ذهنیت ایرانیان از ادبیات ایتالیایی  

در ابتدا از مترجم سرشناس زبان ایتالیایی، مرحوم بهمن فرزانه یاد کرد؛ مترجمی که بیش از ۵۰ سال در رم زندگی کرد و بیش از ۵۰ اثر از نویسندگان ایتالیا را به فارسی ترجمه کرد و سال گذشته از میان ما رفت. وی گفت: او بهترین سال‌های عمرش را در رم سپری کرد و بسیاری از نویسندگان ایتالیا همچون گراتزیا دلدا و آلبا دسس‌پدس و… را به علاقه‌مندان ایرانی معرفی کرد. اما درباره ادبیات ایران و ایتالیا، همان‌طور که زبان فارسی با نام سعدی و فردوسی گره خورده است، زبان ایتالیایی پیوندی عمیق با دانته دارد. دانته نقش بسیاری مهمی در آزادکردن زبان عامیانه توسکانی از سلطه لاتین داشت.

نوآوری و اهمیت استدلال دانته چنان بود که بعدها نویسندگان بسیاری که خود را از نظر ساختاری در موقعیت مشابهی می‌یافتند آن را اقتباس کردند. ۷۰۰سال است که از پدیدآمدن ادبیات ایتالیایی می‌گذرد و ما در ایران با آثار ادبیات کلاسیک ایتالیایی آشناییم و آثار دانته، بوکاچو، پترارک به فارسی ترجمه شده و گرچه لئوپاردی بزرگ‌ترین شاعر تغزلی بعد از دانته و استاد نثر ایتالیایی است، اما بخت و اقبال چندانی در ترجمه آثارش به فارسی نداشته است و آنطور که شایسته اوست نزد ایرانیان شناخته‌شده نیست. در میان نویسندگان و فیلسوفان و مورخان دوره‌های گذشته فرهنگ ایتالیا، ماکیاولی و کروچه نیز در ایران شناخته‌شده هستند.

اما نویسندگان قرن بیستم ایتالیا هم به‌خوبی در ایران شناخته‌شده هستند و آثارشان به فارسی ترجمه شده است. مخاطبان ادبیات ایران با نام و آثار کسانی چون ایتالو کالوینو، ناتالیا گینزبورگ، دینو بوتزاتی، آندره موراویا، لوییجی پیراندللو، چزاره پاوزه، جووانی ورگا، اینیاتسیو سیلونه، الساندرو باریکّو، گراتزیا دلدا، آلبا دسس‌پدس، واسکو پراتولینی، اوریانا فالاچی، سوزانا تامارو، استفانو بنّی و… به‌خوبی آشنایند و آثارشان را می‌خوانند.

در ۱۰سال گذشته ۲۲۶عنوان کتاب ادبیات ایتالیایی با ۶۳۶ نوبت چاپ در ایران انتشار یافته است. ایتالو کالوینو با ۷۷ نوبت چاپ آثارش در صدر این فهرست قرار می‌گیرد که دو کتاب «قارچ در شهر» با ۱۳نوبت چاپ و «اگر شبی از شب‌های زمستان مسافری» با ۱۰نوبت چاپ از پرفروش‌ترین کتاب‌های کالوینو هستند. در این ۱۰سال، کتاب «نان و شراب» سیلونه ۱۷ نوبت منتشر شده است. کتاب پینوکیوی کارلو کولودی را ۱۹مترجم به فارسی ترجمه کرده‌اند که مجموعا ۹۱ نوبت منتشر شده است.

در میان نویسندگان پرتیراژ ایتالیایی در ایران در حوزه ادبیات کلاسیک ایتالیایی، دانته در صدر است و «کمدی الهی» او تاکنون با پنج مترجم، ۹۴نوبت منتشر شده است. در این سال‌ها، سه کتاب هم درباره ادبیات معاصر ایتالیا به فارسی ترجمه شده است: «گزیده‌ داستان‌های نویسندگان معاصر ایتالیا»، ترجمه کامران شیردل و فیروزه مهاجر، «ادبیات و نویسندگان معاصر ایتالیا»، ترجمه محسن ابراهیم و «ادبیات معاصر ایتالیا»، ترجمه م. طاهر نوکنده. ناتالیا گینزبورگ که بیشتر آثارش به فارسی ترجمه شده از نویسندگان محبوب ایتالیایی در ایران است.

یکی دیگر از نویسندگان محبوب ایتالیایی در ایران، آنتونیو تابوکی است که ۱۲ اثر او به فارسی ترجمه شده. دینو بوتزاتی از مشهورترین نویسندگان ایتالیایی در ایران است که بیشتر آثارش را محسن ابراهیم به فارسی برگردانده است. اومبرتو اکو، فیلسوف و نشانه‌شناس و نویسنده معاصر ایتالیایی در دو دهه اخیر آثارش به فارسی ترجمه شده و از جنبه‌های مختلف آثارش مورد استقبال قرار گرفته. اکو نویسنده‌ای است که تاریخ و اسطوره و فرهنگ و بینش انسان جهانی را در آثارش نشان می‌دهد. هم رمان‌های او و هم درس‌هایی که برای نویسندگان جوان نوشته در نویسندگان و منتقدان ایرانی تاثیر گذاشته است.

استفانو بنّی از نویسندگان معاصری است که نوآوری در زبان نوشتاری و سیر از جامعه مدرن به فضایی علمی ـ تخیلی از او نویسنده‌ای پسامدرن به جامعه ایران معرفی کرده است. چهار اثر او به فارسی ترجمه شده و روز به روز بر مخاطبان او افزوده می‌شود. چرازه پاوزه اما در ایران چندان شناخته‌شده نیست. الساندرو باریکّو نیز در سال‌های اخیر در ایران شناخته شده. رمان «ابریشم» او را سه مترجم به فارسی ترجمه کرده‌اند. اما گراتزیا دلدا و آلبا دسس‌پدس دو زن نویسنده معاصر ایتالیایی هستند که در ۱۰سال گذشته به قلم بهمن فرزانه به ایرانی‌ها معرفی شده‌اند و بیشتر آثارشان به فارسی ترجمه شده است. لوییجی پیراندللو و پترارک و گولدونی نیز از دیگر نویسنده‌هایی هستند که برخی آثارشان به زبان فارسی ترجمه شده است.