. این نمایشگاه عرصه رقابت تعداد زیادی از موسسات دولتی، ناشران، نویسندگان، روشنفکران و افراد بی­شمار بازدیدکنندگانی است که به دلایل مختلف، مشتاقانه به سوی آن می­ شتابند. از این رو منحصر به فرد بودن موضوع نمایشگاه، آن را به فضایی عمومی تبدیل کرده است.

نمایشگاه سالانه کتاب تهران تاکنون در دو مکان برگزار شده است. این نمایشگاه در دو دهه نخست در مجموعه نمایشگاه بین ­المللی تهران همراه با نمایشگاه مطبوعات برگزار می­شد و با محبوبیت و اقبال عمومی همراه بود. اما در دهه سوم بر اثر سخت شدن فعالیت ناشران مستقل، بحران اقتصادی و ممیزی رو به تزاید تا حدودی جنب و جوش و شور و هیجان خود را از دست داد. اما به رغم این دشواری­ها جایگاه خود را به عنوان یک فضای عمومی پر اهمیت حفظ کرد.

در این فضای عمومی ناشران و نویسندگان و مردم امکان ملاقات مستقیم می ­یابند. همچنین نمایشگاه برای نویسندگان و ناشران کوچک­تر و محلی که به مخاطبان و شبکه­ های ارتباطی دسترسی کمتری دارند، از اهمیت فراوانی برخوردار است. همین موضوع در مورد نویسندگان و ناشران استان­ هایی که زبان رایج آنها فارسی نیست، مصداق دارد. ناشران خارجی نیز از کشورهای لبنان، مصر و ترکیه گرفته تا ناشران کشورهای اروپایی در این نمایشگاه شرکت دارند؛ به طوری که در سال­های اخیر ناشران برخی کشورهای آسیای میانه از جمله تاجیکستان، ارمنستان، آذربایجان و به خصوص افغانستان در غرفه­ های خود از محبوبیت خاصی برخوردار بوده­اند.

با این حال نمایشگاه کتاب تهران به عنوان فضایی عمومی، بازتاب بسیار جذابی از تنافض­ های اجتماعی- سیاسی جامعه ایرانی بوده است. مکان پیشین نمایشگاه کتاب در محل دایمی نمایشگاه بین­ المللی با فضای سبز پیرامونی آن، بیشتر به پارک شباهت داشت؛ به­طوری که جو تفریحی و سرخوشانه حاکم بر نمایشگاه و رفت و آمد پسران و دختران جوان و ازدحام مردم و خانواده­ ها تداعی یک مکان تفریحی بود که در کنار آن علاوه بر خرید کتاب نوعی پیک نیک برای خانواده ­ها و گروه ­های همسان به­ شمار می­رفت.

در حقیقت ویژگی منحصر به فرد نمایشگاه بین­ المللی کتاب تهران در شمال شهر و وسعت و فضای سبز آن بود که مردم را با هر پس زمینه فکری و موقعیت اجتماعی، آزادانه در هم می­آمیخت و یک نسخه ایرانی فضای عمومی را پیش رو قرار می­داد. در این فضا، دیدن طلبه­های جوان از حوزه­های علمیه شانه به شانه نوجوانانی که طبق مد روز لباس پوشیده­ و کتاب­های خریداری شده را در دست داشتند؛ بچه­ هایی که دست در دست پدر و مادر خویش کتاب­های ویژه کودکان را خریداری و با شوق به آن نگاه می­کردند؛ میانسالانی که کتاب­ های مورد نیاز خود را پس از جستجو در میان غرفه ناشران خریداری کرده­ بودند؛ دانشجویان و روشنفکرانی که از استان­های مختلف و حتی افرادی از کشورهای همسایه به ویژه افغانستان و آذربایجان و عراق برای خرید کتاب­هایی با تخفیف طی طریق کرده بودند و برخی خانواده ­ها که هم برای خرید کتاب و هم برای پیک نیک در فضای سبز مجاور سالن­ها جاخوش کرده بودند، دیده می­شد. در حقیقت در این فضای عمومی مردمی از هر طبقه و سن و با هر قومیت و جنس و با هر گرایش سیاسی با یکدیگر در آمیخته و بحث می­کردند، غذا می­خوردند، می­ آشامیدند و طی ده روز در محیطی پر از بوی کتاب، گفتگو و تفریح می­کردند و کتاب می­خریدند.

اما مصلا مکانی وسیع­تر و مرکب از فضاهایی باز و سالن­هایی سرپوشیده است و فضای تفرجگاهی نمایشگاه بین­المللی را ندارد؛ از این رو شبستان بزرگ و سالن­های داخلی و فضاهای سرپوشیده و موقت، عرصه جمعیت و خریدارانی می­شود که گاه بیهوده و گاه برای خرید کتاب به این سو و آن سو می­روند.  جدا­سازی چند ساله نمایشگاه مطبوعات از نمایشگاه کتاب و طراحی فشرده غرفه­ ها جای بحث و گفتگو را بسته و تقلیل چشمگیر تعاملات فرهنگی را باعث شده است.

در این چند ساله با ورود به نمایشگاه کتاب در محل مصلا با خیل جمعیت شتابانی روبرو می­شویم که باید ابتدا از بازارچه­ای گذر کنند که محصولات و مواد فرهنگی، کامپیوتری و تغذیه­ای عرضه می­گردد. آنگاه با ورود به شبستان و غرفه­های به­هم فشرده، جستجو برای یافتن ناشر و انتخاب و خرید کتاب را آغاز کند. در سالن­های سرپوشیده و موقت دیگر به دنبال کتابهای کودکان یا دانشگاهی بگردد و یا همراه با خیل دانش­آموزانی که به نمایشگاه آمده­اند در سالن­­های سرپوشیده فروش کتابهای کنکور به دنبال کتابهای تست کنکور باشد.

از این روست که نمایشگاه کتاب اکنون دیگر یک محیط باز گفتگو و یک فضای عمومی برای بحث آزاد  و طرح عقاید مخالف و تنویر افکار و حتی مکانی به عنوان پیک­نیک برای خانواده­ها نیست؛ بلکه تنها فضایی برای یک داد و ستد ده روزه برای بازار نیمه جان نشر و مکانی برای غرفه­گردی کتاب در مصلای تهران است.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)

این یک مطلب قدیمی است و اکنون بایگانی شده است. ممکن است تصاویر این مطلب به دلیل قوانین مرتبط با کپی رایت حذف شده باشند. اگر فکر می‌کنید که تصاویر این مطلب ناقض کپی رایت نیست و می‌خواهید توسط زمانه بازیابی شوند، لطفاً به ما ایمیل بزنید. به آدرس: tribune@radiozamaneh.com