مبارزات مدنی ونظریه درگیری بدون خشونت (بخش اول – جنگ یا صلح؟)

هنر اصلی در این مبارزه سترگ این است که همه تلاشمان را بکنیم برای اینکه تا حد ممکن  نگذاریم  حتی  یک قطره خون  چه حق باشد  چه ناحق ، بر زمین ریخته شود .

جنگ یا صلح ؟

      وقتی در جامعه نیروئی حاکم است که به هر دلیلی حاضر نمیشود از روش حکومت خود دست بردارد و عده ای نیز هستند که با روشهای آن نیروی حاکم مخالفند ولی بدون درگیری نمیتوانند او را از ادامه راهش باز دارند ، چه راهی برای خروج از این بن بست وجود دارد ؟ یا به عبارت دیگر وقتی تمام راههای معقول و دمکراتیک قانونی برای عوض کردن سیاستهای نامطلوب حاکمان یا یک قانون و روش نا عادلانه درجامعه بسته شده است ، چه باید کرد ؟

      تا قرن بیستم میلادی و پایان دومین جنگ جهانی در اواخر نیمه اول آن قرن ، جواب چنین مفروضاتی بسیار روشن بود. چون به نظر میرسید فقط یک راه شناخته شده برای حل این چنین بن بستی وجود دارد و آن چیزی نبود جزاستفاده از” قهر انقلابی” . همان روشی که هردو انقلاب مشهور اروپائی یعنی انقلاب کبیر فرانسه و انقلاب بلشویکی روسیه نیز با استفاده از آن قدرتهای حاکم زمانشان را مغلوب ساخته، به زیر کشیدند .

     این روش قهر انقلابی سابقه بسیار طولانی دارد . قیام مشهور اسپارتاکوس برده رومی بر علیه نظام سلطه گر و ددمنش روم باستان و شکستها و کامیابیهای او همواره الگوی مبارزان به جان آمده از بیداد ستمگران بی مهار در طول بیش از بیست قرن پس از آن واقعه بوده است و شمشیر قدرتمندی که اسپارتاکوس از آن ماهرانه برای نابودی اربابان زورگوی برده دار استفاده کرد تبدیل به نماد اصلی انقلابیگری در طول قرون متمادی شد .

     بر عکس آن ، یعنی مبارزه غیر خشن و بدون استفاده از شمشیر اگر نگوئیم اصلا سابقه ندارد ولی به جرات میتوانیم بگوئیم که بسیار نادر است و حداقل در طول تاریخ مکتوب به ندرت اتفاق افتاده .در انجیل کتاب مقدس مسیحیان میخوانیم ؛ شبی که ماموران و سربازان یهودی برای دستگیر کردن عیسی و محاکمه اش به جرم کفرگوئی، او و حواریونش را در باغ جتسیمانی اورشلیم محاصره کردند، پطرس مقدس یا همان سنت پیتر  که بعدها بنیانگذار کلیسای مشهور و مقتدر روم شد شمشیر از نیام کشید و با ماموران کاهن اعظم یهودی به مبارزه پرداخت و حتی یکی را هم زخمی کرد. اما ناگهان عیسی فریا د برآورد وبه او دستور داد که شمشیر را غلاف کند. عیسی خطاب به او گفت که هرکس شمشیر بکشد با شمشیر نیز کشته خواهد شد .

      اما به ظاهر در طی قرون متمادی برای بسیاری از انقلابیون دنیا در مبارزه با بیدادگری روش شمشیر افراشتن اسپارتاکوسی بسیار جذابتر و پرکششتر بوده است تا روشهای غیر خشن و بدون خونریزی . همچنان که هردو انقلاب بزرگ روش قهر انقلابی را برگزیدند ، سایر حرکتهای سیاسی و اجتماعی در فاصله آنها نیز خشونت انقلابی را ترجیح دادند تا تمام بنیانهای حاکم را بسوزانند . البته آتش که روشن میشد تر و خشک را با هم به کام خود میکشید و نه از تاک نشان میماند و نه از تاکنشان . گویا همه بنی بشر با یکدیگر در مورد اجرای این قانون به توافق رسیده بودند که : ” جان در مقابل جان ، چشم در مقابل چشم ، دندان به عوض دندان ، دست در مقابل دست ، پا در مقابل پا ، داغ به عوض داغ ، زخم به عوض زخم و ضرب به عوض ضرب .” و هیچکس نمیخواست بداند منظور از این قانون نوشته شده در تورات موسی چه بوده است و چرا قرنها پس از آن در انجیل عیسی آمده است که : “اگر کسی به تو زور گوید با او مقاومت نکن  ، حتی اگر به گونه راست تو سیلی زند گونه دیگرت را نیز پیش ببر تا به آن نیز سیلی بزند .”

     اما روزگار چنان هم نماند . پس از جنگ جهانی دوم یک روش انقلابی دیگر نیز به مرور مطرح و پایش به صحنه جنبشهای حق طلبانه دنیا باز شد و به تدریج به عنوان یک روش جدی مبارزه مردمی رسمیت یافت . این روش که از بُعد نظری سابقه اش به ایام انقلاب فرانسه وحتی پیش از آن بر میگشت ، دردهه ۵۰ قرن بیستم از شکل یک نظریه خشک و خالی خارج شد و  در ۳ حرکت بسیار بزرگ در ۳ نقطه کاملا متفاوت و بسیار بحرانی و بی اندازه پر اهمیت جهان چنان باقدرت و خردمندانه عمل کرد که همگان و حتی مدافعان خشونت را به شگفتی و تحسین واداشت .

     این روش که نخستین باربطور جدی در طی مبارزات مدنی برای استقلال هندوستان از بریتانیا به رهبری مهاتما گاندی ، از جنبه صرفا تئوریک خارج شد وبه بوته آزمایش عملی درآمد ، در زبان فارسی “مبارزه بی خشونت “یا ” مقاومت صلح آمیز” نامیده میشود و گاهی نیز به نام انواع متداول آن یعنی  “مبارزه منفی ”  و ” نافرمانی مدنی  ” خطاب میگردد . در این نوع مبارزه از یک اصل ساده پیروی میشود و آن این است که: ” با دشمنان خود مانند دوستانتان رفتار کنید . ”  ، البته این یک شعار استراتژیک ساده است که به خوبی برای همه قابل درک است ، ولی هرگز اجرای آن توسط همه آسان نیست .

      در مقاومت صلح آمیز هرگونه برخورد خشونت آمیز حتی با نیروهائی که علیه مقاومتگران دست به اسلحه میبرند یا آنها را به زندان می اندازند و تبعیدشان میکنند ، نهی میشود و پرهیز از خشونت به عنوان سلاح اصلی در مبارزه حق طلبانه مورد تاکید جدی قرار میگیرد . استفاده از این روش ساده که از  فلسفه بسیار عمیقی سرچشمه میگیرد واز بنیان فکری مستحکمی برخوردار است ، در سه حرکت بزرگ یاد شده موجب آزادی گروه بسیار بزرگی از مردم ستمدیده دنیا شد .

     نهضت ” ساتیا گراها ” گاندی  در هند ،نهضت ” برابری مدنی ” مارتین لوتر کینگ در ایالات متحده آمریکا و نهضت ” ضد آپارتاید ” حزب کنگره ملی آفریقای جنوبی به رهبری نلسون ماندلا ، هر سه با استفاده از روشهای مبارزه بی خشونت به خواسته های بر حق خود رسیدند و دشمنان بسیار قدرتمند و به ظاهر مستحکم خود را شکست دادند . ویژگی مشترک دیگرهر سه حرکت عظیم ذکرشده این بود که پس از به نتیجه رسیدن و پیروزی هیچکس مجازات نشد و انتقام گیری از ستمگران که یک خصلت عمده انقلابی شمرده میشود در این سه جنبش بزرگ مدنی نمود بارزی  نداشت .

(ادامه  دارد – قسمت دوم را بخوانید)

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)