روسپیگری به مثابه ی نقض فاحش حقوق بشر، نقد و بررسی کتاب “بررسی آسیب های اجتماعی روسپیگری”سید مهدی خدایی

کتاب بررسی آسیب های اجتماعی روسپیگری را باید به عنوان کتابی ارزشمند و جسورانه در زمینه ی مطالعات آسیب های اجتماعی ایران تلقی نمود. ارزشمند از این منظر که اطلاعات مفید و گرانبهایی در مورد یکی از مهمترین آسیب های اجتماعی ایران به خواننده منتقل می کند و جسورانه، به دلیل پرداختن به یکی از تابوهای جامعه ی ایران.
اگرچه همواره از روسپیگری به عنوان قدیمی ترین شغل دنیا یاد می شود اما در ایران به واسطه ی آموزه های اخلاقی برآمده از تاریخ، دین و مذهب، بررسی و مطالعه ی آن با محدودیت های جدی مواجه بوده است، به گونه ای که طی سالیان گذشته عملاً دستیابی به آمار و اطلاعاتی در مورد این پدیده ی اجتماعی اگرچه غیرممکن اما با سختی ها و مشکلات بسیاری همراه بوده است. دکتر سعید مدنی در این کتاب ضمن پرداختن به تاریخچه ی روسپیگری در جهان و ایران به بررسی نظریه های جامعه شناسی در این مورد پرداخته است. همچنین در فصول دیگر کتاب ضمن استفاده از تجربیات دیگر پژوهشگران با مطالعه ی میدانی، اطلاعات بسیار ارزشمندی از ویژگی های زنان روسپی و علل و عوامل روسپیگری در اختیار خواننده قرار داده است. بارزترین نکته در این کتاب، توجه نویسنده به این آسیب اجتماعی از زاویه ی نگاه حقوق بشری در فصل پایانی کتاب است. در این بخش ضمن بررسی دیدگاه های گوناگون مدافعان و مخالفان روسپیگری از زاویه ی شأن و کرامت انسانی، حق انتخاب آزادنه و حق بر بدن، سیر تاریخی اسناد حقوق بشر در جهت محو و محدودیت این پدیده به عنوان شکل نویی از برده داری بررسی شده است. اگرچه در بخش قوانین و مقررات و مقایسه با قوانین پیش و پس از انقلاب ایران در مورد روسپیگری، دید روشنی ازنگاه مقنن نسبت به این پدیده در ایران به مخاطب منتقل می شود. اما صرف نگاه حقوقی به این پدیده به عنوان نقض فاحش حقوق بشر کافی به نظر نمی رسد. طی سالیان اخیر در ایران همواره شاهد برخورد سخت از سوی قانونگذاران با این پدیده بوده ایم و در واقع رویکرد نظام حقوقی ایران در این مقوله رویکردی ممنوعیت گرا به شمار می آید که هرگونه عملی در راستای روسپیگری با منع قانونی مواجه و روسپی، قواد و متقاضی تحت پیگرد قانونی قرار می گیرند. این رویکرد به نوعی منعکس کننده ی نگاه مزدی به پدیده ی روسپیگری در ایران است که در آن با زن به عنوان عامل تحریک کننده و در واقع گمراه کننده ی مردان برخورد شدیدتری صورت می گیرد. این در حالی است که روسپیگری به عنوان معلولی فراتر از تضعیف ارزشهای اعتقادی و دینی در جامعه نیازمند قدم و بهبود روابط اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی جوامع است.
در فصل چهارم کتاب در بررسی علل و عوامل مؤثر در روسپیگری، فقر و نابرابری اجتماعی، سابقه ی آزار جسمی، سابقه ی بیماری روانی، وضعیت اشتغال، اعتیاد، سابقه ی بازداشت و فرار از منزل به عنوان عوامل مهم ذکر شده است. شایسته بود نویسنده ی محترم کتاب در بخش حقوق بشر به بررسی موارد فوق تحت عنوان اصول حداقلی حقوق بشر در وضعیت فعلی ایران بپردازد. بررسی وضعیت اقتصادی و تأثیرات تعدیل اقتصادی اوایل دهه ی هفتاد خورشیدی برابری فرصت ها برای زنان در دستیابی به مشاغل و تحصیلات، برابری حقوقی در قوانین به ویژه قوانین مربوط به خانواده، امکان برخورداری از اوقات فراغت برای زنان ایرانی، همچنین بررسی اعتقادات مذهبی نسبت به حقوق زنان و نیز سنت ها و عرفهای رایج در جامعه ی ایران به عنوان جامعه ای چند قومی، در شناخت بهتر این پدیده می توانست کارگشا باشد.
طی سالیان اخیر پنهان کاری و عدم قبول واقعیت از سوی مسؤولان امر در گسترش این پدیده ی اجتماعی به عنوان آسیب در جامعه بی تأثیر نبوده است! مسؤولان همواره به جای پرداختن به روشهای ریشه ای، مستمر و نتیجه بخش با برخوردهای آنی، سخت و پاک کردن صورت مسئله را کارساز دانسته اند. نمونه ی آن تخریب محله های خاک سفید تهران در سال ۱۳۷۹ از سوی نیروی انتظامی که نه تنها موجب کاهش جرایم شد بلکه با پخش شدن مجرمین در سطح شهر شاهد افزایش آمار وقوع جرم به ویژه در زمینه ی روسپیگری بوده ایم. کتاب بررسی آسیب های اجتماعی روسپیگری با ارائه ی تعریف روشنی از روسپیگری درک مخاطب نسبت به این پدیده را افزایش می دهد و امکان مواجه ی معقول، منطقی و اثربخش با این آسیب اجتماعی را فراهم می آورد.
علاوه بر آن و طبق اطلاعات موجود در کتاب شاهد ناکارآمدی رویکردهای موجود در مواجه با روسپیگری در ایران هستیم که لزوم تغییرات و استفاده از تجربیات دیگر حوزه های آسیب های اجتماعی را ضروری می نماید. طی سالیان گذشته برخورد با مقوله ی اعتیاد سیر مشابهی با آنچه در مورد روسپیگری شاهد هستیم را پیموده است. ابتدا برخوردهای بسیار سخت همراه با انکار و نهان سازی آمار، پس از آن شفاف سازی و تلاش برای پیشگیری و مبارزه با زمینه های بسترساز اعتیاد و به ویژه استفاده از همیاری نهادهای مردم نهاد در این زمینه اگرچه دستگاه حقوقی ممنوعیت گرا افراد روسپی با برخوردهای جدی قانونی مواجه هستند که دامنه ی برخوردها از شلاق تا سنگسار گسترده است. اما آنچه بیش از پیش مبارزه با این آسیب اجتماعی را دشوار می کند، بحث برخوردهای اجتماعی با اینگونه افراد است که امکان هرگونه بازگشت از این مسیر و در پیش گرفتن زندگی سالم برای افراد آسیب دیده را با مشکلات جدی مواجه می کند. در دید عموم یک زن روسپی نه به عنوان یک آسیب دیده ی اجتماعی بلکه به عنوان فردی فاقد اخلاقیات و شهوتران به چشم می آید که این مقوله امکان حمایت های اجتماعی از این افراد را بسیار سهت می نماید به گونه ای که با تسری این نگاه اجتماعی به دیگر حوزه ها شاهد تضییع حقوق گسترده ی حقوق این افراد و حق شناسایی آنها به عنوان افرادی بدون حقوق در جامعه هستیم. افرادی بدون جایگاه اجتماعی، فقاد شأن و کرامت انسانی که هیچگونه ترحم و دوستی را به خود جلب نمی نمایند. در پی این زندگی تاریک، هیچ آینده ی روشن و امیدبخشی را برای خود متصور نمی شوند. در این میان فعالان حقوق بشر به واسطه ی شرایط خاص حقوق بشر در ایران و تمرکز بر موضوعاتی از جمله حق حیات و حقوق دموکراتیک کمتر امکان پرداختن به این مقوله و حمایت از آسیب دیدگان آن را یافته اند و شاید بتوان روسپیان را در زمره ی افراد فراموش شده ی جامعه ی ایران محسوب نمود.
مطالعه ی کتاب بررسی آسیب های اجتماعی روسپیگری با بیانی روشن و واضح واقعیات این پدیده ی اجتماعی، ضمن زدودن تصور کهنه و سنتی امکان روبرو شدن و برخورد مناسب به منظور طرح و برنامه ریزی همه جانبه در راستای پیشگیری و کنترل و کاهش روسپیگری را فراهم می آورد. کتابی که خواندن آنرا نه تنها به جامعه شناسان، فعالان حقوق بشر، روانشناسان و پژوهشگران آسیب های اجتماعی بلکه به تک تک شهروندان به عنوان افرادی که نیازمند یاری آنها در کاهش و ترمیم این آسیب اجتماعی هستیم، توصیه می نمایم.

نظرات

نظر (به‌وسیله فیس‌بوک)