وضعیت آب ایران؛ مشابه شمال آفریقا!

علی جلالی

 

سالهاست که کشور با کمبود بارش و باران دست به گریبان بوده و در مقاطع مختلفی به دلیل افزایش هدر رفت آب در کشور هشدارهایی هم از سوی مسئولان داده شده و در برخی موارد هم نهایتاً اقدام مؤثر و پیشگیرانه مسئولان، قطع آب مصرف کنندگان شهری بوده است. این در حالیست که مصرف شهری کشور چیزی کمتر از ۱۰درصد مصرف آب بوده و نزدیک به ۹۰درصد آب در بخش مربوط به صنایع و کشاورزی مورد استفاده و بخش اعظمی از آن نیز به دلیل سنتی بودن سیستم های آبیاری به هدر می رود.

ین روزها اما، صداهایی که از کمبود آب به گوش می رسد، جدی تر از آن است که پیش از این شنیده می شد. صحبت هایی از پیش بینی مراکز معتبر علمی در خصوص بروز یک دوره طولانی مدت خشک سالی در ایران، آنهم در کنار اصراف شهرنشینان و هدر رفت آب در مزارع به دلیل نبود تکنولوژی روز و همچنین جای خالی مدیریت صحیح آب در سطح ملی، کار را به جایی رسانده که به گفته یک عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، وضعیت ایران شبیه به شمال آفریقا خواهد شد و به زودی کشاورزی ایران نیز در بخش بزرگی روبه نابودی خواهد گذاشت.

 

اما این همه ماجرا نیست، چرا که در سال های گذشته صحبت از واردات آب از کشورهای همسایه مطرح شد. امری که به گفته برخی صاحبنظران، در مقابل هدر رفت آب به دلیل نبود تکنولوژی و مدیریت در بخش کشاورزی و همچنین عدم احساس مسئولیت از سوی شهروندان در مصرف آب، امری بیهوده و مشکل ساز خواهد بود. چرا که واردات آب کشور را به دلیل احساس نیاز به یک کالای اساسی به دیگر کشورها وابسته کرده و از بسیاری موارد مشکل ساز خواهد بود. ضمن اینکه در صورت اجرا هم این امر بی شک پردوام نبوده و به شکل مقطعی مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

 

واردات آب را جدی بگیریم

روز گذشته خبرگزاری جمهوری اسلامی، در مطلبی با عنوان “واردات آب را جدی بگیریم” به نقل از محمدرضا بهزادیان رییس اسبق اتاق بازرگانی تهران، نوشت: “پیش بینی ناسا مبنی بر ورود ایران به دوره ۳۰ساله خشکسالی واقعیتی است که مسوولان امر نباید آن را نادیده بگیرند.”

به نوشته ایرنا، وی در خصوص واردات آب به کشور گفت: “واردات آب ذهنیتی است که سال ها قبل باید به آن پرداخته می شد، اما این مساله مغفول ماند. طبق اعلام ناسا ایران وارد یک دوره ۱۰ساله خشکسالی می شود که در پایان ۹۰سال اول کشاورزی باقی نخواهد ماند و به احتمال زیاد نیز احتمال وقوع آن وجود دارد.”

بهزادیان همچنین تصریح کرد: “ما باید به دنبال توسعه پایدار برویم و برای تحقق آن یا باید کشاورزی قطره یی را ترویج داده و صرفه جویی آب در کشاورزی را نهادینه کنیم یا اینکه باید به واردات آب بپردازیم. سال ها قبل مساله واردات آب طرح شد و در این خصوص ˈانجیوˈ NGO تشکیل و با شرکت های مهندسی آب نیز صحبت هایی شد و با تشکیل هیاتی مذاکراتی نیز با ˈامامعلی رحمانفˈ رییس جمهوری تاجیکستان برای واردات آب از این کشور با توجه به اینکه جنوب این کشور یکی از پرآب ترین مناطق دنیاست، انجام شد.”

 

در صورت اقدام، شرق ایران سیراب می شود

رییس اسبق اتاق بازرگانی تهران با اشاره به نتایج مذاکرات با رییس جمهوری تاجیکستان، خاطرنشان کرد: “رحمانف اعلام آمادگی کرد که سالیانه میلیاردها مترمکعب آب به کشور ما صادر کند که با این اقدام استان های شرقی کشور سیراب می شود حتی اضافه نیز می ماند که می توانستیم به حاشیه جنوبی منتقل کنیم. در زمینه اجرایی شدن واردات آب کارهای مطالعاتی انجام و قرار شد که با خط لوله ۱۰۰۰کیلومتری آب را از جنوب تاجیکستان به خراسان منتقل کنیم و از این طریق آب مورد نیاز برای امور صنعتی، فرآوری سنگ آهن جنوب خراسان و کشاورزی خراسان و کرمان تامین شود.”

بهزادیان تاکید کرد: “واردات آب می توانست جهش اقتصادی بزرگی برای کشور باشد که در این صورت کشاورزی ایران و دشت های خشک شده می توانست حاصلخیز شود. ایران می توانست با واردات آب، گاز را با قیمت بین المللی به تاجیکستان بفروشد و با این رویه در صورت بسته شدن آب ما نیز می توانستیم گاز را قطع کنیم. اگر قرار باشد وارد دوره خشکسالی شویم باید فکر ۱۰سال آینده را کنیم و برای بقای کشور و مردم باید تدابیر لازم را بیندیشیم و با اتخاذ تصمیم درست چاره کار را پیدا کنیم.”

 

شرایط برای واردات آب فراهم نیست

این در حالیست که پیش از این در تاریخ ۲۳مرداد ماه گذشته وزیر نیرو بحث واردات آب از خارج را فقط در حد یک ایده خوانده و مدیریت صحیح را راهکار مناسب تری در برابر واردات آب دانسته بود.

به نوشته ایرنا وزیر نیرو در این مورد اعلام کرد که موضوع واردات آب از کشورهای همسایه هنوز در حد یک ایده است و در صورت مدیریت صحیح مصرف آب در کشور، نیازی به این کار نخواهد بود.

به نوشته این خبرگزاری، حمید چیت چیان در گفت و گویی در مهاباد افزود: “شرایط کنونی کشور در حال حاضر نیز به گونه ای نیست که بتوان موضوع واردات آب را عملیاتی کرد.”

وزیر نیرو که همراه با هیاتی برای بازدید از طرح های در دست اجرا بویژه در حوزه آب در استان آذربایجان غربی به سر می برد، خاطرنشان کرد: “در چنین شرایطی، مشترکان آب بویژه در شهرهایی که در برخی فصول سال دارای تنش آبی هستند باید مراقبت بیشتری در مصرف آب کنند زیرا عدم مصرف بی رویه آنها موجب قطع جریان آب مشترکان دیگر می شود.”

وی ضمن گله از مصرف بی رویه و عدم توجه مردم به رعایت انصاف و صرفه جویی گفت: “قطع جریان آب مشترکان پرمصرف که به هشدارها و تذکرات مسوولان در زمینه صرفه جویی در مصرف آب توجهی نمی کنند هم اکنون در تهران آغاز شده است.”

چیت چیان یادآور شد: “این منطق که برخی مشترکان اعلام می کنند هزینه آب مصرفی را حتی اگر بی رویه هم مصرف کنند می پردازند منطق درستی نیست و نمی تواند دلیلی برای عدم صرفه جویی باشد. بهای آبی که مشترکان آب در شهرها هم اکنون پرداخت می کنند بسیار ناچیز بوده و تنها یک سوم از هزینه واقعی آب است.”

وی همچنین افزود: “عموم مردم باید کمبود شدید منابع آب در کشور را جدی گرفته و برای ایجاد تعادل در مصرف و منابع به عنوان تنها راه باقی مانده اقدام به صرفه جویی کنند. مصرف آب شرب در ایران ۲۵۰لیتر است درحالی که در کشورهای توسعه یافته این میزان ۱۵۹لیتر است.”

وی با بیان اینکه مدیریت مصرف آب تنها به بخش خانگی محدود نمی شود اضافه کرد: “مدیریت در مصرف آب باید در بخش های صنعتی و کشاورزی نیز مورد توجه ویژه قرار گیرد.”

 

مصرف ۹۲درصد آب در بخش کشاورزی

وزیر نیرو با بیان اینکه ۹۲درصد از منابع آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود افزود: “با اصلاح فرهنگ مصرف در بین کشاورزان و برخی رویه های کشاورزی از جمله تبدیل آبیاری سنتی به آبیاری تحت فشار می توان علاوه بر صرفه جویی در مصرف آب بازدهی بیشتری داشت. راندمان آبیاری کشاورزی هم اکنون در کشور ۳۳درصد است در حالی که با پیاده کردن سیستم های آبیاری نوین و تحت فشار این میزان را می توان به دو برابر افزایش داد.”

وی یادآور شد: “با وجود کاهش ۹درصدی بارش در سال زراعی جاری نسبت به سال های گذشته میزان روان آبها در رودخانه های کشور ۴۸درصد کاهش پیدا کرده است.”

چیت چیان با تاکید بر مدیریت منابع آب با استفاده از طرح های جدید اضافه کرد: “باید با مدیریت و برنامه ریزی لازم تدابیری اندیشیده شود که حتی کمبود آب و کاهش نزولات آسمانی نیز موجب نشود تا زندگی مردم دچار اختلال شده و یا فعالیت های اقتصادی و کشاورزی دچار رکود شود.”

 

واردات آب برای کشاورزی توجیه ندارد

در روز سه‌شنبه ۲۸مرداد نیز مدیر عامل شرکت مدیریت منابع آب ایران با تاکید بر این که واردات آب برای کشاورزی توجیه ندارد، گفت: “باید از لحاظ پدافندی نیز به مقوله واردات آب نگاه کنیم.”

محمد حاج‌رسولی‌ها در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران، در مورد احتمال انجام واردات آب توسط وزارت نیرو با توجه به درخواست برخی نمایندگان مجلس برای این امر گفت: “بهتر است اجازه ندهیم آب مجازی‌مان به هدر رود؛ واردات آب برای کشاورزی توجیه ندارد ولی برای شرب شاید بتوان این کار را انجام داد.”

وی در مورد این که با واردات آب کشور وابسته خواهد شد،‌گفت: “باید به صورت پدافندی نیز به موضوع نگاه کنیم و همه ابعاد را بسنجیم.”

به نوشته ایسنا، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران در پاسخ به این پرسش که مشکل بحران آب کشور با واردات آب حل می‌شود یا مدیریت آب، گفت: “قطعا اثراتی که در مدیریت آب است در واردات نیست.”

بنابراین گزارش، برخی نمایندگان مجلس در حال حاضر به وزارت نیرو برای واردات آب فشار می‌آورند و در برخی موارد خواهان تامین آب کشاورزی به هر قیمتی از جمله واردات هستند. این درحالی است که وزیر نیرو چندی پیش در گفت‌وگو با ایسنا از آغاز مذاکرات برای واردات آب به کشور خبر داده بود.

 

برداشت اضافی کشاورزان از چاه ها

اما یک عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز روز گذشته در گفت و گویی با ایسنا، ضمن هشدار شدید در خصوص کمبود آب از شدیدتر شدن بحران آب در پی برداشت اضافه آب از سوی کشاورزان خبر داد.

بنابر این گزارش، بهاءالدین نجفی در این مورد به خبرگزاری دانشجویان ایران گفت: “مصرف آب در بخش کشاورزی در قیاس با سایر بخش‌های اقتصادی همچون صنعت، بسیار بیشتر است؛ به طوری که بیش از ۹۲درصد از آب کل کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که می‌توان گفت استفاده از تکنولوژی‌های نوین آبیاری و مشارکت دادن کشاورزان برای مقابله با این بحران موثر است.”

این کارشناس با اشاره به بحران شدید آب در کشور گفت: “استفاده از روش‌های جدید آبیاری مانند آبیاری تحت فشار می‌تواند تاثیر زیادی در مقابله با بحران آب داشته باشد.”

وی افزود: “تنها مشکلی که در بخش کشاورزی داریم مساله راندمان آبیاری نیست بلکه مساله اصلی اضافه برداشت است چراکه در این بخش کشاورزان با حفر چاه‌هایی اقدام به برداشت اضافی آب کرده‌اند که این مساله بحران آب را شدیدتر کرده است.”

 

لزوم به کارگیری تکنولوژی

نجفی با بیان اینکه بخش اعظم این بحران از طریق بکارگیری تکنولوژی‌های پیشرفته قابل حل است، اظهار کرد: “باید با فرهنگ‌سازی و مشارکت دادن کشاورزان در راستای صرفه‌جویی از طریق رسانه‌ها عملی شود؛ به گونه‌ای که کشاورزان صرفه‌جویی در آب را لزوم اساسی کار خود تلقی کنند.”

عضو هیات علمی دانشگاه شیراز تمایل کاشت محصولات پر آب را از سوی کشاورزان بسیار بالا عنوان کرد و گفت: “باید اقداماتی در راستای تغییر الگوی کشت و افزایش شناخت کشاورز از نیاز محصول کشت شده صورت بگیرد.”

نجفی آبیاری تحت فشار، مشارکت دادن کشاورزان و آگاهی دادن به کشاورزان را از اصول اصلی در افزایش بهره‌وری آب در بخش کشاورزی عنوان و اظهار کرد: “در این زمینه باید نظارت‌های بیشتری از مسئولان برای چگونگی مصرف آب صورت بگیرد.”

وی ادامه داد: “باید بخشی از زمین‌های کشاورزی به منظور افزایش بهره‌وری آب، بلا کشت بماند یا با استفاده از تکنولوژی‌های جدید عملکرد در هکتار را افزایش دهیم.”

 

هدر رفتن بیش از ۳۰درصد آب

عضو هیات علمی دانشگاه شیراز با بیان اینکه ایران با توجه به استانداردهای جهانی به ازای هر متر مکعب بازده پایینی دارد، گفت: “باید بتوان با ایجاد تمهیداتی بهره‌وری آْب را افزایش و نیاز به واردات را کاهش داد.”

به گزارش ایسنا، در حالی که بحران آبی در ایران به ویژه در بخش کشاورزی که یکی از مصرف‌کنندگان عمده آب محسوب می‌شود بسیار جدی است، آمارها حاکی از هدر رفتن بیش از ۳۰درصد آب در این بخش است. بخش کشاورزی ایران بیش از ۹۰درصد آب کشور را مصرف می‌کند که این میزان مصرف در این بخش ۲۲درصد بیشتر از متوسط مصرف جهانی آب در بخش کشاورزی است و طبق گزارش سازمان خواربار جهانی (فائو) راندمان آبیاری کشاورزی در ایران که طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی ۴۰درصد است، از کشورهای مشابه خود از نظر اقلیمی، اجتماعی و اقتصادی از قبیل هند، چین، مصر، سوریه، پاکستان، عربستان، ترکیه و حتی لیبی هم کمتر است که این شرایط بحران کم‌آبی را برای کشور رقم زده است.

به نوشته این گزارش، بحران خشکسالی در ایران را نمی‌توان تنها به دلیل کاهش بارندگی دانست چراکه در این بین ضعف مدیریت آب در بخش کشاورزی به شدت احساس می‌شود چراکه طی سال های اخیر بسیاری از چاه‌های بدون اخذ مجوز ایجاد شده‌اند و قوانین بازدارنده‌ای برای مقابله با این امر وجود نداشته و اکنون هم برخی مقامات تحت عنوان “حفظ مصالح کشاورزان” مانع این امر در استان‌ها می‌شوند.

 

وضعیتی مشابه شمال افریقا

خبرگزاری کار ایران هم در مطلبی با عنوان ” وضعیتی مشابه شمال افریقا داریم” به نقل از یک عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نوشت:”شرایط آب بحرانی‌تر از آن است که به اطلاع مردم می‌رسد.”

به گزارش این خبرگزاری، شرایط آب کشور ما در چند سال پیش مثل شرق حوزه مدیترانه بود اما اکنون به جایی رسیدیم که شرایطی همچون شمال آفریقا داریم و بحران هر روز بیش از روز گذشته خودش را نشان می‌دهد.”

ایلنا در گزارش خود به نقل از روبرت بگلریان، نماینده مسیحیان و ارامنه جنوب ایران در خصوص اوضاع کم آبی در کشور و تدابیر لازم برای مقابله با آن نوشت: “واقعیت این است که باید بحث مدیریت مصرف و توزیع آب را هرچه سریع‌تر و با حداکثر امکانات شروع کرده و جدی بگیریم و تنها دائما بحث فرهنگسازی را فریاد نزنیم.”

 

کاهش مصرف به هر شکلی

بگلریان تصریح کرد: “باید با توجه به قوانین و مقررات و ایجاد انگیزه‌های اقتصادی شرایط آب کشور را به طور مشخص و واضح به مردم توضیح دهیم و با اجماع نظر کار عملیاتی را برای خروج از بحران آب آغاز کنیم.”

وی با اشاره به اینکه فرهنگسازی مصرف آب نیاز به زمان دارد و در حال حاضر ما این زمان را در اختیار نداریم، تاکید کرد: “مهم‌ترین کاری که باید انجام دهیم این است که باید بهره وری را بالا ببریم و منابع را به سمت زیرساخت‌های بخش آب سوق دهیم.”

این عضو کمیسیون انرژی با بیان اینکه باید میزان مصرف را به هر روشی که امکان پذیر است پایین بیاوریم، اظهار داشت: “در حال حاضر میانگین مصرف آب در کشور ما بالا‌تر از مصرف جهانی است و گفته می‌شود که باید نصف شود اما این مسئله در شرایطی است که میزان بارندگی در کشور ما یک سوم میانگین جهانی است لذا نصف شدن مصرف نیز کارساز نبوده و نمی‌تواند ما را به نرم جهانی ذخیره و مصرف آب نزدیک کند.”

وی با تاکید بر اینکه اکنون باید سوء مدیریت و عدم نگاه‌های بلند مدت به بخش آب را جبران کنیم، یادآور شد: “سال هاست که تکرار می‌شود جنگ آینده بر سر آب است و این واقعیتی انکار ناپذیر است لذا باید مدیریت‌ها را جدی‌تر اعمال کرده و وارد فاز برنامه ریزی و هر کاری لازم است انجام دهیم.”

 

واردات، راه حل کوتاه مدت است

بگلریان در خصوص واردات آب نیز توضیح داد: “ممکن است شرایطی پیش آید واوضاع آنقدر بحرانی شود و راهی غیر از آن نداشته باشیم که دولت تصمیم به واردات آب بگیرد اما این مقوله نیز منوط به این است که کشور مقابل نیز تمایل به این کار داشته باشند و ضمن اینکه ما باید در ازای آنچه صادراتی داشته باشیم البته فراموش نکنیم که واردات برای شرایط کوتاه مدت است و در بلند مدت پاسخگو نیست.”

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)